2024 yilda Markaziy Osiyo davlatlarida o‘rtacha maosh miqdori qancha bo‘ldi?

Markaziy Osiyo davlatlari orasida o‘rtacha ish haqi bo‘yicha Qozog‘iston yetakchilik qilmoqda. Bu haqda “Ranking.kz” xabar berdi.

MDH Davlatlararo statistika qo‘mitasi tomonidan e’lon qilingan qiyosiy ma’lumotlarga ko‘ra, o‘tgan yilning sentyabr oyida Qozog‘iston Respublikasida o‘rtacha nominal ish haqi 817,2 dollarni tashkil etgan – bu O‘zbekiston (437,8 dollar) yoki Qirg‘iziston (411,2 AQSH dollari)dagidan deyarli ikki baravar ko‘p. Tojikiston Qozog‘istondan ancha orqada qoldi – ish haqi 3,4 baravar kam (242,8 AQSH dollari).

Markaziy Osiyoning janubi-sharqidagi bu davlatda yil davomida jiddiy o‘sish kuzatilmaganda Qozog‘iston va Tojikiston o‘rtasidagi tafovut bundan ham kattaroq bo‘lishi mumkin edi. Manbaga ko‘ra, Tojikistonda 2024 yilning sentyabr oyida nominal ish haqi yillik hisobda 24,9 foizga, real ish haqi 21,1 foizga oshgan. Bu mintaqadagi eng yuqori ish haqi indekslari. Qozog‘iston, Qirg‘iziston va O‘zbekistonda bu dinamika oddiyroq edi. Turkmanistonda rasmiy nominal ish haqi bo‘yicha joriy ma’lumotlar mavjud emas, bunday ma’lumotlarning Turkmaniston Davlat statistika qo‘mitasi saytida oxirgi marta yangilanishi 2023 yilda bo‘lgan.

Qozog‘istonda ham eng kam ish haqi yuqoriroq. O‘tgan yili 85 ming tenge (2 million 118 ming 463 so‘m) yoki 181,1 AQSH dollarini tashkil qilgan. Markaziy Osiyo mintaqasining boshqa mamlakatlarida bu ko‘rsatkichlar sezilarli darajada past bo‘lgan: O‘zbekistonda – 89,4 AQSH dollari (1 million 160 ming 334 so‘m), Tojikistonda – 54,9 AQSH dollari, Qirg‘izistonda – 28,3 AQSH dollari. Turkmanistonda eng kam ish haqi ham dollar hisobiga (402,9 dollar) yuqori ko‘rinishi mumkin. Biroq, bu ma’lumotlar noaniq. 1410 manat miqdoridagi eng kam ish haqini konvertatsiya qilish Turkmaniston Milliy banki tomonidan taqdim etilgan rasmiy dollar kursi bo‘yicha amalga oshirildi. Ushbu manbaga ko‘ra, mamlakatda 1 AQSH dollari besh yildan ortiq vaqtdan beri 3,5 turkman manatiga teng. Biroq, ko‘plab ekspert intervyulariga ko‘ra, Turkmaniston ichida bu kursda manatni almashtirish deyarli mumkin emas va mamlakatdagi barcha valyuta oldi-sotdi operatsiyalari “qora” kurs bo‘yicha (1 dan 19 gacha) amalga oshiriladi. Bunday vaziyatda ushbu mamlakatda 2024 yilda eng kam ish haqi 74,2 dollarni tashkil etdi.

Infografikada eng kam ish haqining nominal ish haqiga nisbati ko‘rsatilgan. Masalan, “eng kam ish haqi” Qirg‘izistonda Markaziy Osiyoda eng past ko‘rsatkich bo‘lib, bu iqtisodiy ko‘rsatkichning o‘rtacha ish haqiga nisbati atigi 6,9 foizni tashkil etdi. Bu mamlakatda ijtimoiy ta’minotning past darajasini ko‘rsatishi mumkin, chunki ko‘pincha eng kam ish haqi ma’lum turdagi nafaqalarni hisoblash uchun asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Qozog‘istonda eng kam ish haqining nominal ish haqiga nisbati 21,8 foizni tashkil etdi. Eng yuqori ko‘rsatkich Tojikistonda kuzatildi: 30,9 foiz.

Milliy statistika idoralarining statistik hisobotlariga asoslanib, nashr Markaziy Osiyo mamlakatlarida iqtisodiyotning turli tarmoqlarida nominal ish haqini solishtirgan. Ma’lumotlar o‘rtacha ish haqi past yoki undan yuqori bo‘lgan iqtisodiy faoliyat turlarini aniqlash imkonini berdi. Shu nuqtai nazardan, faqat ayrim tarmoqlardagi daromadlar solishtirilgan, bunda ularning mamlakatlar iqtisodiyotidagi salmog‘i, ularda band bo‘lgan aholi soni va milliy valyuta kurslarining o‘zgaruvchanligi hisobga olinmaydi. 

Umumiy tendensiya: Markaziy Osiyoning to‘rtta davlatida eng yuqori nominal ish haqi moliya va sug‘urta sohalarida. Shu bilan birga, mamlakatlar o‘rtasidagi ko‘rsatkichlardagi farq: Qozog‘istonda moliyachilar va sug‘urtachilarning ish haqi 1,7 ming AQSH dollaridan oshadi – masalan, Tojikistondagidan (561,9 AQSH dollari) uch barobar ko‘p. Qozog‘iston Respublikasi uchun moliya va tog‘-kon sanoati eng yuqori maoshli tarmoqlar hisoblanadi. Tojikistonda moliyaviy sektor kompaniyalari xodimlaridan tashqari, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish korxonalari xodimlari ham eng yuqori daromad bilan maqtanishlari mumkin. O‘zbekiston moliya va IT sohalarida yuqori (1000 AQSH dollaridan ortiq) maoshlari bilan ajralib turadi. Xuddi shunday tendensiya Qirg‘izistonda ham kuzatilmoqda.

Fuqarolarning ish haqi eng past bo‘lgan sohalar Markaziy Osiyo mamlakatlarida qisman mos keladi. Ta’lim va sog‘liqni saqlash, agrosanoat kompleksi va kommunal xizmat ko‘rsatish sohalari ish haqining pastligi bilan ajralib turadi.

Markaziy Osiyoning eng yirik davlatlari – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, O‘zbekiston Yevropa mamlakatlariga nisbatan ularda yashash narxi nisbatan pastligi bilan o‘xshash. Shu bilan birga, ushbu mamlakatlarda ish haqining sotib olish qobiliyati Yevropa mamlakatlari va AQSHnikidan sezilarli darajada past. Masalan, O‘zbekistonda ish haqining xarid qobiliyati indeksi, “Numbeo.com” xizmati ma’lumotlariga ko‘ra, joriy yilning yanvar oyida 44,5 ni tashkil qilgan. Demak, O‘zbekiston Respublikasida o‘rtacha ish haqi Nyu-Yorkdagidan 2 baravar kam tovar va xizmatlarni sotib olishi mumkin, buning ko‘rsatkichlari, xizmat metodologiyasiga ko‘ra, 100 deb qabul qilingan. Qirg‘izistonda esa vaziyat bundan ham yomon: u yerda mahalliy maosh bilan siz Nyu-Yorkka qaraganda deyarli 65 foiz kamroq tovar va xizmatlar sotib olishingiz mumkin.

Ish haqi miqdori ham, inflyatsiya darajasi ham Markaziy Osiyo mamlakatlari fuqarolari daromadlarining xarid qobiliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. MDH Davlatlararo statistika qo‘mitasi hisobotlariga ko‘ra, narxlarning eng yuqori o‘sish sur’ati Qozog‘iston va O‘zbekistonda kuzatilmoqda. Bu farq diagrammada yaqqol ko‘rinib turibdi: o‘tgan yilning yanvar-oktyabr oylarida ikkita yuqori egri chiziq Qirg‘iziston va Tojikiston ko‘rsatkichlaridan yuqoriroq ko‘tarildi. 2024 yilning oktyabr oyida O‘zbekistonda narxlar 2023 yil dekabriga nisbatan 7,7 foizga, Qozog‘istonda 6,6 foizga, Qirg‘izistonda atigi 4,2 foizga, Tojikistonda esa atigi 3,2 foizga oshdi.