АҚШ, Россия ва Украина Қора денгиз масаласида келишиб олди

АҚШ ва Россия делегацияларининг Ар-Риёддаги музокаралари чоғида Қора денгизда хавфсиз юк ташишни таъминлаш бўйича келишувга эришилган. Томонлар Қора денгизда куч ишлатишни истисно қилиш ва тижорат кемаларидан ҳарбий мақсадларда фойдаланишни олдини олиш зарурлигига келишиб олди. Бу ҳақда бугун, 25 март куни Оқ уй матбуот хизмати хабар берди.

Қўшма Штатлар Украинага қарши уруш олиб бораётган Россияга ёрдам беришга, қишлоқ хўжалиги ва ўғитлар экспорти учун жаҳон бозорига чиқишни тиклашга, денгиз юкларини суғурталаш харажатларини камайтиришга, тегишли транзакциялар учун портлар ва тўлов тизимларига киришни яхшилашга ваъда берди.

Бундан ташқари, Оқ уй маълумотларига кўра, Вашингтон ва Москва АҚШ ва Россия Президентлари Дональд Трамп ва Владимир Путин ўртасидаги Россия Федерацияси ва Украинадаги энергетика объектларига зарба беришни тақиқлаш бўйича келишувларни амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ниятида. 

“Иккала томон ҳам учинчи давлатларнинг энергетика ва денгизчилик соҳаларидаги келишувларни қўллаб-қувватлашга қаратилган саъй-ҳаракатларини олқишлайди. Қўшма Штатлар ва Россия мустаҳкам ва мустаҳкам тинчлик йўлида ҳаракат қилишда давом этади”, дейилади Оқ уй матбуот хизмати.

АҚШ ва Украина ўртасидаги келишувлар

Оқ уй томонидан эълон қилинган иккинчи баёнотда АҚШ ва Украина делегациялари ўртасида Ар-Риёддаги музокаралар чоғида эришилган келишувлар санаб ўтилган.

Биринчи нуқта, биринчи баёнотда бўлгани каби, “хавфсиз навигацияни таъминлаш, куч ишлатишни истисно қилиш ва Қора денгизда тижорат кемаларидан ҳарбий мақсадларда фойдаланишни олдини олиш” ниятини билдиради.

Унда яна таъкидланишича, Қўшма Штатлар “ҳарбий асирларни алмашиш, тинч аҳоли вакилларини озод қилиш ва мажбуран кўчирилган украиналик болаларни қайтаришга кўмаклашиш мажбуриятини сақлаб қолади”.

Бундан ташқари, биринчи баёнотда бўлгани каби, Россия Федерацияси ва Украинанинг энергетика инфратузилмасига зарба беришни тақиқлашни амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш, шунингдек, тинчликка эришиш бўйича ишларни давом эттириш бўйича келишувга эришилди.

Украина Мудофаа вазири Рустам Умаров эса бугун, 25 март куни  Facebook'да тегишли баёнотини эълон қилиб, Россия, Украина ва Қўшма Штатлар ўртасида Қора денгизда ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувларга қарамай, Украина Қуролли кучлари Россия ҳарбий-денгиз кучлари кемалари унинг ғарбий қисмига кирса, уларга ҳужум қилишда давом этишини билдирди.

“Барча томонлар Қора денгизда хавфсиз навигацияни (ташишни) таъминлаш, куч ишлатишни тўхтатиш ва тижорат кемаларидан ҳарбий мақсадларда фойдаланишни олдини олишга келишиб олдилар”, деб ёзди Умаров.

Бу Оқ уйнинг Украина ва Россия билан Ар-Риёддаги музокаралар натижалари ҳақидаги баёнотига тўғри келади. Шу билан бирга, Украина Мудофаа вазирлиги раҳбари қуйидагича қўшимча қилди: 

“Муҳим! Украина томони шуни таъкидлайдики, Россия томонидан ўз ҳарбий кемаларининг Қора денгизнинг шарқий қисмидан ташқарида ҳаракатланиши ушбу келишув руҳини бузиш ҳисобланади ва Қора денгизда сузиш эркинлигини таъминлаш мажбуриятларини бузиш ва Украинанинг миллий хавфсизлигига таҳдид сифатида баҳоланади. Бундай ҳолда, Украина ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқидан фойдаланишга тўлиқ ҳақли бўлади”.

Умаровнинг Ар-Риёддаги музокаралар натижалари ҳақидаги хабарининг қолган қисми Оқ уй баёнотига тўғри келади. Украина вазирининг айтишича, уч томон ҳам энергетика инфратузилмасига ҳужумларни тақиқлаш, Қора денгиз ва энергетика секторида ўт очишни тўхтатиш режимини қўллаб-қувватлашга учинчи давлатларни жалб қилиш, маҳбусларни озод қилишга кўмаклашиш ва мустаҳкам тинчликка эришиш бўйича аввалги келишувни амалга оширишга келишиб олган.

Кремль нима дейди?

Аввалроқ Кремль 24 март куни Ар-Риёдда Россия ва Америка делегацияларининг бир неча соат давом этган музокаралари мазмунини ошкор қилишдан бош тортган эди.

“Гап техник тафсилотларга тўла музокаралар ҳақида кетмоқда. Шу сабабдан жамоатчилик муҳокамаларнинг бориши ҳақида маълумот берилмайди. Бу алоқалар давом этади, аммо аниқ саналар ҳали маълум эмас”, деди Кремль матбуот котиби Дмитрий Песков.

Ўз навбатида, Ар-Риёддаги музокараларда Россия делегациясига бошчилик қилган Федерация Кенгашининг Халқаро ишлар қўмитаси раҳбари Григорий Карасин музокараларни “бой, қийин, лекин жуда фойдали” диалог деб атади. Карасиннинг таъкидлашича, Россия-Америка музокараларида бошқа давлатлар, шунингдек, БМТ ҳам иштирок этади.

Кейинчалик Кремль ҳам музокаралар бўйича тегишли баёнотни эълон қилди. Унга кўра, Россия ва АҚШ “Қора денгиз ташаббуси”ни амалга ошириш, жумладан, Қора денгизда кема қатнови хавфсизлигини таъминлаш ҳамда Россиянинг қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва ўғитлар экспортини жаҳон бозорига қайта тиклаш бўйича келишиб олган. Ушбу чоралар айрим санкцион чекловлар олиб ташланганидан кейин амалга оширилади.

Гап қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва ўғитлар халқаро савдо операцияларини таъминлашда иштирок этувчи ишлаб чиқарувчи компаниялар, Росселхозбанк ва “бошқа молиявий ташкилотларга” қўйилган санкцияларни олиб ташлаш, уларни SWIFT тизимига қайта улаш, корреспондент ҳисобларини очиш, савдо молиялаштириш операцияларига қўйилган чекловларни бекор қилиш, Россияга қишлоқ хўжалиги техникасини етказиб бериш, кемаларга хизмат кўрсатиш ва суғурта компаниялари фаолиятига қўйилган чекловларни бекор қилиш ҳақида бормоқда.

Маълумот учун, Қора денгиз дон ташаббуси ёки дон келишуви Россия, Украина, Туркия ва БМТ томонидан 2022 йил 22 июлда имзоланган. Томонлар икки ҳужжатни имзолаган – “Россия ва БМТ котибияти ўртасида Россия қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва ўғитларини жаҳон бозорларига чиқаришга кўмаклашиш бўйича ўзаро англашув меморандуми” ва “Украина портларидан дон ва озиқ-овқат маҳсулотларини хавфсиз ташиш ташаббуси”. Ушбу келишув уч марта узайтирилган – 2022 йил 17 ноябрда (120 кунга), 2023 йил 18 март ва 17 майда (ҳар сафар 60 кунга). Охирги муддати тугаганидан сўнг Россия ўзига нисбатан мажбуриятлар бажарилмаганини сабаб қилиб, келишувни янада узайтиришдан бош тортган. Оқибатда ташаббус 2023 йил 17 июлда ўз фаолиятини тўхтатган.

Делегациялар таркиби

АҚШ ва Россия делегацияларининг 24 март куни кун бўйи давом этган музокаралари Москва вақти билан 23:00 атрофида якунига етди.

Бир кун аввал, 23 март куни Ар-Риёдда АҚШ ва Россия босқинидан ўзини ҳимоя қилаётган Украина вакиллари ўртасида музокаралар бўлиб ўтди. Учрашувдан кейин Украина делегацияси АҚШ-Россия музокаралари натижаларини кутиш учун Ар-Риёдда қолди.

Бугун, 25 март куни Украина делегациясининг АҚШ вакиллари билан навбатдаги учрашуви бўлиб ўтди. АҚШ Давлат департаменти матбуот котиби Темми Брюснинг айтишича, Украина ва Россия тўлиқ ўт очишни тўхтатишга яқин.

Музокараларда Украина делегациясига Мудофаа вазири Рустам Умаров ва Президент девони раҳбари ўринбосари Павло Палиса бошчилик қилди.

Россия Федерацияси томонидан Буюк Британиядаги собиқ элчи Григорий Карасин ва Россия ФХХ директори маслаҳатчиси Сергей Беседа иштирок этди.

АҚШ делегацияси таркиби расман эълон қилинмаган. “Reuters”нинг ёзишича музокарачилардан бири Миллий хавфсизлик кенгашининг катта директори Эндрю Пик эди. Учрашувларда Давлат департаментининг сиёсатни режалаштириш бўйича директори Майкл Антон ҳам иштирок этди.