Трампнинг одами россияпараст таклифларни илгари сурмоқда

Ўтган ҳафта Россия Президенти Владимир Путин томонидан Вашингтонга юборилган музокарачи, Путиннинг хорижий сармоялар ва иқтисодий ҳамкорлик бўйича махсус вакили Кирилл Дмитриев билан кечки овқатдан 48 соатдан камроқ вақт ўтгач, АҚШ Президентининг Москва билан музокаралар олиб борган махсус вакили Стив Уиткофф Оқ уйда Президент Дональд Трамп билан суҳбатлашди ва унга Украинадаги урушни тезда тугатиш бўйича аниқ мессеж берди. Бу ҳақда АҚШнинг икки расмийси ва вазиятдан хабардор беш кишига таяниб, “Reuters” хабар берди.

Уиткофф Трампга Украинада ўт очишни тўхтатишнинг энг тезкор йўли 2022 йилда Россияга ноқонуний равишда қўшиб олишга уринган тўрт шарқий Украина ҳудудига эгалик қилиш стратегиясини қўллаб-қувватлаш эканини айтди. Гап тан олинмаган ДХР ва ЛХР ҳамда Херсон ва Запорожье вилоятларини Россияга ўтиб кетишига рози бўлиш ҳақида кетмоқда. Бу Уиткофф томонидан ўтган ой консерватив журналист Такер Карлсон билан подкаст интервьюсида айтиб ўтган фикр эди, аммо Киев буни қайта-қайта рад этган, шунингдек, баъзи АҚШ ва Европа расмийлари ҳаб буни Россиянинг максималист талаби сифатида баҳолаган.

Қайд этилишича, Трамп билан учрашувда Президентнинг Украина бўйича вакили генерал Кит Келлогг Уиткоффга қарши чиққан ва Украина баҳсли ерлар билан боғлиқ баъзи шартлар бўйича музокаралар олиб боришга тайёр бўлса-да, ҳудудларнинг тўлиқ эгалик ҳуқуқини бир томонлама Россияга беришга ҳеч қачон рози бўлмаслигини айтган.

“Учрашув Трамп АҚШ стратегиясини ўзгартириш тўғрисида қарор қабул қилмасдан якунланди. Уиткофф Путин билан учрашиш учун жума куни Россияга борди”, деб ёзади “Reuters”.

Таъкидлаш жоиз, Трамп маъмурияти расмийлари Украина ва Россия ўртасидаги боши берк кўчадан чиқиш йўлида тобора кўпроқ баҳслашяпти. АҚШ расмийлари ва масаладан хабардор одамлар ва маъмурият расмийлари билан алоқада бўлган тўрт Ғарб дипломатига кўра, Украинани кўпроқ тўғридан тўғри қўллаб-қувватлаш тарафдори бўлган Келлогг олдинга силжишнинг энг яхши йўли бўйича Уиткофф билан келишмаяпти.

Шу ўринда эслатиб ўтиш жоизки, оддий хавфсизлик тартиб-қоидаларидан воз кечган ҳолда, Уиткофф Россия босқинидан кейин АҚШ санкциялари остида қолган Россия вакили Кирилл Дмитриевни Оқ уйдаги учрашув олдидан кечки овқатга шахсий қароргоҳига таклиф қилган. Вазиятдан хабардор икки кишининг сўзларига кўра, бу Оқ уй ва Давлат департаментида хавотир уйғотган. Чунки АҚШ расмийлари разведка салоҳиятига эга Россиядан келган амалдорларни ўз уйларига қабул қилишдан қочади. Шунинг учун ҳам кечки овқат Уиткоффнинг қароргоҳида эмас, Оқ уйда бўлиб ўтди.

“Reuters”нинг ёзишича, Президентнинг асосий дипломатик ғалабаларини қўлга киритишда ёрдам берган Трампнинг эски дўсти Уиткофф Республикачилар партиясининг Украинадаги скептиклари томонидан маълум даражада қўллаб-қувватланди, бироқ унинг таклифлари маъмурият Москва томон кескин ўгирилди, деб ҳисоблайдиган бошқа республикачиларнинг ғазабини қўзғатди. Капитолий тепалигидаги баъзи республикачилар Карлсонга берган интервьюсида Уиткоффнинг россияпарастлигидан шунчалик хавотирга тушганки, қўнғироқлар билан таниш бўлган шахснинг сўзларига кўра, бир неча киши миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи Майк Уолтц ва Давлат котиби Марко Рубиога қўнғироқ қилиб, шикоят қилган.

Январь ойида лавозимга киришганидан бери Трамп АҚШ ташқи сиёсатини кўтариб, Украинани ўт очишни тўхтатишга рози бўлишга мажбур қилди, шу билан бирга Байден маъмурияти Россияни 2022 йилда қўшнисига кенг кўламли бостириб кириши учун жазолаш учун кўрган кўплаб чораларни юмшатди. АҚШ ва Европанинг айрим расмийлари Уиткофф Трампнинг стратегиясини амалга оширар экан, россияликлар унинг музокаралар столида тажрибаси йўқлигидан фойдаланаётганидан хавотирда.

Республикачиларнинг йирик донори Эрик Левиннинг 26 март куни ёзган мактубида “Уиткофф кетиши керак, Рубио эса унинг ўрнини эгаллаши керак” дейилган. Республикачи донорларга юборилган ва “Reuters” томонидан кўрилган мактуб Карлсонга берилган интервью ва “Fox News” телеканалидаги чиқишлардан кейин ёзилган ва Уиткоффни Путинни мақтагани учун танқид қилган.

Трамп бир неча бор май ойига қадар Украинада ўт очишни тўхтатишга воситачилик қилмоқчи эканини айтиб, АҚШ юз минглаб одамларнинг ўлимига сабаб бўлган ҳамда АҚШ ва ядро қуролига эга Россия ўртасида тўғридан тўғри қарама-қаршиликка олиб келиши мумкин бўлган можарога барҳам бериши кераклигини таъкидлади. Бироқ икки қисман ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувлар – бири энергетика инфратузилмаси ва бири Қора денгизда – тўхтаб қолди ва Трамп музокараларда олдинга силжиш йўқлигидан ҳафсаласи пир бўлди.

Уиткоффнинг роли ортмоқда

Уиткофф Трамп маъмуриятининг ташқи сиёсатида марказий ва кенгайтирувчи роль ўйнайди. Трамп лавозимга киришишидан олдин ҳам Уиткофф узоқ вақтдан бери изланаётган Ғазо сулҳини таъминлашга ёрдам берган ва кейинчалик АҚШ фуқароси Марк Фогелни Россиядан қайтариш бўйича музокаралар олиб борган. У Путин билан учрашиш учун кеча, 11 апрель куни Россияга борди ва бугун, 12 апрель куни Яқин Шарқда Эрон билан музокаралар ўтказиши кутилмоқда ва у миллий хавфсизлик бўйича яна бир устувор вазифани бошқаради.

Уиткофф 21 март куни Карлсонга берган интервьюсида Украинанинг тўртта вилояти - Луганск, Донецк, Запорижье ва Херсонни Россияга бериш ғоясини биринчи бўлиб очиқ айтди.

“Улар рус тилида гаплашади. Референдумлар бўлиб ўтди, унда аҳолининг катта қисми Россия ҳукмронлиги остида қолишни хоҳлашларини билдиришди”, деди у шарқий ҳудудлар ҳақида. 

Уиткоффнинг изоҳлари АҚШ миллий хавфсизлик бўйича кўплаб амалдорларни ҳайратда қолдирди – махсус элчининг риторикаси Россия расмийларини акс эттирди. Чунки Ғарб ҳукуматлари шошқалоқлик билан уюштирилган референдум овозларини сохта деб атаган ва уларнинг натижаларини тан олмасликка ваъда берган.

Карлсон интервьюсидан бир неча кун ўтгач, “Wall Street Journal” “Стив Уиткофф Кремль тарафини олади” сарлавҳали мақолани чоп этди. Демократлар ҳам ўз фикрларини билдиришди.

“Уиткофф ва Трамп жиддий дипломатия гуноҳига йўл қўйди: улар келишувга бўлган умидсизликларини тўлиқ намоён қилди”, деди Президент Жо Байден даврида Давлат департаменти матбуот котиби бўлган Нед Прайс.

Уиткоффнинг маъмуриятда кўплаб ҳимоячилари бор. Улар Уиткофф Республикачилар партиясида шафқатсиз қарашларга эга бўлган ташқи сиёсат амалдорлари томонидан адолатсиз равишда қораланганини айтади. Уларнинг муносабатлари билан таниш бўлган кўплаб одамларга кўра, Уиткофф ва Трамп ҳали ҳам кучли шахсий муносабатларни сақлаб қолган.

“Махсус элчи Уиткофф дипломатик босқичга хусусий сектор музокараларида бой тажриба ва тезлик олиб келди ва биз бир неча ҳафта ичида натижаларни кўрмоқдамиз”, деди Миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи Майк Уолтц “The Hill”га берган баёнотида.

Иттифоқчилар натижага эришиш учун босимни кўради

АҚШ иттифоқчилари назарида тинчлик келишувига эришиш йўлидаги баҳслар ва олдинга силжишнинг йўқлиги АҚШда Украинадаги урушни тугатиш бўйича аниқ режа йўқ деган қарашни уйғотмоқда. Маъмурият билан яқинда алоқада бўлган икки европалик расмий музокарачилар гуруҳига тезда натижаларга эришиш учун босим борлигини айтган. Анонимлик шарти билан гапирган расмийларнинг айтишича, улар мунозаралардан ишонч ҳосил қилмаган ва Америка томонида аниқ якуний мақсадлар борлигини ҳис қилмаган.

Шунингдек, Уиткофф ва Келлогг ўртасидаги тез-тез суҳбатларга қарамай, маъмурият Украина бўйича мувофиқлаштирилган сиёсат жараёнини ўрнатмаган. Оддий амалиётдан фарқли ўлароқ, Миллий Хавфсизлик Кенгаши фақат битта директорлар йиғилишини ўтказди – бу йиғилишга Президентнинг миллий хавфсизлик бўйича бош маслаҳатчиларининг барчаси ёки кўпчилиги киради – бу маъмурият ичида ва Европадаги иттифоқчилар орасида тинчлик музокаралари йўналиши бўйича катта чалкашликларга олиб келди.

Маъмурият билан алоқада бўлган икки юқори мартабали Ғарб дипломатлари Вашингтонда қандай қилиб олдинга силжиш ва Россия кечиктиришда давом этса, нима қилиш кераклиги ҳақида “аниқ режа” йўқлигига ишонишларини айтди.

“Биз баъзан маъмуриятнинг турли қисмларидан қарама-қарши гапларни эшитамиз. Бу, шунингдек, бу ерда ҳақиқий режа йўқ деган туйғуни кучайтиради”, деди анонимлик шарти билан гапирган дипломатлардан бири.

Эслатиб ўтамиз, 11 апрель куни Россия Президенти Владимир Путин Санкт-Петербургдаги президент кутубхонаси биносида Америка етакчисининг махсус вакили Стив Уиткофф билан учрашув ўтказганди. Бу тўрт соатдан кўпроқ давом этди. Суҳбат ёпиқ эшиклар ортида бўлиб ўтди ва Москва вақти билан 22:00 атрофида якунланди. Асосий мавзу Украинадаги вазият эди.