Xitoy tovarlarini AQSHga yetkazib beruvchilar 145 foiz tariflardan qanday qochishi mumkin?
Olam
−
11 aprel 8578 6 daqiqa
Kelgusi oylarda Xitoy 145 foiz AQSH import tariflariga duch keladi, boshqa mamlakatlar esa faqat 10 foiz tariflarga duch keladi. 9 aprel kuni AQSH Prezidenti Donald Tramp vaqtincha, 90 kunga Yevropa Ittifoqi, Vetnam, Tayvan, Hindiston, Tailand va boshqa 70 ta davlatdan import qilinadigan mahsulotlarga 10 foizlik “bazaviy” stavka bo‘yicha boj o‘rnatdi, biroq Xitoyni ham istisno qilmadi: uning tovarlariga boj 145 foizga ko‘tarildi. Tramp bu konfiguratsiyani Pekin o‘ch olish maqsadida AQSH tovarlariga o‘z tariflarini joriy qila boshlagani, boshqa davlatlar esa Vashingtonning shartlari bo‘yicha muzokaralar olib borish istagini bildirishi bilan izohladi. Xitoy rasmiylari AQSH bilan teng huquqli muzokaralar olib borishga tayyor ekanini ma’lum qildi.
Ekspertlarning fikriga ko‘ra, aksariyat tovarlarga bunday yuqori o‘zaro bojlar (10 aprel holatiga ko‘ra, AQSH uchun 145 foiz, Xitoy uchun 84 foiz; ular tegishli mamlakat g‘aznasiga import qiluvchilar tomonidan to‘lanadi) kompaniyalarda tarif arbitraji bilan shug‘ullanish uchun katta imkoniyat bor – AQSHning Xitoy va boshqa mamlakatlarga bojlari o‘rtasidagi farqdan foydalanish. Bunday urinishlar markazida, ehtimol, Xitoyga nisbatan geografik yaqinligi bilan ajralib turadigan Janubiy va Janubiy-Sharqiy Osiyo (Vetnam, Malayziya, Tailand, Kambodja va boshqalar) iqtisodlari turadi. 2018-2019 yillardagi AQSH-Xitoy savdo urushining oldingi epizodida, tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, ular Xitoyning AQSHga to‘g‘ridan-to‘g‘ri eksportining bir qismini allaqachon o‘z zimmalariga olgan.
Mutaxassislar sanksiyalar ostida bo‘lgan Rossiya va uning uchinchi davlatlar orqali parallel importi bilan o‘xshashlik qisman o‘rinli ekanini bildirgan.
Nima uchun proksi-davlatlardan foydalanish mumkin?
“2018-2019 yillardagi birinchi savdo urushidan beri Xitoy bojlarni minimallashtirish uchun Vetnam, Malayziya va boshqa Osiyo davlatlari orqali reeksportdan faol foydalana boshladi”, deya eslaydi Milliy tadqiqot universiteti Iqtisodiyot oliy maktabi tarkibiy siyosati tadqiqoti markazi direktori o‘rinbosari Anna Fedyunina.
Uning so‘zlariga ko‘ra, 10 foiz (boshqa mamlakatlar uchun) va 125 foiz (Xitoy uchun) bojlari o‘rtasidagi farq shunchalik kattaki, hatto reeksport xarajatlarini (tashish, qayta markalash, boshqa xavflar) hisobga olgan holda, sxema foydali bo‘lib qolishi mumkin.
Gaydar instituti xalqaro savdo laboratoriyasining ilmiy xodimi Dmitriy Kuznetsov esa import tariflaridagi farq har doim yolg‘on deklaratsiyalar uchun turtki bo‘lishi, korxonalar iste’molchilarni tovarlar bilan ta’minlash xarajatlarini minimallashtirish uchun bo‘shliqlarni qidirishda davom etishini aytgan.
Nima uchun Tramp yuqori “o‘zaro” tariflarni to‘xtatdi?
Prezident sifatidagi birinchi muddati davomida Tramp 2018 yilda Xitoydan import qilinadigan tovarlarga tariflarni 25 foizga ko‘tardi, ba’zi xitoylik ishlab chiqaruvchilar bunga javoban ishlab chiqarishni boshqa mamlakatlarga ko‘chirdi. Biroq, ba’zi kompaniyalar ko‘proq ijodiy, ammo kamroq qonuniy yondashuvlardan foydalangan: tovarlar, masalan, Vetnamga yuboriladi, u yerda kichik ishlov berish yoki o‘zgartirishdan o‘tadi, so‘ngra Vetnam tovarlari sifatida AQSHga yuboriladi. Tegishli tekshiruvlarni o‘tkazgan AQSH rasmiylarining ta’kidlashicha, ba’zi hollarda bunday qayta ishlash oddiy “yorliqni o‘zgartirish” bilan teng bo‘lgan. Bunday amaliyotlarga qarshi kurashishga va’da bergan Vetnam hukumati ishlab chiqarilgan mamlakatni qalbakilashtirish va tovarlarni noqonuniy tashish ko‘pincha to‘qimachilik, dengiz mahsulotlari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, keramik plitkalar, asal, qora metallar, alyuminiy va yog‘och bilan sodir bo‘lishini aytdi.
2018 yilda Xitoyning ayrim tovarlarining yo‘nalishi Tayvan va Vetnam kabi mamlakatlar orqali o‘zgartirildi, bu mamlakatlarda yig‘ish va qayta ishlash tovarlarga yuqori tariflardan qochish imkonini berdi. Curtis, Mallet-Prevost, Colt & Mosle yuridik firmasi hamkori Yelena Klonitskayaning so‘zlariga ko‘ra, AQSH rasmiylari yig‘ilgan mamlakatda tovarlarning kelib chiqishi qoidalariga rioya qilmaslik yoki tovarlarni kelib chiqishini o‘zgartirish uchun uchinchi davlatlar orqali yo‘naltirish yoki bojxona deklaratsiyasini qalbakilashtirish yo‘li bilan tariflardan bo‘yin tovlash holatlarini aniqlagan.
AQSH Milliy iqtisodiy tadqiqotlar byurosi tomonidan chop etilgan maqolada 2017 yildan 2022 yilgacha Vetnam Xitoy yo‘qotgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri AQSH importi ulushining deyarli yarmini almashtirgani qayd etilgan. Shu bilan birga, Xitoyning Vetnam importidagi ulushi 5,5 foiz punktga oshdi, bu mamlakatning barcha savdo sheriklari orasida eng katta natijadir. Biroq, bu barcha qayta taqsimlash Xitoy tovarlarini Vetnam orqali AQSHga yo‘naltirish degani emas. Maqola mualliflaridan biri Firanchukning qayd etishicha, Janubi-Sharqiy Osiyodagi barcha ishlab chiqarish uzoq vaqtdan beri taqsimlangan jarayon bo‘lib, mahsulotlar turli mamlakatlarda bosqichma-bosqich ishlab chiqariladi, oraliq komponentlar yakuniy yig‘ilish tugaguniga qadar bir necha marta chegaralarni kesib o‘tadi. Vetnamda, uning hisob-kitobiga ko‘ra, qo‘shimcha qiymat aslida yig‘ish va qayta ishlash orqali yaratiladi, boshqa bir qator yurisdiksiyalarda esa kelib chiqish mamlakatidagi o‘zgarish ko‘pincha sof nominal hisoblanadi.
Bunday sxemalar keng tarqaladimi?
Ekspertlarning aytishicha, albatta, AQSHga ta’minot qayta yo‘naltiriladi, ammo bu ommaviy yetkazib berish bo‘lishi dargumon. Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlarining vositachilari sanksiyalardan qo‘rqib, xitoylik ishlab chiqaruvchilarning Qo‘shma Shtatlarga noqonuniy eksportini rad etishlari mumkin, jumladan, Xitoy yetkazib berilgan tovarlar uchun to‘lashda muammolarga duch kelishi mumkin. Bundan tashqari, Xitoy o‘z mahsulotlarini yakuniy iste’mol qilish uchun boshqa mamlakatlarga – shu jumladan, Xitoy smartfonlari, kompyuterlari va avtomobillariga talab juda yuqori bo‘lgan Janubi-Sharqiy Osiyo va BRICS'ning bir xil mamlakatlariga qonuniy ravishda yo‘naltirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Soddalashtirilgan qayta yo‘naltirish sxemalari ham qisman kuchga kiradi, biroq Xitoy so‘nggi yillarda Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga, jumladan, ishlab chiqarishga faol sarmoya kiritmoqda. 2023 yilda Xitoyning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarining uchdan biridan ko‘prog‘i ASEAN mamlakatlarida ishlab chiqarishga yo‘naltirildi. Boshqacha aytganda, bu mamlakatlar “Xitoy kompaniyalari ishtirokida yangi ishlab chiqarish va tarqatish zanjirlarini” tashkil etish uchun asos ishlab chiqmoqda.
AQSH qanday javob berishi mumkin?
Nazariy jihatdan, yetkazib berish uchinchi davlatlar orqali o‘tishi mumkin edi, ammo so‘nggi yillarda vaziyat sezilarli darajada o‘zgardi: Amerika bojxonalarida, boshqa ko‘plab mamlakatlarning odatlari kabi hozirda bunday yetkazib berishni kuzatish uchun tubdan farqli vositalar mavjud. Ularni ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortish mumkin bo‘lgan qonun buzilishi deb hisoblash mumkin va katta ehtimol bilan ko‘rib chiqiladi. Nazorat ko‘proq yangi texnologiyalardan foydalangan holda amalga oshirilmoqda, shuning uchun bu tovarlarning muvaffaqiyatli aylanishi uchun ko‘p imkoniyat qoldirmaydi.
AQSH hukumati, albatta, tovarlarning kelib chiqishini isbotlashni talab qilish orqali mumkin bo‘lgan sxemalarga javob berishga harakat qiladi, garchi ularning barchasini (hech bo‘lmaganda bir vaqtning o‘zida) kuzatib bo‘lmaydi. Mutaxassislarning fikricha, AQSHning Xitoy tovarlariga bojlari ko‘lamini hisobga olgan holda, kompaniyalar noto‘g‘ri deklaratsiyalar va ular bilan bog‘liq jarimalarning nisbatan kichik risklarini e’tiborsiz qoldirishi mumkin.
“Biroq, Tramp tariflarni o‘zgartirishi osonligini hisobga olsak, agar ma’lum bir mamlakat Xitoy tovarlari uchun tranzit markaziga aylanishi belgilari aniqlansa, ushbu markaz mamlakati uchun tariflar zudlik bilan oshirilishini kutish mumkin”, deydi ekspertlardan biri.
“Nomura” tahlilchilarining yozishicha, Qo‘shma Shtatlar kelib chiqish qoidalarini yanada qattiqroq joriy qilishi, bojxona chegaralarining nazoratini kuchaytirishi yoki mintaqaviy bo‘shliqlardan (masalan, Meksika orqali reeksport qilish) foydalanishning oldini olish uchun savdo kelishuvlarini o‘zgartirishi mumkin. Yana bir yo‘l, ishlab chiqarilgan mamlakatdan qat’i nazar, strategik mahsulotlarning ayrim toifalari uchun bir xil yoki o‘xshash tarif stavkalarini joriy etishi mumkin.
