Nega AQSH-Rossiya muzokaralariga Saudiya mezbonlik qilmoqda?

Saudiya Arabistonining Amerika Qo‘shma Shtatlari va Rossiyaning yuqori darajadagi mulozimlarini yaqinlashuv bo‘yicha yuqori darajadagi uchrashuvga mezbonlik qilishi podshohlikning xalqaro mojarolarda muvaffaqiyatli vositachilik qila oladigan global aktor bo‘lishga intilishini ko‘rsatadi. Yana bir ehtimoliy maqsad esa bu urushdan keyingi G‘azo taqdiri bo‘yicha bo‘lajak muzokaralarda Ar-Riyodga qo‘shimcha ta’sir kuchini beradi. Bu haqda CNN yozdi.

“AQSH va Rossiya o‘rtasidagi seshanba kungi uchrashuvda podshohlik mezbonlikdan tashqari vositachilik rolini o‘ynashni kutmoqda”, degan Saudiya Arabistoni rasmiysi CNN telekanaliga.

Saudiya Arabistoni jamoasini mamlakat milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi boshqaradi.

Kreml matbuot kotibi Dmitriy Peskovning ta’rificha, bu muzokaralar o‘tkaziladigan joy Qo‘shma Shtatlar va Rossiyaga umuman mos keladi.

Qayd etilishicha, bir tarafdan, bu tadbirga mezbonlik qilish Saudiya valiahd shahzodasi va Bosh vaziri Muhammad bin Salmon Ol Saud uchun ham g‘alabani anglatadi. Chunki u o‘zining neftga boy mamlakatini va uning fundamental islomiy o‘tmishini ulkan boylikdan yumshoq kuch ishlab chiqarishga qodir bo‘lgan davlatga aylantirish missiyasini amalga oshirmoqda.

“Menimcha, rahbari Tramp va Putin bilan bunday yaxshi shaxsiy munosabatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat yo‘q. Tadbir nufuzli va bu Saudiyaning yumshoq kuchini mintaqaviy va global miqyosda kuchaytiradi”, deydi saudiyalik sharhlovchi Ali Shihabi.

Bildirilishicha, bularning barchasi kengroq siljishning bir qismidir. So‘nggi yillarda Saudiya Arabistoni “Vision 2030” – Saudiya Arabistoni iqtisodiyotini neftdan diversifikatsiya qilish bo‘yicha valiahd shahzodaning rejasiga erishishga yordam beradigan milliardlab sarmoyalarni jalb qilish umidi bilan global mojarolarda betaraflik siyosatini o‘zgartirdi. Shahzoda bin Salmon qo‘shni husiylar bilan yillar davom etgan urushdan so‘ng Yamandan sezilarli darajada qaytdi, u mintaqaviy raqibi Eron bilan aloqalarni tiklamoqda, Xitoy va Rossiya bilan yaqin munosabatlarni saqlab kelmoqda va ayni bir paytda G‘arb bilan ham yaqin munosabatlarini saqlab qolmoqda.

Putin va Tramp bilan aloqalar

Xalqaro boks janglari va elektron musiqa festivallariga mezbonlik qilishdan tashqari, Saudiya Arabistoni global tinchlikparvar timsolini yaratish uchun yordam donorlari uchrashuvlari va tinchlik konferensiyalariga ham mezbonlik qilishga intilib kelgan. 2023 yil avgust oyida u 40 dan ortiq davlat vakillari ishtirokida (Rossiyasiz bo‘lsa ham) Ukraina bo‘yicha ikki kunlik tinchlik sammitiga mezbonlik qildi va o‘sha yilning fevralida Ukrainaga 400 million dollar yordam berishga va’da berdi.

Shahzoda bin Salmonning muzokaralarda vakolatli vositachi sifatida ko‘tarilishi uning AQSH Prezidenti Donald Tramp bilan yaqin munosabatlariga bog‘liq. Chunki Tramp Saudiya agentlari tomonidan sharhlovchi Jamol Qoshiqchi o‘ldirilganidan keyin xalqaro miqyosda chetlab o‘tilgan yosh shahzodani qo‘llab-quvvatlagan.

Shuningdek, 2017 yilda Tramp an’anani buzgan va birinchi xalqaro prezidentlik tashrifi uchun Saudiya Arabistonini tanlagan. 2020 yilgi saylovda mag‘lub bo‘lganidan keyin ham Saudiya Arabistoni Tramp bilan yaqin biznes aloqalarini davom ettirdi. Xususan, Saudiya Trampning kuyovi Jared Kushner raisligidagi firmaga 2 milliard dollar sarmoya kiritdi va podshohlikda Tramp minoralarini qurish rejalarini e’lon qildi.

Bundan tashqari, valiahd shahzoda Qoshiqchi qotilligidan keyin shahzodani izolyatsiya qilishdan bosh tortgan Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan ham iliq aloqalarga ega. Shahzoda bin Salmon Ukraina bosqinidan keyin Moskvani yakkalashtirish uchun qilingan G‘arb bosimiga qarshilik ko‘rsatdi va jahon neft ta’minotini nazorat qilish uchun Putin bilan yaqindan muvofiqlashtirishni davom ettirdi, hatto Bayden ma’muriyatining 2022 yilda neft qazib olishni ko‘paytirish haqidagi chaqiriqlarini rad etib, Rossiya tomonida bo‘ldi.

Putin podshohlikka 2023 yilda tashrif buyurgan va Ar-Riyodni BRICS'ga – AQSHning iqtisodiy ta’siriga qarshi turishga intilayotgan davlatlar blokiga qo‘shilishga taklif qilgan.

Tahlilchilarning fikricha, Saudiya Arabistoni munosabatlarini qutblashgan dunyoda himoya qilish foydali bo‘lgan. Trampning Yaqin Sharqdagi vakili Stiv Uitkoffning aytishicha, shahzoda bin Salmon o‘tgan hafta amerikalik o‘qituvchi Mark Fogelning Rossiya hibsxonasidan ozod etilishida “vositachi” bo‘lgan. Saudiya Arabistoni qo‘shnisi Birlashgan Arab Amirliklari bilan birga Ukraina va Rossiya o‘rtasida bir qancha mahbuslarni almashishda vositachilik qilishda ham muvaffaqiyat qozongan.

G‘azo taqdiri haqidagi xavotir

Uzoq muddatda Saudiya Arabistoni Rossiya va AQSH o‘rtasidagi uchrashuvda vositachi rolidan foydalanib, dolzarb mintaqaviy masala – Trampning AQSH G‘azoga egalik qilish va uning aholisini doimiy ravishda boshqa joyga ko‘chirish haqidagi munozarali taklifiga ta’sir o‘tkazishi mumkin.

Shu oy boshida Tramp urushdan vayron bo‘lgan G‘azo sektorini “Rivera” uslubidagi premium uy-joy bilan qayta qurish va uning 2 milliondan ortiq aholisini doimiy ravishda boshqa joyga ko‘chirish orqali Yaqin Sharqqa tinchlik o‘rnatish niyatini ilgari surdi.

north_east

Rubio “qora shahzoda” bilan uchrasharkan, Isroil Trampning G‘azo bo‘yicha taklifini olqishladi 

Arab davlatlari bu fikrni tezda rad etdi. Shu haftaning oxirida Saudiya Arabistonida sammit bo‘lib o‘tadi, unda qarshi taklif Trampga taqdim etilishidan oldin muhokama qilinadi.

“Prezident Trampning Ukraina urushini tugatish maqsadini qo‘llab, Saudiya Arabistoni Vashingtonda xayrixohlik to‘plash uchun yaxshi imkoniyatga ega. Juma kuni mini-arab sammitiga mezbonlik qilishi rejalashtirilgan podshohlik G‘azo taqdiri bo‘yicha AQSH va arab pozitsiyalari o‘rtasidagi tafovutni bartaraf etishga yordam berish uchun Tramp ma’muriyati bilan ortib borayotgan zaxiradan foydalanishi mumkin”, deydi Bahrayndagi Xalqaro Strategik Tadqiqotlar Institutining Yaqin Sharq siyosati bo‘yicha katta ilmiy xodimi Hasan Alhasan.

Qayd etilishicha, kelgusi to‘rt yil shahzoda bin Salmonning Tramp bilan yaqin munosabatlariga tayanishini ko‘rishi mumkin. Ammo shahzoda Amerika Prezidentining tajovuzkor talablari ostida mintaqaviy manfaatlarini muvozanatlash uchun hali ham qiyin vaziyatlarda qolishi mumkin.

Tramp Saudiya-Isroil munosabatlarining normallashishini istaydi, ammo Yaqin Sharqda Isroilning G‘azodagi harbiy kampaniyasidan g‘azab kuchayib borayotgan bir paytda shahzoda bin Salmon uchun Falastin davlatchiligiga yo‘lni himoya qilish siyosiy jihatdan qayta ko‘rib chiqiladigan masala emas va bu o‘zgarmas.

“Falastin xalqi xalqaro rezolyutsiyalarga muvofiq qonuniy huquqlariga ega bo‘lmasdan turib, barqaror va adolatli tinchlikka erishish mumkin emas, bunga avvalroq AQSHning sobiq va hozirgi ma’muriyatiga aniqlik kiritildi”, deyiladi podshohlik Trampning G‘azo bo‘yicha rejasiga nisbatan shu oy boshida qilgan bayonotida.