Асад ўрнига Аш-Шара. Сурияни қандай келажак кутмоқда?

Суриянинг янги муваққат президенти сифатида эълон қилинган куннинг эртасига “Ҳаят Таҳрир аш-Шом” гуруҳининг собиқ раҳбари Аҳмад аш-Шара (Абу Муҳаммад ал-Жўлоний) ўзининг биринчи президентлик нутқи билан халққа мурожаат қилганди.

“Яқин кунларда биз келажакдаги сиёсий дастур бўйича турли нуқтаи назарларни эшитиш учун мунозаралар майдони сифатида мўлжалланган Миллий мулоқот конференциясини тайёрлаш вазифаси юклатилган қўмита тузилганини эълон қиламиз“, деб ваъда берган у 30 январь куни телевизион чиқишида.

Унинг сўзларига кўра, ушбу конференция натижалари мамлакатнинг янги “Конституциявий декларацияси” учун платформа бўлиб хизмат қилади ва Суриянинг келажакдаги сиёсий ривожланиши учун “йўл харитаси”ни ишлаб чиқишга ёрдам беради.

“Суриянинг устувор вазифаси ҳукумат бўшлиғини қонуний ва ҳуқуқий йўллар билан тўлдиришдир”, деганди янги муваққат президент.

Шунингдек, у Сурия парламенти тарқатиб юборилгани ва 2012 йилда собиқ президент Башар Асад даврида қабул қилинган конституция тугашини эълон қилди.

Бундан ташқари, Аш-Шара ҳам Сурия армияси, ҳам Асадни ағдаришда иштирок этган қуролли гуруҳлар, жумладан “Ҳаят Таҳрир аш-Шом”нинг ўзи тарқатиб юборилганини эълон қилди. Келажакда Суриянинг барча қуролли кучлари – мамлакат шимоли-шарқидаги АҚШ томонидан қўллаб-қувватланадиган курд Сурия демократик кучлари (СДК) бундан мустасно – ягона миллий армия сифатида ташкил этилади.

Лондонлик журналист ва таҳлилчи Манхаль Баришнинг айтишича, бу ечимларнинг ҳеч бири бу босқичда амалга оширилмайди.

“Муваққат президент қонунчилик кенгашини тузиш ҳуқуқига ҳам, ваколатига ҳам эга эмас. Бу қадамлар фақат сайланган маъмурият томонидан амалга оширилиши мумкин”, деди у. 

Бариш Суриянинг ўтиш даври ҳукумати ҳамда унинг миллий ва халқаро акторлар томонидан маъқулланган қарорларини “ҳозирги босқичда легитимлик учун имконият бериш” мақсадида яхши ниятларининг ҳаракати сифатида кўради.

Озчиликлар роль ўйнаганга ўхшайди

Халқаро инқироз гуруҳининг Сурия бўйича катта таҳлилчиси Нанар Хавачнинг маълум қилишича, Миллий мулоқот конференциясини чақириш таклифи жуда муҳим, бироқ унда кимлар иштирок этиши, аъзолар қандай сайланиши, сайловлар бўладими, деган асосий саволлар қолмоқда. Аёллар ва озчиликларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳақида гап кетганда, Хавач аш-Шаранинг “Сурия хилма-хиллигини акс эттирувчи инклюзив ўтиш даври ҳукумати йўлида ишлаш” ҳақидаги ваъдасидан умид қилади.

“Сурия муваққат ҳукумати Сурия жамиятининг мураккаблиги ва хилма-хиллигини, Суриянинг барча аҳолисига ўз қарашларини юклай олмаслигини тушунади", дейди у.

Хавач бу тушунчанинг “қанчалик чуқур” экани ҳали аниқ эмаслигини қўшимча қилди.

Суриядаги иқтисодий ўзгаришлар

Сурияда янги муваққат ҳукуматнинг эълон қилиниши халқаро миқёсда мамлакатни молиявий барқарорлаштиришга қаратилган саъй-ҳаракатларни тезлаштирди. Ўтган ҳафта Европа Иттифоқи Ташқи ишлар вазирлари Европа Иттифоқи ва АҚШнинг 2011 йилда Сурияга қўйган кенг қамровли санкцияларининг бир қисмини бекор қилди. Шу пайтгача мамлакат глобал иқтисодиётдан деярли узилиб қолган эди.

Бундан ташқари, 22 давлатдан иборат гуруҳ, жумладан, АҚШ, Қатар, Саудия Арабистони ва Араб Лигаси Суриянинг янги ҳукуматини қўллаб-қувватлашини маълум қилди.

north_east

Йил кашфиёти – Жўлоний

Айни пайтда, аш-Шара ҳамон АҚШнинг қидирувдаги террорчилар рўйхатида. “Ҳаят Таҳрир аш-Шом” ҳамон БМТ ва АҚШ томонидан террорчи ташкилот сифатида кўрилади, чунки гуруҳ аввалроқ ИШИД ва “Ал-Қоида” билан алоқадор эди.

Суриянинг ўзида ҳам оғир иқтисодий вазиятни яхшилашга ҳаракат қилинмоқда. Асад клани ҳукмронлиги остида 50 йил давомида Сурия давлат иқтисодиёти қариндошчилик ва коррупцияга асосланган эди.

“Биз коррупцияни кутгандик, аммо бу даражада эмас”, деди Суриянинг янги муваққат молия вазири Муҳаммад Абазид ўтган ҳафта “Reuters” агентлигига.

Унинг сўзларига кўра, давлатдан маош олувчи 1,3 миллион аҳолининг атиги 900 минг нафари амалда ишга боради. Шунга кўра, янги ҳокимиятнинг навбатдаги қадами давлат секторида банд бўлганларнинг учдан бир қисмини ишдан бўшатиш бўлади. Абазид, шунингдек, 100 дан ортиқ зарар кўраётган давлат саноат корхоналарини хусусийлаштириш режасини ҳам маълум қилди.

“Шунингдек, биз солиқ тизимини соддалаштириш ва инвесторларнинг Сурияга қайтишини рағбатлантириш учун тўсиқларни олиб ташлашга интиламиз”, дейди у.

Сурияда беқарорлик сақланиб қолмоқда

Иқтисодий тикланиш кутилаётганига қарамай, Сурия муваққат президенти Аҳмад аш-Шара мамлакатни қайта тиклаш осон иш бўлмаслигини билади.

“Ғолибларнинг миссияси оғир ва уларнинг масъулияти жуда катта”, деганди у биринчи нутқида.

Суриядаги гуманитар вазият оғирлашмоқда, БМТнинг Гуманитар масалаларни мувофиқлаштириш бошқармаси (OCHA) маълумотларига кўра, ўтган йили 16,7 миллион киши гуманитар ёрдамга муҳтож бўлган, бу инқироз бошланган 2011 йилдан бери энг юқори кўрсаткичдир.

Ўтган ҳафтада АҚШ томонидан қўллаб-қувватланадиган курдларнинг Сурия демократик кучлари (SDF) ва Туркия томонидан қўллаб-қувватланадиган Сурия миллий армияси (SNA) ўртасида тўқнашувлар давом этаётган Сурия шимоли-шарқида яна 25 минг киши уйларини ташлаб кетишга мажбур бўлди. Бироқ, аш-Шара қарори билан бошқа қуролли гуруҳлар билан бир қаторда SNA расман тарқатиб юборилганлиги сабабли, томонлар музокарага киришадими ёки йўқми, буни кўриш керак.

БМТнинг Сурия бўйича махсус вакили Гейр Педерсоннинг сўзларига кўра, Суриянинг янги маъмурияти БМТ миссияси мақсадларини ўзгартирмайди.

“Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Котибияти ҳукуматларни тан олиш тўғрисидаги ҳужжатлар билан шуғулланмайди; бу ҳукуматлараро органларнинг қарори”, деди Педерсоннинг матбуот котиби Женнифер Мари Воган .

Унинг сўзларига кўра, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгашининг 2254-резолюциясида белгиланган асосий тамойилларга, жумладан, ўтиш даври ҳукуматини шакллантириш, янги конституцияни ишлаб чиқиш, эркин ва адолатли сайловлар ўтказишга мувофиқ, Сурия халқининг қонуний истакларига жавоб берадиган, Сурия бошчилигидаги ва Сурияга тегишли сиёсий ўтиш жараёнини қўллаб-қувватлашда давом этмоқда.

Эслатиб ўтамиз, 2024 йил декабрда Сурияда ҳокимиятни эгаллаган Аҳмад аш-Шара (Абу Муҳаммад ал-Жўлоний) жорий йил 29 январь куни мамлакатнинг ўтиш давридаги президенти деб эълон қилинганди. 2 февраль куни у Саудия Арабистонига илк хорижий ташрифини амалга оширди. Мазкур ташриф доирасида у Ар-Риёдда Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси ва Бош вазири Муҳаммад бин Салмон Ол Сауд билан учрашди. 3 февраль куни у Макка шаҳрида Умра зиёратини амалга оширди. Унга Каъба эшиклари ҳам очиб берилди. Аш-Шаранинг 2-хорижий сафари Туркияга бўлди. Аш-Шара музокаралар чоғида ҳукм сурган ижобий атмосфера учун Эрдўғанга  миннатдорлик билдириб, Туркия Президентини энг қисқа вақт ичида Сурияга ташриф буюришга таклиф қилди. Аҳмад аш-Шара энди Франция Президенти Эммануэль Макроннинг расмий таклифига биноан яқин ҳафталарда Парижга ташриф буюриши кутилмоқда.