Хитой Трампнинг бож инқирозини имкониятга айлантирмоқчи

Дунё бўйлаб давлатлар АҚШ Президенти Дональд Трамп томонидан ўтган ҳафтада эълон қилинган жаҳон савдо урушидаги кескинлашув бўйича имтиёзлар сўраб музокаралар олиб бораётган бир пайтда, Хитой бутунлай бошқача йўл тутмоқда. Трампнинг бозорни ларзага солган божлар ҳақидаги баёнотидан атиги 48 соат ўтиши билан дунёдаги иккинчи йирик иқтисодиёт — Хитой АҚШ товарлари ва компанияларига қарши жазо чораларини жорий этди.

Эндиликда Хитой аниқ хабар юбормоқда: у савдо урушига тайёр ва бу жараёндан янада кучли бўлиб чиқади. Бу хабар Хитойнинг ички аудиторияси ва халқаро жамоатчиликка давлат ОАВ ва ҳукумат баёнотлари орқали етказилди.

“АҚШ божлари таъсир қилади, лекин “осмон қулаб тушмайди. АҚШ 2017 йилда савдо урушини бошлаганидан буён — қандай босим бўлмасин — биз ривожланишда ва тараққиётда давом этдик. Қанча босим бўлса, шунча мустаҳкам бўлдик”, деб ёзади Хитой Коммунистик партияси нашри “Женминь Жибао”.

Трамп 2 апрель куни Хитойдан олиб келинадиган барча товарларга қўшимча 34% бож жорий этди. Мавжуд божлар билан бу умумий 54% дан ошиб кетади. 4 апрель куни Пекин ҳам АҚШ товарларига жавоб тариқасида 34% бож ва бошқа чекловларни киритди — хусусан, ноёб металлар экспортига ва айрим АҚШ компанияларига нисбатан.

CNN'нинг ёзишича, Хитой АҚШ божларини кўп маротаба “яккаликдаги тажовуз” деб атаган. Улар томонидан айтилган сўзлар ички бозорда хавотирни юмшатиш ва ташқи дунёга ишонч уйғотиш учун қаратилган тарғибот сифатида ҳам қаралиши мумкин. Бироқ бу Хитой раҳбари Си Цзиньпин ва унинг жамоаси Трампнинг бож сиёсатини фақат музокара усули эмас, балки АҚШ учун ҳам йўқотишлар билан тугаши мумкин бўлган хатарли тактика деб баҳолашини кўрсатади.

Вашингтондаги Брукингс институти таҳлилчиси Райан Ҳасс кеча, 6 апрель куни Хитойда ўтказган учрашувлари ортидан шундай ёзди:  

“Кўпгина хитойлик амалдорлар ва мутахассислар АҚШ ўз халқаро нуфузига зарар етказмоқда, деб ҳисоблашмоқда... Баъзилар дунё блокларга бўлинаётганини, баъзилар эса АҚШсиз глобаллашув даври бошланаётганини таъкидламоқда. Пекин иккинчи вариантни афзал кўради”.

“Рақобатга тайёрмиз”

Трампнинг божлари нафақат рақибларга, балки иттифоқдошларга ҳам тааллуқли бўлгандан сўнг, Хитой ўзини глобал иқтисоднинг ҳимоячиси сифатида кўрсатишга урина бошлади.

“Жаҳондаги иккинчи йирик иқтисодиёт ва истеъмол бозори сифатида, Хитой ҳар қандай шароитда ҳам эшикларини кенгроқ очаверади”, дейилади Хитой Ташқи ишлар вазирлигининг 5 апрелдаги баёнотида.

Кеча, 6 апрель куни Хитой Савдо вазирининг ўринбосари Лин Цзи Tesla ва GE HealthCare каби 20 та АҚШ компанияси вакиллари билан учрашди. У Хитойни “инвесторлар учун идеал, хавфсиз ва умидбахш” жой деб таърифлади.

Хитой давлат телеканали CCTV'да чиқиш қилган иқтисодчиларнинг таъкидлашича, бу вазият Хитой учун янги имкониятлар эшигини очиши мумкин.

“Хитой бутун дунёга аниқ хабар юборяпти: биз АҚШнинг таҳдидига чидаб тура олмаймиз — чўзилган чидаш янада катта босимга олиб келади”, деди Хитойдаги Жонгян молия тадқиқотлар институти профессори Лю Чжицин.

“Хитой ва АҚШ ҳозир халқаро савдо тизимини қайта шакллантириш учун тўғридан ўғри рақиблар. Биз рақобатга тайёрмиз”, — деди профессор Синьхуа университетининг Хитой Халқ банки молия мактаби профессори Цзю Цзяндун.

CNN'нинг ёзишича, Хитойнинг бу турдаги баёнотлари бошқа давлатлар томонидан эҳтиёткорлик билан қабул қилинади. Чунки Хитой бозорга кириш ҳуқуқини сиёсий босим воситаси сифатида қўллаб келган. Бундан ташқари, Хитой товарлари бошқа бозорларни эгаллаб олиши, маҳаллий ишлаб чиқаришни тушириши мумкин.

Шу билан бирга, АҚШнинг иттифоқдошларига ҳам божлар жорий этилаётгани туфайли, кўплаб мамлакатлар Хитой билан яқинроқ муносабат ўрнатишга мажбур бўлиши мумкин. Ўтган ойда Хитой Япония ва Жанубий Корея (уларга 24% ва 25% бож қўйилган), шунингдек, Европа Иттифоқи (20%) билан музокаралар ўтказган.

Жанубий-шарқий Осиё давлатлари — айниқса, Хитойдан ишлаб чиқаришни кўчирмоқчи бўлганлар — божлар урушидан қаттиқ жабр кўришди. Сингапурда Бош вазир Лоуренс Вонг шундай деди:  

“АҚШнинг “Озодлик куни” баёноти глобал тартибдаги туб ўзгаришни англатади. Қоидаларга асосланган глобал савдо даври тугади. Энди протекционист, ихтиёрий ва хатарли даврга киряпмиз”.

Ички муаммолар

Хитой ҳам бу урушнинг иқтисодий таъсирига тайёрланмоқда. АҚШ ва Хитой ўртасидаги савдо ўтган йили тахминан ярим триллион долларни ташкил этган.

Хитой ҳукумати экспортга боғлиқ ўсишга қарши чора сифатида ички истеъмолни рағбатлантиришга қаратиладиган ислоҳотларни эълон қилди.

“Биз ички истеъмолни жонлантириш учун ғайриоддий ҳаракат қиламиз ва зарур бўлса, қўшимча чораларни жорий этамиз”, дейилади “Женминь Жибао” нашрида.

Goldman Sachs таҳлилчиларига кўра, янги 34% бож Хитой ЯИМини камида 0.7 фоизга пасайтиради. Шу боис, ҳукумат 5% ўсиш мақсадига эришиш учун ислоҳотларни тезлаштиради. Аммо Хитой бу сафар жавоб чораларини жуда тез ва қаттиқ кўриш орқали божлар урушини янада кескинлаштириши мумкин. Икки йирик иқтисодиёт ўртасидаги ушбу савдо уриши қай даражагача кучайиши ҳозирча номаълум. Бир нарса аниқ: у қанчалик давом этса, ундан чиқиш шунчалик қийинлашади.