Qilichdoro‘g‘li Turkiyani G‘arbning nog‘orasiga o‘ynatib, Putinga dushman bo‘ladimi?

Xabar berib borayotganimizdek, ertaga, 28 may kuni Turkiya prezidentligi uchun ikkinchi tur saylovlar bo‘lib o‘tadi. Unda Turkiyaning amaldagi Prezidenti, Xalq Ittifoqidan nomzod Rajab Toyib Erdo‘g‘an (birinchi turda u 49,52 foiz ovoz olgan) va Millat Ittifoqidan nomzod Kamol Qilichdoro‘g‘li (44, 88%) ishtirok etadi.  

Oxirgi so‘rovlarga ko‘ra, Erdo‘g‘an 52-54 foiz, Qilichdoro‘g‘li esa 46-48 foiz ovoz olishi mumkin. 

E’tiboringizga amaldagi davlat rahbari Rajab Toyib Erdo‘g‘anning azaliy va asosiy raqibi, “Jumhuriyat xalq” partiyasi raisi Kamol Qilichdoro‘g‘lining saylovoldi dasturi asosiy bandlari haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan materialni taqdim etamiz.  

Kamol Qilichdoro‘g‘lining saylovdagi asosiy va’dasi Turkiyani 1923 yilda tashkil topganidan beri mavjud bo‘lgan parlament boshqaruv shakliga qaytarishdir. Ushbu an’anani amaldagi Prezident Rajab Toyib Erdo‘g‘an to‘xtatdi, u 2017 yilda konstitutsiyaviy referendum o‘tkazish tashabbusi bilan chiqdi, natijada saylovchilarning 51,41 foizi prezidentlik respublikasiga o‘tish uchun ovoz berdi. Bundan tashqari, Qilichdoro‘g‘li davlat rahbarining vakolatlarini qisqartirishni, uning vakolat muddatini qayta saylanish huquqisiz 7 yilga ko‘paytirishni, shuningdek, uning siyosiy partiyaga a’zoligini taqiqlashni rejalashtirmoqda (Ushbu qoida 2017 yilgi konstitutsiyaviy referendum davomida o‘zgartirishlar qabul qilingunga qadar amal qilgan). Parlament respublikasiga o‘tish doirasida muxolifat nomzodi partiyalar uchun saylov chegarasini hozirgi 7 foizdan 3 foizga tushirishni taklif qilmoqda. 

Davlat boshqaruvi sohasida muxolifat yetakchisi hukumat ustidan nazoratni Turkiya Buyuk Millat Majlisiga (TBMM; bir palatali parlament) qaytarishga va’da qilmoqda (konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirishlarga ko‘ra, TBMM Vazirlar Mahkamasi faoliyati ustidan bevosita nazoratni yo‘qotdi). Vazirliklarni qayta qurish (xususan, urbanizatsiya va tabiiy ofatlar oqibatlarini bartaraf etish, shuningdek, ayollar, oilalar va bolalar masalalari bo‘yicha agentlikni tashkil etish) va byurokratiyaga qarshi kurashish rejalashtirilgan. Rahbar lavozimlarda ayollar sonining ko‘payishi ham kutilmoqda. 

Qilichdoro‘g‘li, shuningdek, sud-huquq islohotini (xususan, Sudyalar va prokurorlar kengashini ikkita alohida kollegiyaga bo‘lish; hozirda Prezident sudyalar va prokurorlar kengashining yarmini tayinlashi mumkin) va mavjud sud tizimidan noqonuniy jabr ko‘rganlarning barchasiga tovon puli to‘lashga va’da berdi. Shuningdek, Qilichdoro‘g‘li saylansa, hukumat organlaridagi korrupsiyani tergov qilish, Turkiyaning korrupsiyaga qarshi qonunchiligini Yevropa Ittifoqi standartlariga to‘liq moslashtirish uchun komissiya tuzishni rejalashtirmoqda. U matbuot erkinligini ta’minlash, nodavlat notijorat tashkilotlarning siyosiy qarorlar qabul qilish jarayonlarida, davlat institutlari faoliyatida ishtirok etishiga katta ahamiyat beradi. 

Turkiyadagi mavjud iqtisodiy inqiroz fonida Kamol Qilichdoro‘g‘li iqtisodiyotdagi muammolarni hal qilish zarurligiga katta e’tibor qaratmoqda. Siyosatchi ikki yil ichida inflyatsiyani bir necha marta kamaytirishga (2022 yil oxirida u 64 foizdan oshdi), turk lirasi barqarorligini tiklashga (2022 yilda valyuta dollarga nisbatan 40 foizga qadrsizlangan), yillik o‘rtacha iqtisodiy o‘sish sur’atini 5 foizdan yuqori (2022 yilda – 5, 6 foiz) ta’minlashga va’da bermoqda. Besh yil ichida aholi jon boshiga daromadni ikki baravar oshirish (2022 yilda – 10 655 dollar), ishsizlikni kamaytirish (hozirda – 10, 4 foiz), kamida 5 million qo‘shimcha ish o‘rni yaratish va fuqarolarga "Ikkinchi imkoniyat maktablari"da yangi ko‘nikma va bilimlarni olish imkoniyatini berish kutilmoqda. Bundan tashqari, yillik eksport hajmini 600 milliard dollarga (2022 yilda – rekord darajadagi 254 milliard dollar) oshirish rejalashtirilgan. 

Qilichdoro‘g‘li, shuningdek, Turkiya Markaziy banki faoliyatining mustaqilligini ta’minlashga va’da beradi (Rajab Toyib Erdo‘g‘an hukumati Markaziy bank faoliyatini uning rahbariyatiga asosiy stavkani pasaytirish siyosatini qo‘llab-quvvatlovchi shaxslarni tayinlash orqali nazorat qiladi. Biroq bu inflyatsiyaning oshishiga va milliy valyutaning qadrsizlanishiga olib keladi). Muxolifat yetakchisi, shuningdek, iqtisodiyotni tartibga soluvchi nazorat organlari, xususan, Bank faoliyatini tartibga solish va nazorat agentligi hamda Kapital bozori kengashining ma’muriy va moliyaviy mustaqilligini targ‘ib qiladi. Yoshlarni kompyuter texnologiyalari yo‘nalishida o‘qitishga alohida e’tibor qaratmoqda. 

Infratuzilma loyihalarini rivojlantirish doirasida Kamol Qilichdoro‘g‘li Rajab Toyib Erdo‘g‘anning 2021 yilda qurilishi e’lon qilingan Istanbul kanalini qurish loyihasini bekor qilishni yoqlaydi. U Marmara va Qora dengizlarni bog‘lab, Bosfor bo‘g‘oziga muqobil bo‘lishi kerak. 

Qilichdoro‘g‘li tashqi siyosat faoliyatida G‘arb bilan, xususan AQSH va Yevropa Ittifoqi bilan aloqalarni chuqurlashtirishga e’tibor qaratmoqchi. Siyosatchi avvalroq Rossiya Federatsiyasi bilan hamkorlikni va Rossiya-Ukraina mojarosida betaraf pozitsiyani saqlab qolish haqida ma’lum qilganiga qaramay, 9 may kuni Amerikaning “The Wall Street Journal” gazetasiga bergan intervyusida agar u prezident bo‘lsa, Rossiyaga qarshi sanksiyalar qo‘llashi mumkinligini aytdi. Shu bilan birga, 24 may kuni Turkiyaning “Babala-TV” YouTube kanaliga bergan intervyusida Qilichdoro‘g‘li “Moskva bilan yaxshi munosabatlarga e’tirozi yo‘qligini” ta’kidladi. 

Shu bilan birga, u Turkiyada gaz yetkazib berish va narxlarni belgilash platformasini yaratishni o‘z ichiga oluvchi Yevropa Ittifoqi bilan chegarada gaz xabini tashkil etish (Rossiya Prezidenti Vladimir Putin 2022 yil oktyabr oyida Boltiq dengizidagi “Shimoliy oqim 1” va “Shimoliy oqim 2” gaz quvurlaridagi portlashlardan so‘ng uni qurish tashabbusi bilan chiqqan) Turkiya Respublikasining Rossiyaga energiya qaramligini 30-40 foizdan 70-80 foizga oshirishini aytdi.