Markaziy Osiyo mintaqasi xaosga duch kelish xavfi bor – ekologlar

Afg‘onistondagi muvaqqat hukumat – “Tolibon” tomonidan qurilayotgan Qo‘shtepa kanalining foydalanishga topshirilishi Amudaryo havzasidagi barcha mamlakatlarning suv ta’minotiga haqiqiy zarba bo‘ladi. Bu haqda “Chegarasiz daryolar” xalqaro ekologik koalitsiyasi ma’lum qildi.

Koalitsiya mutaxassislari sun’iy yo‘ldoshdan olingan so‘nggi suratlarni tahlil qilib, yaqinda Afg‘oniston hukumati tomonidan e’lon qilingan Qo‘shtepa kanali qurilishi bo‘yicha ishlar qayta boshlanganini tasdiqladi.

So‘nggi bir oy ichida kanalning ko‘rinadigan yo‘nalishi 30 km uzunroqqa ko‘paydi va keyingi ichki daryo deltasiga yetib bordi. Uzunligi 108 km bo‘lgan kanalning birinchi bosqichi nihoyasiga yetganini inobatga olsak, yaqinda Qo‘shtepaning yarmi qurib bitkaziladi.

177 km kanal qurgan “Tolibon” 550 ming gektar yerni sug‘orish uchun yordamchi kanallar qazishni rejalashtirgan.

“Qo‘shtepa kanali qurib bitkazilgandan so‘ng Afg‘onistondagi qishloq xo‘jaligi yerlarini sug‘orish uchun Amudaryo suv oqimining qariyb 20 foizini olishi mumkin bo‘ladi. Uning Amudaryoning yozgi kam suviga ta’siri Tojikistonda yuqori oqimda qurilayotgan Rog‘un GESi oqimining qayta taqsimlanishi tufayli yomonlashadi. Albatta, bu Amudaryo havzasidagi barcha mamlakatlarning suv ta’minoti uchun haqiqiy zarba bo‘ladi”, deydi “Chegara bilmas daryolar” koalitsiyasining xalqaro koordinatori Yevgeniy Simonov.

“Chegara bilmas daryolar” tashkilotining mintaqaviy direktori Aleksandr Kolotovning so‘zlariga ko‘ra, hozirda Afg‘onistonni Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida suv olish kvotalari bo‘yicha kelishuvlar doirasiga qo‘shish yo‘llarini izlash kerak, aks holda mintaqa xaosga duch kelish xavfi bor.

Mutaxassislarning fikricha, Qo‘shtepa ham Amudaryodan suvni burish orqali Orol halokatini yanada kuchaytiradi.

Eslatib o‘tamiz, 2023 yilning aprel oyida O‘zbekiston delegatsiyasi Qobulga tashrifi chog‘ida Afg‘onistonning shimoliy viloyatlariga suv oqimini yo‘naltirish rejasidan xavotir bildirgan. “Tolibon” bunga javoban esa Qobul ham qo‘shnilari kabi suvdan foydalanish huquqiga egaligi va uch davlat o‘rtasida bu bo‘yicha rasmiy kelishuvlar yo‘qligini bildirgan.

O‘z navbatida, Prezident Shavkat Mirziyoyev ham Qo‘shtepa kanali qurilishi yuzasidan o‘z xavotirlarini bildirgan edi. Davlat rahbari uning ishga tushirilishi Markaziy Osiyodagi suv balansini tubdan o‘zgartirishi mumkinligini aytgan edi. “Tolibon”ning energetika va suv vaziri vazifasini bajaruvchi Abdul Latif Mansur esa qo‘shni davlatlar bilan Amudaryo suvidan foydalanish muammosini muhokama qilishga tayyorligini, biroq Afg‘onistonning hech kim bilan suv bo‘yicha shartnomasi yo‘qligini bildirgan.

Darvoqe Afg‘oniston transchegaraviy daryolar va ko‘llarni boshqarish uchun asos bo‘lib xizmat qiluvchi Transchegaraviy suvlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi 1992 yilgi konvensiyaning ishtirokchisi emas. Afg‘onistonning ushbu konvensiyaga qo‘shilmagani, mintaqada suvdan foydalanish jarayonlarini tartibga soluvchi barqaror huquqiy mexanizmlarning yo‘qligi Markaziy Osiyoda vaziyatni murakkablashtirmoqda.