Trampning odami rossiyaparast takliflarni ilgari surmoqda

O‘tgan hafta Rossiya Prezidenti Vladimir Putin tomonidan Vashingtonga yuborilgan muzokarachi, Putinning xorijiy sarmoyalar va iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha maxsus vakili Kirill Dmitriyev bilan kechki ovqatdan 48 soatdan kamroq vaqt o‘tgach, AQSH Prezidentining Moskva bilan muzokaralar olib borgan maxsus vakili Stiv Uitkoff Oq uyda Prezident Donald Tramp bilan suhbatlashdi va unga Ukrainadagi urushni tezda tugatish bo‘yicha aniq messej berdi. Bu haqda AQSHning ikki rasmiysi va vaziyatdan xabardor besh kishiga tayanib, “Reuters” xabar berdi.

Uitkoff Trampga Ukrainada o‘t ochishni to‘xtatishning eng tezkor yo‘li 2022 yilda Rossiyaga noqonuniy ravishda qo‘shib olishga uringan to‘rt sharqiy Ukraina hududiga egalik qilish strategiyasini qo‘llab-quvvatlash ekanini aytdi. Gap tan olinmagan DXR va LXR hamda Xerson va Zaporoje viloyatlarini Rossiyaga o‘tib ketishiga rozi bo‘lish haqida ketmoqda. Bu Uitkoff tomonidan o‘tgan oy konservativ jurnalist Taker Karlson bilan podkast intervyusida aytib o‘tgan fikr edi, ammo Kiyev buni qayta-qayta rad etgan, shuningdek, ba’zi AQSH va Yevropa rasmiylari hab buni Rossiyaning maksimalist talabi sifatida baholagan.

Qayd etilishicha, Tramp bilan uchrashuvda Prezidentning Ukraina bo‘yicha vakili general Kit Kellogg Uitkoffga qarshi chiqqan va Ukraina bahsli yerlar bilan bog‘liq ba’zi shartlar bo‘yicha muzokaralar olib borishga tayyor bo‘lsa-da, hududlarning to‘liq egalik huquqini bir tomonlama Rossiyaga berishga hech qachon rozi bo‘lmasligini aytgan.

“Uchrashuv Tramp AQSH strategiyasini o‘zgartirish to‘g‘risida qaror qabul qilmasdan yakunlandi. Uitkoff Putin bilan uchrashish uchun juma kuni Rossiyaga bordi”, deb yozadi “Reuters”.

Ta’kidlash joiz, Tramp ma’muriyati rasmiylari Ukraina va Rossiya o‘rtasidagi boshi berk ko‘chadan chiqish yo‘lida tobora ko‘proq bahslashyapti. AQSH rasmiylari va masaladan xabardor odamlar va ma’muriyat rasmiylari bilan aloqada bo‘lgan to‘rt G‘arb diplomatiga ko‘ra, Ukrainani ko‘proq to‘g‘ridan to‘g‘ri qo‘llab-quvvatlash tarafdori bo‘lgan Kellogg oldinga siljishning eng yaxshi yo‘li bo‘yicha Uitkoff bilan kelishmayapti.

Shu o‘rinda eslatib o‘tish joizki, oddiy xavfsizlik tartib-qoidalaridan voz kechgan holda, Uitkoff Rossiya bosqinidan keyin AQSH sanksiyalari ostida qolgan Rossiya vakili Kirill Dmitriyevni Oq uydagi uchrashuv oldidan kechki ovqatga shaxsiy qarorgohiga taklif qilgan. Vaziyatdan xabardor ikki kishining so‘zlariga ko‘ra, bu Oq uy va Davlat departamentida xavotir uyg‘otgan. Chunki AQSH rasmiylari razvedka salohiyatiga ega Rossiyadan kelgan amaldorlarni o‘z uylariga qabul qilishdan qochadi. Shuning uchun ham kechki ovqat Uitkoffning qarorgohida emas, Oq uyda bo‘lib o‘tdi.

“Reuters”ning yozishicha, Prezidentning asosiy diplomatik g‘alabalarini qo‘lga kiritishda yordam bergan Trampning eski do‘sti Uitkoff Respublikachilar partiyasining Ukrainadagi skeptiklari tomonidan ma’lum darajada qo‘llab-quvvatlandi, biroq uning takliflari ma’muriyat Moskva tomon keskin o‘girildi, deb hisoblaydigan boshqa respublikachilarning g‘azabini qo‘zg‘atdi. Kapitoliy tepaligidagi ba’zi respublikachilar Karlsonga bergan intervyusida Uitkoffning rossiyaparastligidan shunchalik xavotirga tushganki, qo‘ng‘iroqlar bilan tanish bo‘lgan shaxsning so‘zlariga ko‘ra, bir necha kishi milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi Mayk Uolts va Davlat kotibi Marko Rubioga qo‘ng‘iroq qilib, shikoyat qilgan.

Yanvar oyida lavozimga kirishganidan beri Tramp AQSH tashqi siyosatini ko‘tarib, Ukrainani o‘t ochishni to‘xtatishga rozi bo‘lishga majbur qildi, shu bilan birga Bayden ma’muriyati Rossiyani 2022 yilda qo‘shnisiga keng ko‘lamli bostirib kirishi uchun jazolash uchun ko‘rgan ko‘plab choralarni yumshatdi. AQSH va Yevropaning ayrim rasmiylari Uitkoff Trampning strategiyasini amalga oshirar ekan, rossiyaliklar uning muzokaralar stolida tajribasi yo‘qligidan foydalanayotganidan xavotirda.

Respublikachilarning yirik donori Erik Levinning 26 mart kuni yozgan maktubida “Uitkoff ketishi kerak, Rubio esa uning o‘rnini egallashi kerak” deyilgan. Respublikachi donorlarga yuborilgan va “Reuters” tomonidan ko‘rilgan maktub Karlsonga berilgan intervyu va “Fox News” telekanalidagi chiqishlardan keyin yozilgan va Uitkoffni Putinni maqtagani uchun tanqid qilgan.

Tramp bir necha bor may oyiga qadar Ukrainada o‘t ochishni to‘xtatishga vositachilik qilmoqchi ekanini aytib, AQSH yuz minglab odamlarning o‘limiga sabab bo‘lgan hamda AQSH va yadro quroliga ega Rossiya o‘rtasida to‘g‘ridan to‘g‘ri qarama-qarshilikka olib kelishi mumkin bo‘lgan mojaroga barham berishi kerakligini ta’kidladi. Biroq ikki qisman o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha kelishuvlar – biri energetika infratuzilmasi va biri Qora dengizda – to‘xtab qoldi va Tramp muzokaralarda oldinga siljish yo‘qligidan hafsalasi pir bo‘ldi.

Uitkoffning roli ortmoqda

Uitkoff Tramp ma’muriyatining tashqi siyosatida markaziy va kengaytiruvchi rol o‘ynaydi. Tramp lavozimga kirishishidan oldin ham Uitkoff uzoq vaqtdan beri izlanayotgan G‘azo sulhini ta’minlashga yordam bergan va keyinchalik AQSH fuqarosi Mark Fogelni Rossiyadan qaytarish bo‘yicha muzokaralar olib borgan. U Putin bilan uchrashish uchun kecha, 11 aprel kuni Rossiyaga bordi va bugun, 12 aprel kuni Yaqin Sharqda Eron bilan muzokaralar o‘tkazishi kutilmoqda va u milliy xavfsizlik bo‘yicha yana bir ustuvor vazifani boshqaradi.

Uitkoff 21 mart kuni Karlsonga bergan intervyusida Ukrainaning to‘rtta viloyati - Lugansk, Donetsk, Zaporije va Xersonni Rossiyaga berish g‘oyasini birinchi bo‘lib ochiq aytdi.

“Ular rus tilida gaplashadi. Referendumlar bo‘lib o‘tdi, unda aholining katta qismi Rossiya hukmronligi ostida qolishni xohlashlarini bildirishdi”, dedi u sharqiy hududlar haqida. 

Uitkoffning izohlari AQSH milliy xavfsizlik bo‘yicha ko‘plab amaldorlarni hayratda qoldirdi – maxsus elchining ritorikasi Rossiya rasmiylarini aks ettirdi. Chunki G‘arb hukumatlari shoshqaloqlik bilan uyushtirilgan referendum ovozlarini soxta deb atagan va ularning natijalarini tan olmaslikka va’da bergan.

Karlson intervyusidan bir necha kun o‘tgach, “Wall Street Journal” “Stiv Uitkoff Kreml tarafini oladi” sarlavhali maqolani chop etdi. Demokratlar ham o‘z fikrlarini bildirishdi.

“Uitkoff va Tramp jiddiy diplomatiya gunohiga yo‘l qo‘ydi: ular kelishuvga bo‘lgan umidsizliklarini to‘liq namoyon qildi”, dedi Prezident Jo Bayden davrida Davlat departamenti matbuot kotibi bo‘lgan Ned Prays.

Uitkoffning ma’muriyatda ko‘plab himoyachilari bor. Ular Uitkoff Respublikachilar partiyasida shafqatsiz qarashlarga ega bo‘lgan tashqi siyosat amaldorlari tomonidan adolatsiz ravishda qoralanganini aytadi. Ularning munosabatlari bilan tanish bo‘lgan ko‘plab odamlarga ko‘ra, Uitkoff va Tramp hali ham kuchli shaxsiy munosabatlarni saqlab qolgan.

“Maxsus elchi Uitkoff diplomatik bosqichga xususiy sektor muzokaralarida boy tajriba va tezlik olib keldi va biz bir necha hafta ichida natijalarni ko‘rmoqdamiz”, dedi Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi Mayk Uolts “The Hill”ga bergan bayonotida.

Ittifoqchilar natijaga erishish uchun bosimni ko‘radi

AQSH ittifoqchilari nazarida tinchlik kelishuviga erishish yo‘lidagi bahslar va oldinga siljishning yo‘qligi AQSHda Ukrainadagi urushni tugatish bo‘yicha aniq reja yo‘q degan qarashni uyg‘otmoqda. Ma’muriyat bilan yaqinda aloqada bo‘lgan ikki yevropalik rasmiy muzokarachilar guruhiga tezda natijalarga erishish uchun bosim borligini aytgan. Anonimlik sharti bilan gapirgan rasmiylarning aytishicha, ular munozaralardan ishonch hosil qilmagan va Amerika tomonida aniq yakuniy maqsadlar borligini his qilmagan.

Shuningdek, Uitkoff va Kellogg o‘rtasidagi tez-tez suhbatlarga qaramay, ma’muriyat Ukraina bo‘yicha muvofiqlashtirilgan siyosat jarayonini o‘rnatmagan. Oddiy amaliyotdan farqli o‘laroq, Milliy Xavfsizlik Kengashi faqat bitta direktorlar yig‘ilishini o‘tkazdi – bu yig‘ilishga Prezidentning milliy xavfsizlik bo‘yicha bosh maslahatchilarining barchasi yoki ko‘pchiligi kiradi – bu ma’muriyat ichida va Yevropadagi ittifoqchilar orasida tinchlik muzokaralari yo‘nalishi bo‘yicha katta chalkashliklarga olib keldi.

Ma’muriyat bilan aloqada bo‘lgan ikki yuqori martabali G‘arb diplomatlari Vashingtonda qanday qilib oldinga siljish va Rossiya kechiktirishda davom etsa, nima qilish kerakligi haqida “aniq reja” yo‘qligiga ishonishlarini aytdi.

“Biz ba’zan ma’muriyatning turli qismlaridan qarama-qarshi gaplarni eshitamiz. Bu, shuningdek, bu yerda haqiqiy reja yo‘q degan tuyg‘uni kuchaytiradi”, dedi anonimlik sharti bilan gapirgan diplomatlardan biri.

Eslatib o‘tamiz, 11 aprel kuni Rossiya Prezidenti Vladimir Putin Sankt-Peterburgdagi prezident kutubxonasi binosida Amerika yetakchisining maxsus vakili Stiv Uitkoff bilan uchrashuv o‘tkazgandi. Bu to‘rt soatdan ko‘proq davom etdi. Suhbat yopiq eshiklar ortida bo‘lib o‘tdi va Moskva vaqti bilan 22:00 atrofida yakunlandi. Asosiy mavzu Ukrainadagi vaziyat edi.