AQSH, Rossiya va Ukraina Qora dengiz masalasida kelishib oldi

AQSH va Rossiya delegatsiyalarining Ar-Riyoddagi muzokaralari chog‘ida Qora dengizda xavfsiz yuk tashishni ta’minlash bo‘yicha kelishuvga erishilgan. Tomonlar Qora dengizda kuch ishlatishni istisno qilish va tijorat kemalaridan harbiy maqsadlarda foydalanishni oldini olish zarurligiga kelishib oldi. Bu haqda bugun, 25 mart kuni Oq uy matbuot xizmati xabar berdi.

Qo‘shma Shtatlar Ukrainaga qarshi urush olib borayotgan Rossiyaga yordam berishga, qishloq xo‘jaligi va o‘g‘itlar eksporti uchun jahon bozoriga chiqishni tiklashga, dengiz yuklarini sug‘urtalash xarajatlarini kamaytirishga, tegishli tranzaksiyalar uchun portlar va to‘lov tizimlariga kirishni yaxshilashga va’da berdi.

Bundan tashqari, Oq uy ma’lumotlariga ko‘ra, Vashington va Moskva AQSH va Rossiya Prezidentlari Donald Tramp va Vladimir Putin o‘rtasidagi Rossiya Federatsiyasi va Ukrainadagi energetika ob’ektlariga zarba berishni taqiqlash bo‘yicha kelishuvlarni amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish niyatida. 

“Ikkala tomon ham uchinchi davlatlarning energetika va dengizchilik sohalaridagi kelishuvlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan sa’y-harakatlarini olqishlaydi. Qo‘shma Shtatlar va Rossiya mustahkam va mustahkam tinchlik yo‘lida harakat qilishda davom etadi”, deyiladi Oq uy matbuot xizmati.

AQSH va Ukraina o‘rtasidagi kelishuvlar

Oq uy tomonidan e’lon qilingan ikkinchi bayonotda AQSH va Ukraina delegatsiyalari o‘rtasida Ar-Riyoddagi muzokaralar chog‘ida erishilgan kelishuvlar sanab o‘tilgan.

Birinchi nuqta, birinchi bayonotda bo‘lgani kabi, “xavfsiz navigatsiyani ta’minlash, kuch ishlatishni istisno qilish va Qora dengizda tijorat kemalaridan harbiy maqsadlarda foydalanishni oldini olish” niyatini bildiradi.

Unda yana ta’kidlanishicha, Qo‘shma Shtatlar “harbiy asirlarni almashish, tinch aholi vakillarini ozod qilish va majburan ko‘chirilgan ukrainalik bolalarni qaytarishga ko‘maklashish majburiyatini saqlab qoladi”.

Bundan tashqari, birinchi bayonotda bo‘lgani kabi, Rossiya Federatsiyasi va Ukrainaning energetika infratuzilmasiga zarba berishni taqiqlashni amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish, shuningdek, tinchlikka erishish bo‘yicha ishlarni davom ettirish bo‘yicha kelishuvga erishildi.

Ukraina Mudofaa vaziri Rustam Umarov esa bugun, 25 mart kuni  Facebook'da tegishli bayonotini e’lon qilib, Rossiya, Ukraina va Qo‘shma Shtatlar o‘rtasida Qora dengizda o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha kelishuvlarga qaramay, Ukraina Qurolli kuchlari Rossiya harbiy-dengiz kuchlari kemalari uning g‘arbiy qismiga kirsa, ularga hujum qilishda davom etishini bildirdi.

“Barcha tomonlar Qora dengizda xavfsiz navigatsiyani (tashishni) ta’minlash, kuch ishlatishni to‘xtatish va tijorat kemalaridan harbiy maqsadlarda foydalanishni oldini olishga kelishib oldilar”, deb yozdi Umarov.

Bu Oq uyning Ukraina va Rossiya bilan Ar-Riyoddagi muzokaralar natijalari haqidagi bayonotiga to‘g‘ri keladi. Shu bilan birga, Ukraina Mudofaa vazirligi rahbari quyidagicha qo‘shimcha qildi: 

“Muhim! Ukraina tomoni shuni ta’kidlaydiki, Rossiya tomonidan o‘z harbiy kemalarining Qora dengizning sharqiy qismidan tashqarida harakatlanishi ushbu kelishuv ruhini buzish hisoblanadi va Qora dengizda suzish erkinligini ta’minlash majburiyatlarini buzish va Ukrainaning milliy xavfsizligiga tahdid sifatida baholanadi. Bunday holda, Ukraina o‘zini himoya qilish huquqidan foydalanishga to‘liq haqli bo‘ladi”.

Umarovning Ar-Riyoddagi muzokaralar natijalari haqidagi xabarining qolgan qismi Oq uy bayonotiga to‘g‘ri keladi. Ukraina vazirining aytishicha, uch tomon ham energetika infratuzilmasiga hujumlarni taqiqlash, Qora dengiz va energetika sektorida o‘t ochishni to‘xtatish rejimini qo‘llab-quvvatlashga uchinchi davlatlarni jalb qilish, mahbuslarni ozod qilishga ko‘maklashish va mustahkam tinchlikka erishish bo‘yicha avvalgi kelishuvni amalga oshirishga kelishib olgan.

Kreml nima deydi?

Avvalroq Kreml 24 mart kuni Ar-Riyodda Rossiya va Amerika delegatsiyalarining bir necha soat davom etgan muzokaralari mazmunini oshkor qilishdan bosh tortgan edi.

“Gap texnik tafsilotlarga to‘la muzokaralar haqida ketmoqda. Shu sababdan jamoatchilik muhokamalarning borishi haqida ma’lumot berilmaydi. Bu aloqalar davom etadi, ammo aniq sanalar hali ma’lum emas”, dedi Kreml matbuot kotibi Dmitriy Peskov.

O‘z navbatida, Ar-Riyoddagi muzokaralarda Rossiya delegatsiyasiga boshchilik qilgan Federatsiya Kengashining Xalqaro ishlar qo‘mitasi rahbari Grigoriy Karasin muzokaralarni “boy, qiyin, lekin juda foydali” dialog deb atadi. Karasinning ta’kidlashicha, Rossiya-Amerika muzokaralarida boshqa davlatlar, shuningdek, BMT ham ishtirok etadi.

Keyinchalik Kreml ham muzokaralar bo‘yicha tegishli bayonotni e’lon qildi. Unga ko‘ra, Rossiya va AQSH “Qora dengiz tashabbusi”ni amalga oshirish, jumladan, Qora dengizda kema qatnovi xavfsizligini ta’minlash hamda Rossiyaning qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va o‘g‘itlar eksportini jahon bozoriga qayta tiklash bo‘yicha kelishib olgan. Ushbu choralar ayrim sanksion cheklovlar olib tashlanganidan keyin amalga oshiriladi.

Gap qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va o‘g‘itlar xalqaro savdo operatsiyalarini ta’minlashda ishtirok etuvchi ishlab chiqaruvchi kompaniyalar, Rosselxozbank va “boshqa moliyaviy tashkilotlarga” qo‘yilgan sanksiyalarni olib tashlash, ularni SWIFT tizimiga qayta ulash, korrespondent hisoblarini ochish, savdo moliyalashtirish operatsiyalariga qo‘yilgan cheklovlarni bekor qilish, Rossiyaga qishloq xo‘jaligi texnikasini yetkazib berish, kemalarga xizmat ko‘rsatish va sug‘urta kompaniyalari faoliyatiga qo‘yilgan cheklovlarni bekor qilish haqida bormoqda.

Ma’lumot uchun, Qora dengiz don tashabbusi yoki don kelishuvi Rossiya, Ukraina, Turkiya va BMT tomonidan 2022 yil 22 iyulda imzolangan. Tomonlar ikki hujjatni imzolagan – “Rossiya va BMT kotibiyati o‘rtasida Rossiya qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va o‘g‘itlarini jahon bozorlariga chiqarishga ko‘maklashish bo‘yicha o‘zaro anglashuv memorandumi” va “Ukraina portlaridan don va oziq-ovqat mahsulotlarini xavfsiz tashish tashabbusi”. Ushbu kelishuv uch marta uzaytirilgan – 2022 yil 17 noyabrda (120 kunga), 2023 yil 18 mart va 17 mayda (har safar 60 kunga). Oxirgi muddati tugaganidan so‘ng Rossiya o‘ziga nisbatan majburiyatlar bajarilmaganini sabab qilib, kelishuvni yanada uzaytirishdan bosh tortgan. Oqibatda tashabbus 2023 yil 17 iyulda o‘z faoliyatini to‘xtatgan.

Delegatsiyalar tarkibi

AQSH va Rossiya delegatsiyalarining 24 mart kuni kun bo‘yi davom etgan muzokaralari Moskva vaqti bilan 23:00 atrofida yakuniga yetdi.

Bir kun avval, 23 mart kuni Ar-Riyodda AQSH va Rossiya bosqinidan o‘zini himoya qilayotgan Ukraina vakillari o‘rtasida muzokaralar bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvdan keyin Ukraina delegatsiyasi AQSH-Rossiya muzokaralari natijalarini kutish uchun Ar-Riyodda qoldi.

Bugun, 25 mart kuni Ukraina delegatsiyasining AQSH vakillari bilan navbatdagi uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. AQSH Davlat departamenti matbuot kotibi Temmi Bryusning aytishicha, Ukraina va Rossiya to‘liq o‘t ochishni to‘xtatishga yaqin.

Muzokaralarda Ukraina delegatsiyasiga Mudofaa vaziri Rustam Umarov va Prezident devoni rahbari o‘rinbosari Pavlo Palisa boshchilik qildi.

Rossiya Federatsiyasi tomonidan Buyuk Britaniyadagi sobiq elchi Grigoriy Karasin va Rossiya FXX direktori maslahatchisi Sergey Beseda ishtirok etdi.

AQSH delegatsiyasi tarkibi rasman e’lon qilinmagan. “Reuters”ning yozishicha muzokarachilardan biri Milliy xavfsizlik kengashining katta direktori Endryu Pik edi. Uchrashuvlarda Davlat departamentining siyosatni rejalashtirish bo‘yicha direktori Maykl Anton ham ishtirok etdi.