Germaniyada koalitsiya qulashi: Shols moliya vazirini ishdan bo‘shatdi

Germaniya kansleri Olaf Shols Erkin Demokratik partiya raisi bo‘lgan moliya vaziri Kristian Lindnerni ishdan bo‘shatdi. Bu haqda kecha, 6 noyabr kuni kechqurun Germaniya hukumati matbuot kotibi Shteffen Xebestrayt ma’lum qildi.

Hukmron koalitsiyaga a’zo partiyalar raislari va ularning parlamentdagi fraksiyalari rahbarlari kiritilgan koalitsiya qo‘mitasining kecha, 6 noyabr kuni kechqurun Berlinda Federal kansler idorasida bo‘lib o‘tgan yig‘ilishida Germaniya Moliya vaziri va Erkin Demokratik partiya raisi Kristian Lindner koalitsiya hamkorlarini 2025 yil boshida mamlakatda muddatidan oldin parlament saylovlarini o‘tkazishga rozi bo‘lishga taklif qildi.

Bu holatda, OAV yozganidek, u 2024 yil uchun qo‘shimcha nemis byudjetini qabul qilishga tayyor bo‘lardi va parlament saylovlari o‘tkazilgunga qadar va Germaniyaning yangi federal hukumati shakllanmaguncha o‘tish davridagi vazirlar mahkamasi tarkibida qoladi.

Bunga javoban Germaniya kansleri Olaf Shols moliya vaziri Lindnerni ishdan bo‘shatishini ma’lum qildi. 

Germaniyada Germaniya Sotsial-demokratik partiyasi (SDP), Erkin Demokratik partiya (EDP) va Ittifoq 90/Yashillar partiyasidan tashkil topgan hukmron “svetofor koalitsiyasi” parchalandi. Germaniya kansleri Olaf Shols mart oyida muddatidan oldin saylov o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lish uchun 15 yanvar kuni Bundestagda o‘z hukumatiga ishonch masalasini ovozga qo‘yadi.

Kansler vitse-kansler Robert Xabek bilan Germaniyaning kelajakdagi siyosat yo‘nalishi bo‘yicha tezkorlik bilan aniqlik kiritishi zarur degan fikrga qo‘shilganini aytdi. Rojdestvoga qolgan haftalar ichida Shols Bundestagda tezkor qabul qilishni talab qiluvchi barcha qonun loyihalarini, xususan, sanoatni favqulodda qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, pensiyalarni barqarorlashtirish choralarini ko‘rishni talab qiladigan barcha qonun loyihalarini ovozga qo‘yish niyatida.

Lindner esa Sholsni qizil-yashil-sariq koalitsiyaning qulashida aybladi. U erkin demokratlar yangi saylovlardan so‘ng boshqa hukumatda Germaniya taqdiri uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga tayyorligini ta’kidladi.

Yaqinda Kristian Lindner o‘z partiyasining iqtisodiy siyosat bo‘yicha dasturiy hujjatini taqdim etib, hukmron koalitsiyada yangi bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi. Unda EDP rahbari “asosiy siyosiy qarorlarni tubdan qayta ko‘rib chiqish bilan iqtisodiy burilish” – kompaniyalar uchun soliqlarni kamaytirish, iqlim qoidalarini yumshatish va subsidiyalar va ijtimoiy imtiyozlarni qisqartirishga chaqirdi.

Sotsial-demokratlar va uchinchi koalitsiya hamkori Yashillar Lindner tashabbusini keskin tanqid qildi. Moliya vazirligi rahbarining o‘zi ehtiyotsizlik haqida gapirdi: bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan hujjat hatto keng jamoatchilik uchun ham mo‘ljallanmagan. Shunga qaramay, muhokama qizg‘in davom etmoqda – xususan, muxolifat muddatidan oldin saylovlar o‘tkazishni talab qilmoqda. Agar amaldagi hukumat hokimiyatda qolsa, ular faqat 2025 yil 28 sentyabrda bo‘lib o‘tishi kerak.

Odatda Bundestagga saylovlar har to‘rt yilda bir marta o‘tkaziladi. Biroq maxsus inqirozli siyosiy vaziyatlarda, ayniqsa, parlamentda kanslerni qo‘llab-quvvatlash pasaygan bo‘lsa, ular ertaroq o‘tishi mumkin. Germaniyada muddatidan oldin parlament saylovlari juda kam uchraydigan hodisa. Ular hukumatning qonuniyligi va salohiyatini tiklash uchun muhim demokratik vosita bo‘lishi mumkin, lekin bir nechta konstitutsiyaviy organlarning, xususan, federal Prezidentning roziligini talab qiladi.

Germaniya Federativ Respublikasining asosiy qonuniga ko‘ra, Bundestag deputatlarining o‘zlari muddatidan oldin saylovlar o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qila olmaydi. Kansler ham ularni e’lon qilishga haqli emas. Konstitutsiya parlamentni muddatidan oldin tarqatib yuborishga faqat ikkita holatda ruxsat beradi.

Agar kansler saylovida parlamentning mutlaq ko‘pchilik qismi shakllanmasa, ya’ni nomzod barcha deputatlar sonining yarmidan ko‘p kamida bitta ovozini olmasa, Germaniya Federativ Respublikasi Prezidenti Bundestagni tarqatib yuborishi mumkin. Bu Germaniya tarixida hech qachon bo‘lmagan.

Ikkinchi holda, kansler Bundestagga o‘z hukumatiga ishonch votumi masalasini taqdim etadi. Bu parlament a’zolarining ko‘pchiligi tomonidan hali ham zarur yordamga ega yoki yo‘qligini aniqlash imkonini beradi. Aks holda, Germaniya Prezidenti kanslerning taklifiga binoan 21 kun ichida Bundestagni tarqatib yuborishi mumkin.

Bundestag tarqatib yuborilganidan keyin 60 kun ichida muddatidan oldin saylovlar o‘tkazilishi kerak. Ular odatdagidek bir xil qoidalarga amal qilishadi. Tashkiliy ishlar uchun Federal saylov komissiyasi va Germaniya Ichki ishlar vazirligi mas’uldir. Saylovchilar ikkita ovozga ega: biri o‘z saylov okrugi bo‘yicha to‘g‘ridan to‘g‘ri nomzod uchun, ikkinchisi esa partiyaning yer ro‘yxati uchun.

Germaniya Federativ Respublikasi tarixida Bundestagga muddatidan oldin saylovlar uch marta: 1972, 1983 va 2005 yillarda o‘tkazilgan.