Dunyoda qatl qilishlar o‘n yil ichida eng yuqori ko‘rsatkichga yetdi – Amnesty International

2023 yilda dunyo bo‘ylab qatl qilishlar deyarli o‘n yil ichidagi eng yuqori ko‘rsatkichga ko‘tarildi. Bu haqda Amnesty International (Xalqaro Amnistiya) tashkilotining yillik hisobotida e’lon qilindi.

2023 yilda qatl etilganlar soni eng ko‘p bo‘lgan besh davlat Xitoy, Eron, Saudiya Arabistoni, Somali va AQSH bo‘ldi. Qatllarning 74 foizi Eronda, 15 foizi  Saudiya Arabistonida qayd etilgan. Somali va AQSHda ham 2023 yilda qatl qilishlar soni oshdi. 2023 yilda dunyo bo‘ylab chiqarilgan o‘lim jazolari soni 20 foizga oshib, ularning umumiy soni 2428 taga yetdi.

“Yozilgan qatllarning katta o‘sishi birinchi navbatda Eronga bog‘liq. Giyohvand moddalar bilan bog‘liq jinoyatlar uchun qatllarni kuchaytirdi, bu esa Eron hukumati inson hayotiga mutlaqo e’tibor bermasligini ko‘rsatdi", deydi Amnesty International Bosh kotibi Agnes Kallamard.

Ta’kidlanishicha, AQSH Prezidenti Jo Bayden federal o‘lim jazosini bekor qilish haqidagi va’dasini bajarishi kerak.  Ketma-ket 15 yil davomida AQSH qatllarni amalga oshirgan yagona davlat bo‘lib qoldi. AQSHda qatl etilganlar soni 33 foizga oshib, 2022 yildagi 18 dan 2023 yilda 24 ga yetdi.

"Prezident Bayden federal o‘lim jazosini bekor qilish haqidagi va’dasini kechiktirishni to‘xtatishi kerak", deydi Kallamard.

2022 yilda 52 mamlakatda kamida 2016  ta yangi o‘lim jazosi tayinlangan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2024 yilda 52 ta davlatda kamida 2428 taga yetdi. Amnesty International 27 mamlakatda o‘lim jazosini yengillashtirilgani  yoki afv etilganini qayd etgan. Beshta davlat – Belarus, Kamerun, Yaponiya, Marokash/G‘arbiy Sahara va Zimbabve – tanaffusdan so‘ng o‘lim jazosini qayta tikladi.

Amnesty International uch mamlakatda: Keniyada (5), AQSHda (3) va Zimbabveda (1) o‘limga hukm qilingan mahbuslarning kamida 9 ta oqlanishini qayd etgan. Dunyo miqyosida 2023 yil oxirida kamida 27 687 kishi o‘lim jazosiga hukm qilingan.

2023 yil oxirida 112 ta davlat to‘liq abolitsionist bo‘lgan va jami 144 ta davlat o‘lim jazosini qonun yoki amalda bekor qilgan.

“Bizning bu jirkanch jazoga qarshi kampaniyamiz samarali. Biz o‘lim jazosiga chek qo‘ymagunimizcha davom etamiz”, deydi Kallamard.

Davlat siri tufayli Xitoyda qatl etilganlar soni ochiqlanmaydi. Qatl qilish keng qo‘llaniladigan Shimoliy Koreya va Vetnam ham raqamlarni davlat siri tufayli ochiqlamadi.

Bu yil BMT Bosh Assambleyasida o‘lim jazosi yana ko‘rib chiqiladi. Amnesty International tashkiloti barcha hukumatlarni BMTning inson huquqlariga sodiqligining muhim namoyishi sifatida o‘lim jazosini qo‘llashni to‘xtatish chaqirig‘i ortidan birlashishga chaqirdi.

Ma’mura To‘rayeva