Yevropa Samarqanddan nima kutyapti?

3-5 aprel oralig‘ida Samarqandda ilk bor “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” sammiti bo‘lib o‘tadi. Bu siyosiy tadbir uchun katta hajmdagi tayyorgarliklar amalga oshirildi. Sammit munosabati bilan Samarqand shahriga kirish yo‘llari vaqtincha yopilib, shahardagi ayrim oliy ta’lim muassasalariga 1-5 aprel kunlari qisqa muddatli o‘quv ta’tili ham berib yuborildi. Bunday formatdagi sammit ilk bor o‘tkazilmoqda  deyilishiga sabab esa, shu choqqacha bu ikki taraf o‘rtasidagi uchrashuvlar rasmiy jihatdan sammit maqomiga ega bo‘lmagan. Bugungacha YeI va MO o‘rtasida ikki marotaba rahbarlar darajasidagi uchrashuv bo‘lib o‘tgan. Xususan, 2022 yilning 27 oktyabrida Ostona shahrida Tojikiston, Turkmaniston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston rahbarlari hamda o‘sha vaqtdagi Yevropa kengashi Prezidenti Sharl Mishel ishtirokida uchrashuv bo‘lib o‘tgan. Shu darajadagi ikkinchi uchrashuv esa 2023 yilning 2 iyun kuni Issiqko‘lning shimoliy qirg‘og‘idagi Cho‘lponota shahrida Qirg‘iziston Prezidenti Sadir Japarov raisligida o‘tkazilgan. Bir necha nashrlarda mazkur har ikki uchrashuv ham sammit deb atalgan bo‘lsa-da, YeIning rasmiy saytida bular “rahbarlar darajasidagi uchrashuv” deyilgan va Samarqandda o‘tkazilishi kutilayotgan sammit birinchisi ekani aytilgan. Shuningdek, sammit yakunida rahbarlar qo‘shma bayonot berishlari kutilayotgani qayd etilgan. Tadbir Yevropa kengashi Prezidenti Antoniu Koshta, Yevrokomissiya raisi Ursula fon der Lyayen ishtirok etadi va Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston yetakchilari ishtirokida o‘tkaziladi. Uchrashuvga O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raislik qiladi. Ta’kidlanishicha, sammit davomida Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlikni kengaytirish borasidagi majburiyatini tasdiqlashni rejalashtirmoqda. Muzokaralarda transport va raqamli bog‘liqlik, strategik xomashyo, iqtisodiyot va xavfsizlik, ekologik toza va samarali energiya manbalariga o‘tish kabi o‘zaro manfaatli sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish masalalari muhokama qilinadi.

AQSHga Samarqanddan “sovg‘a”

YeI vakolatxonasi “Geosiyosiy landshaft o‘zgarayotgan sharoitda – Rossiyaning Ukraina bilan noqonuniy tajovuzkor urushi va Afg‘onistondagi davom etayotgan voqealar fonida Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlar tobora strategik ahamiyat kasb etayotgani haqida bayonot berdi. Ammo bu Ittifoq rasmiylarining Samarqandga tashrifi va sammit doirasida qilgan yagona maqsadi emas. Gap shundaki, qit’a yetakchilarining Samarqandga kelishi nafaqat Ukraina-Rossiya va Afg‘oniston atrofidagi voqealar, balki AQSHdagi yangi ma’muriyat bir necha oy ichida Yevropaga nisbatan mamlakat siyosatini keskin o‘zgartirish harakatlari tufayli ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan, Yevropa Komissiyasi rahbari Ursula fon der Lyayen Samarqandda bo‘ladigan sammitni Yevropaning AQSH bojlariga javob berish strategiyasining bir qismi deb atadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, joriy yilning 4 aprel kuni Samarqand shahrida bo‘lib o‘tadigan “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” sammiti Yevropa Ittifoqining xorijiy hamkorlar bilan savdo munosabatlarini diversifikatsiya qilish strategiyasi doirasida AQSH bojlariga javob berish elementlaridan biri sifatida ko‘rib chiqilmoqda.

“AQSH tariflariga javob strategiyamizning elementi savdoni diversifikatsiya qilish bo‘ladi. Savdo biznes mavjud bo‘lgan joyga yo‘naltiriladi. Yevropa allaqachon 76 mamlakat bilan savdo bitimlariga ega va Yevropa Ittifoqi bu tarmoqni kengaytirmoqda”, dedi Ursula fon der Lyayen.

Mirziyoyevning umidlari

Mazkur sammitdan Prezident Mirziyoyevning ham o‘z kutilmalari bor. U Samarqanddagi ushbu muhim siyosiy tadbirdan nimalarga umid qilayotgani haqida “Euronews” nashriga bergan intervyusida batafsil bayon qildi. Mirziyoyev bu sammit Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi o‘rtasidagi munosabatlarni rivojlantirishda yangi sahifa bo‘lishini kutmoqda. U mintaqa va YeI o‘rtasidagi siyosiy muloqot yanada chuqurlashishi, hamkorlikka yanada tizimli tus beradigan, uni uzoq muddatli maqsadlarga yo‘naltiradigan yangi mexanizmlar ishlab chiqilishiga umid qilmoqda. Uning so‘zlariga ko‘ra, mintaqalararo hamkorlik, ayniqsa, iqtisodiyot, savdo, energetika va transport sohalaridagi hamkorlikni muhokama qilish sammit kun tartibidagi muhim masalalardan biri bo‘ladi.