Krokus teraktidan bir yil o‘tib, Rossiyada migrantlarga munosabat qanday o‘zgardi?

Bugun, 22 mart kuni Moskva viloyatining Krasnogorsk shahrida “Krokus Siti Holl”dagi terakt qurbonlari xotirasiga bag‘ishlangan yodgorlik ochildi. Halok bo‘lganlar va jarohatlanganlarning qarindoshlari yodgorlik poyiga gul qo‘yishdi.

Majmuada 14 ta oq turna tasvirlangan.

Ular, ehtimol, konsert zali “Turnalar” (“Juravli”) qo‘shig‘i bilan mashhur bo‘lgan Muslim Magomayev (to‘liq nomi Muslim Magomayev nomidagi “Krokus Siti Holl”) nomi bilan atalgani uchun tanlangan bo‘lishi mumkin.

“Bereg” mustaqil jurnalistlar kooperativining yozishicha, qurbonlarning ayrim qarindoshlari yodgorlikdan norozi. Ularning ta’kidlashicha, unda qurbonlarning fotosuratlari yoki ismlari yo‘q. «

“Krokus Siti Holl” vakillari yasagan yodgorlik, bu ikki stela hech narsani anglatmaydi. Biz ketamiz, bizdan keyin boshqalar ketadi va [bu yerda nima bo‘lganini] hech kim bilmaydi, lekin shaxsan men uchun terrorchilik hujumi bo‘lganligi va u yerda aniq odamlar [o‘lgani] qayd etilishi muhim”, deydi teraktda ota-onasini yo‘qotgan Anastasiya Starseva.

Teraktni xorijiy razvedka xizmatlari amalga oshirgan – Tergov qo‘mitasi

Rossiya Tergov qo‘mitasi “Krokus Siti Holl”dagi teraktning yilligi munosabati bilan bayonot e’lon qildi, unga ko‘ra hujum “nodo‘stona davlatning maxsus xizmatlari” tomonidan uyushtirilgan.

“To‘plangan dalillar asosida tergov terrorchilik harakatini Rossiyadagi vaziyatni beqarorlashtirish maqsadida nodo‘stona davlat maxsus xizmatlari rejalashtirgan va uyushtirgan degan xulosaga keldi. Uning amalga oshirilishiga xalqaro terrorchi tashkilot a’zolari jalb qilingan”, deb da’vo qilmoqda Tergov qo‘mitasi aynan qaysi davlatga ishora qilinayotgani ochiqlamasdan.

Tergov qo‘mitasining da’vo qilishicha, terakt uyushtirishda oltita “Markaziy Osiyo fuqarolari” bevosita ishtirok etgan. Biroq yana aniq qaysi davlat haqida gap ketayotgani aytilmagan.

“Ular xorijda, shu bois sirtdan hibsga olinib, qidiruvga berilgan”, deya xabar berdi tergovchilar.

Ularning taxminiga ko‘ra, aynan mana shu olti kishi terror xurujining to‘rt nafar ishtirokchisini Tojikistondan yollagan va ularni xorijda o‘qitishni tashkil qilgan.

“Umuman olganda, yil davomida terrorizmda ayblangan 19 nafar shaxsga nisbatan tergov harakatlari olib borildi”, deya xabar beradi Tergov qo‘mitasi.

Terrorchilarga pul, uy-joy, transport va qurol bilan yordam berganlar ham javobgarlikka tortildi.

Terakt va “Ukraina izi”

2024 yil 22 mart kuni “Krokus Siti Holl” terakt Rossiya tarixidagi eng qonli teraktlardan biri bo‘ldi. 146 kishi halok bo‘ldi, 550 kishi yaralandi. 

Terakt sodir bo‘lgan vaqtda binoda kamida 5000 kishi bo‘lishi mumkin edi – “Krokus Siti Holl” konsert zali shunday sig‘imga ega. “Piknik” guruhining chiqishlari uchun barcha chiptalar sotildi. Terakt sodir bo‘lganda, ko‘plab tomoshabinlar allaqachon o‘z joylarida edi.

Hujumchilar qurol bilan odamlarni otib, binoni yoqib yuborgan. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, jabrlanganlarning bir qismi yong‘inda bo‘g‘ilib qolgan, tiqilinchda qolib ketgan maxsus kuchlar yo‘qligi sababli qutqaruvchilar binoga kira olmagan. Natijada terrorchilar Rossiyaning boshqa hududiga to‘siqsiz o‘tishga muvaffaq bo‘ldi.

ISHID xalqaro terrorchilik tashkilotining Afg‘onistondagi bo‘limi hisoblangan “Viloyat Xuroson” terrorchilik guruhi “Krokus Siti Holl”dagi terakt uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oldi. Guruh Moskvaning Suriya mojarosiga prezident Bashar Asad tomonida qo‘shilgani va Rossiyaning Afg‘oniston va Chechenistondagi harbiy harakatlari tarixiy kontekstida Rossiyaga dushman sifatida qaraydi.

Biroq Rossiya Federal xavfsizlik xizmati deyarli darhol teraktga “Ukraina aloqasi” borligini e’lon qildi. Kiyev bu ayblovlarni keskin rad etadi.

2025 yil mart oyida tergov yakunlandi: 93 kishi jabrlanuvchi deb tan olindi, 27 nafar ayblanuvchiga, jumladan, teraktning bevosita ishtirokchisi ekani gumon qilingan to‘rt nafar migrantga qarshi ayblovlar qo‘yildi. Ularning aksariyati Tojikiston fuqarolari bo‘lib, ular Rossiyaga vaqtinchalik ishlash uchun borgan.

So‘roqlardan ma’lum bo‘lishicha, ular pul mukofotlari evaziga terakt sodir etishga rozi bo‘lgan.

Ushbu teraktdan so‘ng markaziy osiyoliklar Rossiya bo‘ylab ochiq ksenofobiyaga duch keldi. Noqonuniy migratsiyaga qarshi bir qator qonunlarni qabul qilgan Davlat Dumasida migrantlarga qarshi va ksenofobik kayfiyatning kuchayishi qo‘llab-quvvatlandi. Migrantlarning farzandlari rus tilidan imtihondan o‘ta olmagan bo‘lsa, ularning rus maktablarida o‘qishini taqiqlash eng bahsli masalalardan biridir.

Immigratsiyaga qarshi kayfiyat

Rossiya davlat OAVlari “Krokus Siti Holl”da kiyim-kechak xizmatchisi bo‘lib yarim stavka ishlagan 15 yoshli maktab o‘quvchisi Islom Xalilovning hikoyasini keng yoritdi. Terakt vaqtida u binodan 100 dan ortiq odamni xavfsiz evakuatsiya qilishga muvaffaq bo‘lgan.

OAV o‘smirning ota-onasi Qirg‘iziston va O‘zbekiston fuqarolari ekanligiga e’tibor qaratdi. Ommaviy axborot vositalarida keng yoritilgach, bolakay Rossiya musulmonlarining “Buyuk xizmatlari uchun” medali bilan taqdirlandi, artist Alisher Morgenshtern esa o‘smirga million rubl sovg‘a qildi. Biroq Xalilovning kelib chiqishiga e’tibor shu yerda tugadi.

Ayni paytda o‘ta o‘ng va Z-Telegram kanallari Markaziy Osiyodan borgan muhojirlarga nisbatan zo‘ravonlikka chaqirib, ularni oilalari bilan deportatsiya qilishni talab qila boshladi. Markaziy osiyoliklarga nisbatan adovat og‘zaki haqoratdan ham oshib ketdi. Masalan, Blagoveshenskda noma’lum shaxslar Tojikiston fuqarolariga tegishli do‘konga o‘t qo‘ygan. Yana bir voqea Kaluga shahrida sodir bo‘lib, u yerda noma’lum shaxslar guruhi tomonidan uch nafar Tojikiston fuqarosi kaltaklangan.

O‘zbekistonlik Devid (ismi o‘zgartirilgan) “Deutsche Welle” nashriga teraktdan keyingi dastlabki kunlarda migrantlarga qarshi kayfiyat sezilishi mumkinligini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘plab muhojirlar ko‘chaga chiqishdan qo‘rqishgan, “qiyofasi slavyan bo‘lmagan odamlarni kaltaklanishi haqida soxta xabarlar tarqalgan”.

“Men yigitlarni avtobuslarga qanday ortishganini ko‘rdim (migratsiya reydlari paytida), lekin bu avval ham sodir bo‘lgan”, deydi Devid.

Immigratsiyaga qarshi bir qator qonunlar qabul qilindi

“Krokus Siti Holl”dagi teraktdan keyin Davlat Dumasi migratsiya ustidan nazoratni kuchaytirishga qaratilgan bir qator qonunlarni qabul qildi. Shulardan biri noqonuniy migrantlarni mamlakatdan chiqarib yuborishni soddalashtirish edi, masalan, politsiya sudga murojaat qilmasdan, bunday xorijliklarni chiqarib yuborish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqini oldi.

north_east

Putin migrantlarga aloqador qonunni imzoladi

Qonunchilar, shuningdek, yashash uchun ruxsatnoma va nikoh orqali olingan vaqtinchalik yashash uchun ruxsatnoma olish tartibini murakkablashtirdi.

Rus tilidan imtihondan o‘ta olmagan migrantlarning farzandlari esa rus maktablarida ta’lim ololmaydigan bo‘ldi.

Shu bilan birga, migrantlar uchun imtihonlarni tashkil etish va o‘tkazishda vositachilarning ishtiroki taqiqlanadi.

Bir qator qonunlar Rossiyaga noqonuniy migratsiyani tashkil etganlik uchun jinoiy javobgarlikni kuchaytirish bilan bog‘liq. Noqonuniy migratsiyani tashkil etish moddasi og‘ir jinoyatga aylantirildi: tashkilotchilar 8 yildan 15 yilgacha ozodlikdan mahrum etilishi mumkin.

Shu bilan birga, sudlar migrantlarning noqonuniy maqomini og‘irlashtiruvchi holat sifatida ko‘rishi belgilandi.

Rossiyada muhojirlarni ta’qib qilish

Ayni paytda Rossiya xavfsizlik kuchlari birinchi navbatda Markaziy Osiyo davlatlaridan borgan mehnat muhojirlariga qarshi keng ko‘lamli aksilmigrant kampaniyasini boshladi. Aholisi milliondan ortiq bo‘lgan Rossiya shaharlarida migratsiya xizmatlarining ommaviy tekshiruvlari tez-tez uchragan: xavfsizlik kuchlari qurilish maydonchalari, bozorlar, yotoqxonalar va hostellarda reydlar o‘tkazgan.

Hibsga olinganlarning ba’zilari Rossiyadan chiqarib yuborilgan, boshqalari esa Ukrainadagi urushga borishga majbur bo‘lgan. Ular Rossiya Mudofaa vazirligi bilan shartnomalar imzolagan, bu ularga tezda Rossiya pasportini olish imkoniyatini beradi. 

Umuman olganda, 2024 yilda qonunni buzgan 157 mingdan ortiq chet el fuqarosi Rossiyadan majburiy ravishda deportatsiya qilingan. Bu o‘tgan yilga nisbatan 45 foizga ko‘pdir. Shuningdek, o‘tgan yili Rossiyaga kirish 267,2 ming marta rad etilgan – bu 2023 yilga nisbatan 93,8 ming holatga ko‘pdir.

Bir migrant hikoyasi

Rossiyaga kirishi taqiqlanganlardan biri o‘zbekistonlik Deviddir. Rossiyada u qonuniy ravishda do‘konlarga xizmat ko‘rsatish sohasida ishlagan. Devid “Krokus Siti Holl”dagi teraktning ertasiga o‘zining ijtimoiy tarmog‘ida sham yonayotgan suratni joylashtirgan. 

“Mening do‘stlarim u yerda (konsert zalida) bo‘lishi mumkin edi”, deb tushuntiradi u nashr bilan suhbatda.

2025 yilning fevral oyida O‘zbekistondagi qisqa muddatli ta’tilidan so‘ng Rossiyaga qaytayotganida mamlakatga kiritilmagan. U buni aynan migrantlarga qarshi kayfiyat bilan bog‘laydi.

Devidning so‘zlariga ko‘ra, chegarada uni oddiy kiyimdagi ofitserlar tintuv qilib, so‘roq qilishgan, ular gap orasida Rossiya armiyasi bilan shartnoma imzolashni taklif qilishgan.

“Aftidan, bu FXX xonasi edi, men imzo chekishdan bosh tortdim, shundan so‘ng menga kirishga ruxsat berishmadi. Men rad etish sabablarini hali ham bilmayman, ular menga rasmiy sabab ko‘rsatilgan hujjat berishmagan”, dedi u.

U bilan birga yana bir qancha odam Rossiyaga kiritilmagan va ular o‘z vatanlariga qaytishga majbur bo‘lgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, Rossiyada ishchi kuchiga talab bor, chunki hozirda u yerda ishchi kuchi yetishmaydi.