ИШИД ўз жангариларининг ярмини Тожикистондан ёллаган – NYT 

Ўтган ой Москва яқинидаги концерт залида содир этилган терактда гумон қилинганлардан бирининг онаси ўғли ҳақида гапириб берди. Ушбу суҳбатни “The New York Times” журналистлари олиб борди. 

145 кишининг ўлимига сабаб бўлган “Крокус” концерт залига ҳужумда Тожикистондан келган ёш мигрантлар айбланган. Ушбу терактда гумон қилинганлардан бирининг онаси ўғли ҳақида йиғлаб гапириб берди. Онанинг сўзларига кўра, ўсмирлик чоғида фарзанди Тожикистон қамоқхоналарида беш йил ўтирганига қарамай, у ҳеч қачон зўравонлик аломатларини кўрсатмаган.

“Тожикистонлик ёшларни ким ўз сафига жалб қилаётганини тушунишимиз керак, нега улар бизни террорчилар халқи сифатида ажратиб кўрсатишни хоҳлашмоқда?” дейди она Муяссар Заргарова.

Кўпгина ҳукуматлар ва терроризм бўйича экспертлар худди шу саволни бермоқда.

“Ким қурол сотиб олгани, ким унинг қўлига қурол тутқазганига жавоб беришсин. Ўғлимнинг қуролга пули йўқ эди”, дейди Заргарова.

NYT’нинг ёзишича, ИШИДнинг тожик тарафдорлари, айниқса унинг Афғонистондаги бўлинмаси “Вилояти Хуросон” – сўнгги пайтларда содир бўлган террорчилик ҳужумларида тобора кўпроқ роль ўйнамоқда. Ўтган йилнинг ўзида тожикистонликлар Россия, Эрон ва Туркиядаги ҳужумларда қатнашган, Европада эса уларнинг ҳужумларининг олди олинган.

Мутахассисларнинг фикрича, “Вилояти Хуросон” таркибида бир неча минг аскар бор, уларнинг ярмидан кўпини тожикистонликлар ташкил қилади. Таҳлилчилар бунга сабаб қилиб борган сари мамлакатда авторитаризм кучайиб бораётганини, Тожикистон дунёнинг энг қашшоқ давлатлари қаторига кириб, норозилик авж олаётганини ва бу миллионлаб меҳнат муҳожирларини хорижда яхшироқ ҳаёт излашга мажбур қилаётганини кўрсатган.

“10 миллион аҳолиси бўлган мамлакатда икки миллиондан ортиқ эркакларнинг аксарияти чет элда иш қидирмоқда. Кўплаб муҳожирлар Россияга йўл олади, у ерда кенг тарқалган дискриминация, кам маош, ёмон истиқбол ва изоляция баъзиларини жиҳодчи ёлловчилар қаршисида ҳимоясиз қолдиради”, дейилади мақолада.

Расмий маълумотларга кўра, Россияда 1,3 миллионга яқин тожикистонлик ишчи бор, аммо экспертлар фикрича, яна юз минглаб одамлар у ерда ноқонуний тарзда меҳнат қилмоқда.

“Тожикистонликларнинг янги авлоди келажакка бўлган ишончини бутунлай йўқотди. Уларнинг олдида фақат иккита вариант бор: дунёвий диктатура ва муқобил равишда ИШИД ёки бошқа радикал исломий гуруҳлар”, дейди 2015 йилда экстремистик деб эълон қилинган Ислом Уйғониш партияси раҳбари Муҳиддин Кабирий.

Қайд этилишича, икки мингга яқин тожикистонликлар 2014-2019 йилларда Сурия ва Ироқнинг айрим ҳудудларида ИШИД томонидан ташкил этилган лагерларга тўпланган. Террористик гуруҳ парчаланиб кетди, лекин йўқ қилинмади ва унинг шохлари Африкадан Яқин Шарқ орқали Марказий Осиёгача чўзилган – “Вилояти Хуросон”нинг глобал амбицияларининг бир қисмини жонлантирди.

“Вилояти Хуросон”га аскарларни ёллаш араб, инглиз, рус ва бошқа тилларда кенг кўламли оммавий ахборот воситалари фаолиятини олиб борадиган интернет тармоқларида жамланган. Россия 145 кишининг ўлимига сабаб бўлган концерт залига ҳужумда Тожикистондан тўрт нафар меҳнат муҳожирини айблаганидан бир неча кун ўтиб, “Вилояти Хуросон” “Хуросон овози” номли тожик тилидаги онлайн журналини ишга туширди.

“Бир неча кун ўтиб, унинг биринчи туркча нашри чиқиши  гуруҳнинг ортиб бораётган интилишларини таъкидлагандек бўлди”, дейди ИШИДнинг интернетдаги мавжудлигини кузатувчи тадқиқотчи Лукас Уэббер.

Журналда ИШИДнинг Россияга нисбатан узоқ йиллик душманлиги тилга олинган бўлса-да, асосий мақолада Тожикистон Президенти Имомали Раҳмоннинг бошқаруви танқид қилинган.

Қайд этилишича, Тожикистондаги муаммолар 1992 йилда Совет Иттифоқидан мустақилликка эришганидан кейин беш йил давом этган фуқаролар уруши билан боғлиқ. 1994 йилда Президент бўлган Имомали Раҳмон мухолифат билан вакилликни кафолатловчи тинчлик шартномасини имзолади.

“71 ёшли Раҳмон Совет Иттифоқида Путиндан икки кун олдин туғилган ва улар авторитар импульсларга эга. Кремль узоқ вақтдан бери Тожикистонда 7000 га яқин аскар жойлаштирган ҳолда Раҳмон бошқарувини қўллаб-қувватлаб келади, бу мамлакатдан ташқарида камдан-кам учрайдиган Россиянинг йирик ҳарбий кучидир”, дейилади мақолада.

2016 йилда Раҳмон конституциявий референдумда ғалаба қозониб, унда умрбод президентлик ҳуқуқини қўлга киритди. Президент веб-сайтидаги пресс-релизларда у “Тинчлик ва миллий бирлик асосчиси” сифатида тилга олинади.

Унинг тўнғич ўғли, Миллий ассамблея раиси ва пойтахт Душанбе мэри 36 ёшли Рустам Имомали отасининг ўрнига ўтиши кутилмоқда.

“Жаноб Раҳмон тақводорликнинг оммавий намойишига қарши катта кампания олиб борган. Соқолли ёки ҳижобли одамлар тасодифий тазйиқларга дучор бўлишади, баъзида соқоллари жамоат жойларида зўрлик билан кесилади ёки ҳижоблари юлиб олинади. Дин, анъаналар, байрамлар ва маросимларни тартибга солиш бўйича қудратли қўмита ибодатнинг барча жабҳаларини, жумладан, масжидлар қуриш ва китоб нашр этишни назорат қилади”, дейилади нашр мақоласида.

Айтилишича, Совет позициясини қўллаб-қувватлаган Раҳмон экстремизмни фақат ташқи таъсирлар билан боғлайди. Ўтган ойда қилган чиқишида у тожикистонликлар диний эркинликдан баҳраманд эканини ва радикал ғоялар хориждаги “шубҳали” диний мактаблар ёки хорижий разведка хизматларидан келиб чиққанини айтган. 

Диний эркинлик масаласида Қўшма Штатлар Тожикистонни бир неча бор “алоҳида ташвишга солувчи давлат” деб таърифлаган.