Kamsitilgan Sunak, g‘azablangan inglizlar. Baydenning Irlandiyaga tashrifi janjal bilan yakunlandi (video)

AQSH Prezidenti Jozef Baydenning Shimoliy Irlandiya va Irlandiya Respublikasiga to‘rt kunlik safari atrofida janjal kelib chiqdi. Bu haqda “Politika segodnya” nashri xabar berdi.

Mutaxassislarning aytishicha, Bayden mazkur tashrifi davomida Londonni hushlamasligini ochiq ko‘rsatgan va bu sayohat faqat ota-bobolari yerlarini ziyorat qilish uchun amalga oshirilgan. Siyosatchi o‘zi bilan yaqinlari, jumladan, singlisi va o‘g‘li Xanterdan iborat katta delegatsiyani olib ketgani ham bejiz emas.

Tashrifning Shimoliy Irlandiya qismi rasmiy ravishda Britaniya hukumati va mahalliy o‘ta o‘ngchi katoliklar o‘rtasidagi 30 yillik fuqarolar urushiga nuqta qo‘ygan Belfast kelishuvi (1998 yil) imzolanganining 25 yilligiga to‘g‘ri kelgan. 

Ommaviy axborot vositalariga ko‘ra, Baydenning sayohati Brexit oqibatlari tufayli mintaqadagi inqiroz vaqtida uyushtirilgan. Buyuk Britaniyaning Yevropa Ittifoqidan chiqishi haqiqatda Qirollikning bu qismini butun mamlakatdan uzib qo‘ygan. Ayrim shaharlarda yana tartibsizliklar boshlangan, namoyishchilar politsiyaga hujum qilgan, Amerika Prezidenti kelishidan bir necha soat oldin Londonderri shahri qabristoni minalashtirilgan.

Siyosatshunoslarning fikricha, shartnomaning 25 yilligini nishonlash shunchaki bahona bo‘lgan. Shoshilinch ravishda Belfastga uchib kelgan Buyuk Britaniya Bosh vaziri Rishi Sunak AQSH Prezidenti bilan savdo imtiyozlari borasida kelishib olmoqchi bo‘lgan. Oq uy esa bu masalaga nisbatan sovuqqonlik bilan yondashib, erkin savdo hududi kelishuvlarini “XX asr quroli” deb atagan.

Biroq janjal Brexit oqibatlarini bartaraf etishga urinishlar tufayli emas, balki Baydenning o‘zini tutishi tufayli avj olgan. Uni yana bir bor Buyuk Britaniyaga nafratda ayblashgan va bu safar inglizlarning ko‘plab shubhalari chet ellik mehmonning tashrifi fakti bilan tasdiqlangan.

Avvalroq Bayden AQSHning irland Prezidenti Charlz III ning yaqinlashib kelayotgan toj kiyish marosimida qatnashishdan bosh tortgan. Oq uy bu qarorni Bayden uzoq safarlar uchun juda qari ekani bilan izohlagan. Biroq Irlandiyaning ikkala qismiga bir vaqtning o‘zida tur o‘tkazilishi ayrimlarning shubxasini uyg‘otgan.

Belfast aeroportidagi voqea esa “Bayden Buyuk Britaniyadan nafratlanadi” degan tezis tarafdorlarini g‘azabini oshirgan. Sunak to‘liq sodiqlikni namoyish qilib, samolyot trapiga yetib borgan, biroq Amerika Prezidenti nodiplomatik harakat qilgan.

Oq uy rahbari Bosh vazirni qo‘pollik bilan itarib yuborgan va qirolning Antrim okrugidagi vakili Devid Makkorellni keng tabassum bilan kutib olgan, so‘ngra AQSHning Buyuk Britaniyadagi elchisi Jeyn Xartli bilan quchoqlashgan. Bu harakatlar tasvirlangan videolar tarmoqlarda ommalashgan.

“Bayden uchun elchi maqomi Britaniya Bosh vaziridan yuqoriroq. Bayden, shuningdek, Britaniyani umuman yomon ko‘rmasligi haqida ham hazillashdi. Biroq bu ko‘proq uning Londonga shunday munosabatda bo‘lganini tan olishga o‘xshadi”, deb yozgan siyosatshunos Malek Dudakov o‘zining Telegram-kanalida.

Shimoliy Irlandiyaning sobiq birinchi vaziri va Demokratik ittifoqchilar partiyasining (DIP) sobiq raisi Arlen Foster ham Bayden Buyuk Britaniyadan nafratlanishiga shubha yo‘qligini aytgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, siyosatchi mintaqa mustaqilligi va millatchilik tarafdori sanaladi. DIPning boshqa a’zolari ham uning fikriga qo‘shilib, chet ellik mehmonni “anti-Britaniya” deb atagan. Ommaviy axborot vositalari esa Baydenning 2020 yilgi saylovda g‘alaba qozonganidan so‘ng Uinston Cherchill byustini Oq uydagi Oval kabinetdan zudlik bilan olib tashlash haqidagi iltimosini eslatgan.

Biroq Bayden bu safar ham bunday fikrlarga munosabat bildirmagan. Ammo AQSH Milliy xavfsizlik kengashining Yevropa masalalari bo‘yicha katta direktori Amanda Slot baribir uning xatti-harakatlariga izoh berishga majbur bo‘lgan. 

“O‘ylaymanki, Prezidentning tajribasi uning Britaniyaga qarshi emasligini ko‘rsatadi. Prezident senatorlik davrida Shimoliy Irlandiyadagi tinchlik jarayonida faol qatnashganidan tortib, ikki asosiy hamjamiyat vakillari bo‘lgan Shimoliy Irlandiyadagi barcha partiyalar yetakchilari bilan muloqot qilgani buni tasdiqlaydi”, degan Amanda Slot Baydenning Sunak bilan uchrashuvi oldidan.
Shunga qaramay, Bayden hech qachon irland millatchilariga hamdardligini va ittifoqchilarga nisbatan salbiy munosabatini yashirmagan. Dudakovning fikricha, Shimoliy Irlandiyadagi inqirozni hal qilishga urinishlar odamlarni faqat gijgijlash va avtonomiya uchun kurashni davom ettirishga undaydi.

Mahalliy nashrlar esa “anti-Britaniya prezidenti” Shimoliy Irlandiyada bor-yo‘g‘i bir kun o‘tkazgani, qolgan vaqtni “ajdodlarining tarixiy joylari bo‘ylab sayohat qilish”ga sarflaganiga e’tibor qaratgan. 

Shuningdek, inglizlarni siyosatchining Shimoliy Irlandiyadagi mintaqaviy parlament oldida nutq so‘zlashdan bosh tortgani, Dublinda esa qonunchilar oldida nutq so‘zlash niyatida ekanligi va umuman, u yerda dastur yanada kengroq bo‘lgani hayratga solgan.

Bundan tashqari, kecha, 12 aprel kuni Bayden va Sunak o‘rtasidagi muzokaralar formati yaqin vaqtgacha noaniq bo‘lib kelgan va qizg‘in muhokamalarga sabab bo‘lgan. Yakunda yetakchilar “Grand Central” mehmonxonasida uchrashib, choy ichish uchun tuzilgan dasturxon atrofidan joy olgan. Hech qanday dabdabali kechki ovqat yoki sovg‘a almashish bo‘lmagan.

Bayden va Sunak o‘rtasidagi qo‘shma matbuot anjumani ham bo‘lib o‘tmagan, shuning uchun jurnalistlar Sunakning savdo imtiyozlari bo‘yicha kelishuvga erishgan erishmaganini bila olmagan. Keyinroq Bosh vazir OAV vakillariga Bayden bilan uchrashuv yaxshi o‘tganini aytgan. Ular Shimoliy Irlandiyaga sarmoya kiritish, tashqi siyosat va iqtisodiy masalalarni muhokama qilgani qayd etilgan. Sunakning so‘zlariga ko‘ra, Buyuk Britaniya va AQSH o‘rtasidagi munosabatlar “a’lo darajada”, ammo ba’zi siyosatshunoslar bunday xulosalarning ishonchliligiga shubha qilmoqda.

“Britaniya Ukrainada va AUKUS blokida AQSHning kichik hamkori rolini o‘ynaydi. Boshqa masalalarda esa ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar hozirda inqirozga yuz tutgan. Oq uydagi amaldagi ma’muriyat Londonga nisbatan nafrat bilan qaraydi. Ammo Britaniya uchun eng yomoni shundaki, hatto respublikachilarning 2024 yilda hokimiyatga kelishi ham sobiq mustamlaka bilan munosabatlarni tiklash yo‘lida siljishga olib kelishi dargumon”, deydi amerikalik siyosatshunos.

Biroq MGIMO Yevropa huquqi kafedrasi dotsenti, Yevropa axborot markazi direktori Nikolay Topornin Baydenning xatti-harakati faqat keksalik alomatlari bilan bog‘liqligini taxmin qilgan. Uning eslashicha, Oq uy rahbari bir necha bor odamlarni chalkashtirib yuborgan yoki ismlarni unutgan, shuning uchun aeroportdagi epizodni siyosiy imo-ishora deb hisoblash xato bo‘ladi. 

Ekspert mamlakatlar o‘rtasida kelishmovchiliklar bo‘lishi mumkinligini tan olgan, ammo u global tafovutlar uchun hech qanday asos yo‘qligini ta’kidlagan. Toporninning so‘zlariga ko‘ra, Buyuk Britaniya har doim AQSHning asosiy ittifoqchisi bo‘lib qoladi va tarixiy aloqalar vaziyatni fundamental mojarolarga olib kelishiga yo‘l qo‘ymaydi.

Baydenning tashrifi maqsadlarini muhokama qilar ekan, Topornin siyosatchi o‘z ona yurtiga borishga qaror qilgan degan fikrga qo‘shilishini bildirgan. Uning fikricha, 2024 yilda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlari fonida irlandlarning qo‘llab-quvvatlashi yaxshi yordam bo‘ladi, shu bois sayohat saylov kampaniyasining o‘ziga xos boshlanishi bo‘lgan.

“Qo‘shma Shtatlarda 30 millionga yaqin irland amerikaliklar bor, bu juda katta kuch va saylovchilarning katta guruhi. Yaqinlashib kelayotgan saylovlarni hisobga olgan holda bunday kuchli auditoriyani qo‘llab-quvvatlashi juda muhim”, deb tushuntiradi Topornin.