ISHID o‘z jangarilarining yarmini Tojikistondan yollagan – NYT 

O‘tgan oy Moskva yaqinidagi konsert zalida sodir etilgan teraktda gumon qilinganlardan birining onasi o‘g‘li haqida gapirib berdi. Ushbu suhbatni “The New York Times” jurnalistlari olib bordi. 

145 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan “Krokus” konsert zaliga hujumda Tojikistondan kelgan yosh migrantlar ayblangan. Ushbu teraktda gumon qilinganlardan birining onasi o‘g‘li haqida yig‘lab gapirib berdi. Onaning so‘zlariga ko‘ra, o‘smirlik chog‘ida farzandi Tojikiston qamoqxonalarida besh yil o‘tirganiga qaramay, u hech qachon zo‘ravonlik alomatlarini ko‘rsatmagan.

“Tojikistonlik yoshlarni kim o‘z safiga jalb qilayotganini tushunishimiz kerak, nega ular bizni terrorchilar xalqi sifatida ajratib ko‘rsatishni xohlashmoqda?” deydi ona Muyassar Zargarova.

Ko‘pgina hukumatlar va terrorizm bo‘yicha ekspertlar xuddi shu savolni bermoqda.

“Kim qurol sotib olgani, kim uning qo‘liga qurol tutqazganiga javob berishsin. O‘g‘limning qurolga puli yo‘q edi”, deydi Zargarova.

NYT’ning yozishicha, ISHIDning tojik tarafdorlari, ayniqsa uning Afg‘onistondagi bo‘linmasi “Viloyati Xuroson” – so‘nggi paytlarda sodir bo‘lgan terrorchilik hujumlarida tobora ko‘proq rol o‘ynamoqda. O‘tgan yilning o‘zida tojikistonliklar Rossiya, Eron va Turkiyadagi hujumlarda qatnashgan, Yevropada esa ularning hujumlarining oldi olingan.

Mutaxassislarning fikricha, “Viloyati Xuroson” tarkibida bir necha ming askar bor, ularning yarmidan ko‘pini tojikistonliklar tashkil qiladi. Tahlilchilar bunga sabab qilib borgan sari mamlakatda avtoritarizm kuchayib borayotganini, Tojikiston dunyoning eng qashshoq davlatlari qatoriga kirib, norozilik avj olayotganini va bu millionlab mehnat muhojirlarini xorijda yaxshiroq hayot izlashga majbur qilayotganini ko‘rsatgan.

“10 million aholisi bo‘lgan mamlakatda ikki milliondan ortiq erkaklarning aksariyati chet elda ish qidirmoqda. Ko‘plab muhojirlar Rossiyaga yo‘l oladi, u yerda keng tarqalgan diskriminatsiya, kam maosh, yomon istiqbol va izolyatsiya ba’zilarini jihodchi yollovchilar qarshisida himoyasiz qoldiradi”, deyiladi maqolada.

Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Rossiyada 1,3 millionga yaqin tojikistonlik ishchi bor, ammo ekspertlar fikricha, yana yuz minglab odamlar u yerda noqonuniy tarzda mehnat qilmoqda.

“Tojikistonliklarning yangi avlodi kelajakka bo‘lgan ishonchini butunlay yo‘qotdi. Ularning oldida faqat ikkita variant bor: dunyoviy diktatura va muqobil ravishda ISHID yoki boshqa radikal islomiy guruhlar”, deydi 2015 yilda ekstremistik deb e’lon qilingan Islom Uyg‘onish partiyasi rahbari Muhiddin Kabiriy.

Qayd etilishicha, ikki mingga yaqin tojikistonliklar 2014-2019 yillarda Suriya va Iroqning ayrim hududlarida ISHID tomonidan tashkil etilgan lagerlarga to‘plangan. Terroristik guruh parchalanib ketdi, lekin yo‘q qilinmadi va uning shoxlari Afrikadan Yaqin Sharq orqali Markaziy Osiyogacha cho‘zilgan – “Viloyati Xuroson”ning global ambitsiyalarining bir qismini jonlantirdi.

“Viloyati Xuroson”ga askarlarni yollash arab, ingliz, rus va boshqa tillarda keng ko‘lamli ommaviy axborot vositalari faoliyatini olib boradigan internet tarmoqlarida jamlangan. Rossiya 145 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan konsert zaliga hujumda Tojikistondan to‘rt nafar mehnat muhojirini ayblaganidan bir necha kun o‘tib, “Viloyati Xuroson” “Xuroson ovozi” nomli tojik tilidagi onlayn jurnalini ishga tushirdi.

“Bir necha kun o‘tib, uning birinchi turkcha nashri chiqishi  guruhning ortib borayotgan intilishlarini ta’kidlagandek bo‘ldi”, deydi ISHIDning internetdagi mavjudligini kuzatuvchi tadqiqotchi Lukas Uebber.

Jurnalda ISHIDning Rossiyaga nisbatan uzoq yillik dushmanligi tilga olingan bo‘lsa-da, asosiy maqolada Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmonning boshqaruvi tanqid qilingan.

Qayd etilishicha, Tojikistondagi muammolar 1992 yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishganidan keyin besh yil davom etgan fuqarolar urushi bilan bog‘liq. 1994 yilda Prezident bo‘lgan Imomali Rahmon muxolifat bilan vakillikni kafolatlovchi tinchlik shartnomasini imzoladi.

“71 yoshli Rahmon Sovet Ittifoqida Putindan ikki kun oldin tug‘ilgan va ular avtoritar impulslarga ega. Kreml uzoq vaqtdan beri Tojikistonda 7000 ga yaqin askar joylashtirgan holda Rahmon boshqaruvini qo‘llab-quvvatlab keladi, bu mamlakatdan tashqarida kamdan-kam uchraydigan Rossiyaning yirik harbiy kuchidir”, deyiladi maqolada.

2016 yilda Rahmon konstitutsiyaviy referendumda g‘alaba qozonib, unda umrbod prezidentlik huquqini qo‘lga kiritdi. Prezident veb-saytidagi press-relizlarda u “Tinchlik va milliy birlik asoschisi” sifatida tilga olinadi.

Uning to‘ng‘ich o‘g‘li, Milliy assambleya raisi va poytaxt Dushanbe meri 36 yoshli Rustam Imomali otasining o‘rniga o‘tishi kutilmoqda.

“Janob Rahmon taqvodorlikning ommaviy namoyishiga qarshi katta kampaniya olib borgan. Soqolli yoki hijobli odamlar tasodifiy tazyiqlarga duchor bo‘lishadi, ba’zida soqollari jamoat joylarida zo‘rlik bilan kesiladi yoki hijoblari yulib olinadi. Din, an’analar, bayramlar va marosimlarni tartibga solish bo‘yicha qudratli qo‘mita ibodatning barcha jabhalarini, jumladan, masjidlar qurish va kitob nashr etishni nazorat qiladi”, deyiladi nashr maqolasida.

Aytilishicha, Sovet pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlagan Rahmon ekstremizmni faqat tashqi ta’sirlar bilan bog‘laydi. O‘tgan oyda qilgan chiqishida u tojikistonliklar diniy erkinlikdan bahramand ekanini va radikal g‘oyalar xorijdagi “shubhali” diniy maktablar yoki xorijiy razvedka xizmatlaridan kelib chiqqanini aytgan. 

Diniy erkinlik masalasida Qo‘shma Shtatlar Tojikistonni bir necha bor “alohida tashvishga soluvchi davlat” deb ta’riflagan.