Xitoyning cheklanmagan “monarxi” o‘z mavqeini mustahkamlash arafasida

Xitoy Xalq Respublikasi raisi Si Szinpin shu oyda Xitoyning so‘nggi o‘n yildagi eng qudratli rahbari sifatidagi rolini mustahkamlashga tayyor. Ushbu  mamlakatda hukmron Kommunistik partiya a’zolari har o‘n yilda ikki marta rahbarlik o‘zgarishi uchun yig‘iladi va bu  hozirgi rais uchun yana bir imkon, deb yozmoqda SNN. 

So‘nggi yillarda bu yig‘ilishlarda hokimiyatning biroz soddalashtirilgan tizimga o‘tishi kuzatildi. Qurultoyga ko‘ra, ikki besh yillik muddatni tugatgan yuqori partiya rahbari “estafeta”sini puxta tanlangan vorisga topshirishi kerak.

Ammo bu yil Si Szinpin bu “shahzoda”ni yo‘q qilishi kutilmoqda. Taxminlarga ko‘ra, u uchinchi muddatga partiyaning bosh kotibi sifatida saylanadi va Xitoyni kuchli odamlar boshqaruvining yangi davriga olib keladi. Qarab turibsizki, mamlakat yana o‘sha rahbar bilan birgalikda yo‘lida davom etadi.  

Partiya qurultoyi nima?

Xitoy Kommunistik partiyasining Milliy Kongressi (oddiygina Partiya Kongressi sifatida tanilgan – tahr.) taxminan bir hafta davom etadigan jarayon bo‘lib, u har besh yilda bir marta – yangi rahbarlarni tayinlash, partiya nizomiga o‘zgartirishlar kiritish hamda mamlakatning siyosiy kun tartibini ishlab chiqish uchun yig‘iladi.

Odatda oktyabr yoki noyabr oylarida bo‘lib o‘tadigan Kongressda mamlakat bo‘ylab 2300 ga yaqin puxta tanlangan Kommunistik partiya a’zolari chaqiriladi. Bu delegatlar viloyatning yuqori lavozimli amaldorlari va harbiy ofitserlaridan tortib sohalar bo‘yicha mutaxassislar, fermerlar va sanoat ishchilari kabi asosiy vakillardir. Bu yilgi Kongress oldidan e’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, vakillarning chorak qismi ayollarni tashkil qiladi.

Ushbu “kogorta”, shuningdek, 96 milliondan ortiq a’zosi bo‘lgan Xitoy Kommunistik partiyasi dunyodagi eng yirik siyosiy partiyalardan biri – tahr.)ni ham o‘z ichiga oladi. 

Bir hafta davom etadigan yig‘ilish Xitoyda hokimiyatning asosiy manbai bo‘lgan Kommunistik partiya haqida bo‘lib, oxir-oqibat hukumat lavozimlarini kim egallashiga rahbarlik qiladi. Biroq, bu shtat hukumati yig‘ilishidan farq qiladi.

Misol uchun, Si Szinpin Kongressdan keyin partiyaning bosh kotibi etib tayinlanishi kutilayotgan bo‘lsa-da, u mart oyida bo‘lib o‘tadigan qonun chiqaruvchi organning yillik yig‘ilishigacha uchinchi muddatga Xitoy davlat rahbari yoki raisi sifatida tasdiqlanmaydi.

Yuqori rahbariyat qanday tanlanadi?

Partiya qurultoyida ovoz berish asosiy o‘rinda tursa-da, bunga ko‘pchilik rasmiyatchilik sifatida qaraydi va haqiqiy saylov jarayoni emasligiga ishonadi. Buning o‘rniga, haqiqiy qarorlar Kongressdan ancha oldin boshlangan yuqori rahbarlar ishtirokidagi noaniq jarayon davomida qabul qilinadi.

Xitoy elita siyosatini kuzatuvchilarning fikriga ko‘ra, bu yuqori o‘rinlarni kim egallashi to‘g‘risidagi qarorlar, odatda, yuqori partiyalar rahbarlari o‘rtasidagi bir necha oylik “parda ortidagi” muzokaralar davomida qabul qilinadi. Bu yerda turli kuch “o‘yinchilari” yoki fraksiyalari odatda o‘z nomzodlarini ilgari surish uchun harakat qiladilar va tanlovlar Kongress boshlanishidan oldin hal qilinadi..

Aytilishicha, bu safar Si Szinpin o‘z raqiblarini yo‘q qildi va o‘tmishda bunday qarorlarni qabul qilishda kuchli rol o‘ynagan deb hisoblangan partiya oqsoqollarining doimiy kuchini susaytirdi.

Kim tanlanganini qachon bilib olamiz?

Markaziy Qo‘mita tomonidan tanlanganidan so‘ng, partiyaning yangi yuqori rahbarlari Pekindagi Xalq majlislari zaliga xoreografik tarzda kiradi va muhimlik tartibida yuradi.

2017 yilda bo‘lgani kabi, Si Szinpin yangi tasdiqlangan bosh kotib sifatida guruhni xonaga olib kirishi va milliy teleko‘rsatuvda yangi doimiy qo‘mitaning boshqa a’zolarini tanishtirishi kutilmoqda.

Nima uchun bu Kongress o‘tmishdagilardan farq qiladi?

Yigirma yildan ortiq vaqt davomida har bir Kongressda yangi bosh kotib tayinlandi.

Ammo 2017 yildagi so‘nggi Kongressdan beri Si Szinpin Xitoyda hokimiyatning rejimi sanaladigan barcha jihatlar: partiya, davlat va harbiylar ustidan nazoratni qattiq ushlab turish rejalarini bildirdi. Birinchidan, so‘nggi Kongressda u an’anani buzdi va Doimiy qo‘mitaga potensial vorisni ko‘tarmadi.

Keyin Xitoyning qonun chiqaruvchi organi Xitoy raisining muddatlarini cheklashni bekor qildi. Bu Si Szinpinga davlat rahbari sifatida uchinchi muddatga saylanishni davom ettirish imkonini beradi, shu bilan birga haqiqiy kuch joylashgan partiya ustidan o‘z nazoratini saqlab qoladi.

Qonunga ko‘ra, Kongress vaqtida 68 va undan katta bo‘lgan yuqori lavozimli amaldorlar nafaqaga chiqadi. 69 yoshida Si Szinpin hokimiyatda qolib, so‘nggi konvensiyani ham buzdi.

Musulmon Ziyo