2024 йилда Марказий Осиё давлатларида ўртача маош миқдори қанча бўлди?

Марказий Осиё давлатлари орасида ўртача иш ҳақи бўйича Қозоғистон етакчилик қилмоқда. Бу ҳақда “Ranking.kz” хабар берди.

МДҲ Давлатлараро статистика қўмитаси томонидан эълон қилинган қиёсий маълумотларга кўра, ўтган йилнинг сентябрь ойида Қозоғистон Республикасида ўртача номинал иш ҳақи 817,2 долларни ташкил этган – бу Ўзбекистон (437,8 доллар) ёки Қирғизистон (411,2 АҚШ доллари)дагидан деярли икки баравар кўп. Тожикистон Қозоғистондан анча орқада қолди – иш ҳақи 3,4 баравар кам (242,8 АҚШ доллари).

Марказий Осиёнинг жануби-шарқидаги бу давлатда йил давомида жиддий ўсиш кузатилмаганда Қозоғистон ва Тожикистон ўртасидаги тафовут бундан ҳам каттароқ бўлиши мумкин эди. Манбага кўра, Тожикистонда 2024 йилнинг сентябрь ойида номинал иш ҳақи йиллик ҳисобда 24,9 фоизга, реал иш ҳақи 21,1 фоизга ошган. Бу минтақадаги энг юқори иш ҳақи индекслари. Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистонда бу динамика оддийроқ эди. Туркманистонда расмий номинал иш ҳақи бўйича жорий маълумотлар мавжуд эмас, бундай маълумотларнинг Туркманистон Давлат статистика қўмитаси сайтида охирги марта янгиланиши 2023 йилда бўлган.

Қозоғистонда ҳам энг кам иш ҳақи юқорироқ. Ўтган йили 85 минг тенге (2 миллион 118 минг 463 сўм) ёки 181,1 АҚШ долларини ташкил қилган. Марказий Осиё минтақасининг бошқа мамлакатларида бу кўрсаткичлар сезиларли даражада паст бўлган: Ўзбекистонда – 89,4 АҚШ доллари (1 миллион 160 минг 334 сўм), Тожикистонда – 54,9 АҚШ доллари, Қирғизистонда – 28,3 АҚШ доллари. Туркманистонда энг кам иш ҳақи ҳам доллар ҳисобига (402,9 доллар) юқори кўриниши мумкин. Бироқ, бу маълумотлар ноаниқ. 1410 манат миқдоридаги энг кам иш ҳақини конвертация қилиш Туркманистон Миллий банки томонидан тақдим этилган расмий доллар курси бўйича амалга оширилди. Ушбу манбага кўра, мамлакатда 1 АҚШ доллари беш йилдан ортиқ вақтдан бери 3,5 туркман манатига тенг. Бироқ, кўплаб эксперт интервьюларига кўра, Туркманистон ичида бу курсда манатни алмаштириш деярли мумкин эмас ва мамлакатдаги барча валюта олди-сотди операциялари “қора” курс бўйича (1 дан 19 гача) амалга оширилади. Бундай вазиятда ушбу мамлакатда 2024 йилда энг кам иш ҳақи 74,2 долларни ташкил этди.

Инфографикада энг кам иш ҳақининг номинал иш ҳақига нисбати кўрсатилган. Масалан, “энг кам иш ҳақи” Қирғизистонда Марказий Осиёда энг паст кўрсаткич бўлиб, бу иқтисодий кўрсаткичнинг ўртача иш ҳақига нисбати атиги 6,9 фоизни ташкил этди. Бу мамлакатда ижтимоий таъминотнинг паст даражасини кўрсатиши мумкин, чунки кўпинча энг кам иш ҳақи маълум турдаги нафақаларни ҳисоблаш учун асосий кўрсаткич ҳисобланади. Қозоғистонда энг кам иш ҳақининг номинал иш ҳақига нисбати 21,8 фоизни ташкил этди. Энг юқори кўрсаткич Тожикистонда кузатилди: 30,9 фоиз.

Миллий статистика идораларининг статистик ҳисоботларига асосланиб, нашр Марказий Осиё мамлакатларида иқтисодиётнинг турли тармоқларида номинал иш ҳақини солиштирган. Маълумотлар ўртача иш ҳақи паст ёки ундан юқори бўлган иқтисодий фаолият турларини аниқлаш имконини берди. Шу нуқтаи назардан, фақат айрим тармоқлардаги даромадлар солиштирилган, бунда уларнинг мамлакатлар иқтисодиётидаги салмоғи, уларда банд бўлган аҳоли сони ва миллий валюта курсларининг ўзгарувчанлиги ҳисобга олинмайди. 

Умумий тенденция: Марказий Осиёнинг тўртта давлатида энг юқори номинал иш ҳақи молия ва суғурта соҳаларида. Шу билан бирга, мамлакатлар ўртасидаги кўрсаткичлардаги фарқ: Қозоғистонда молиячилар ва суғуртачиларнинг иш ҳақи 1,7 минг АҚШ долларидан ошади – масалан, Тожикистондагидан (561,9 АҚШ доллари) уч баробар кўп. Қозоғистон Республикаси учун молия ва тоғ-кон саноати энг юқори маошли тармоқлар ҳисобланади. Тожикистонда молиявий сектор компаниялари ходимларидан ташқари, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш корхоналари ходимлари ҳам энг юқори даромад билан мақтанишлари мумкин. Ўзбекистон молия ва IТ соҳаларида юқори (1000 АҚШ долларидан ортиқ) маошлари билан ажралиб туради. Худди шундай тенденция Қирғизистонда ҳам кузатилмоқда.

Фуқароларнинг иш ҳақи энг паст бўлган соҳалар Марказий Осиё мамлакатларида қисман мос келади. Таълим ва соғлиқни сақлаш, агросаноат комплекси ва коммунал хизмат кўрсатиш соҳалари иш ҳақининг пастлиги билан ажралиб туради.

Марказий Осиёнинг энг йирик давлатлари – Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон Европа мамлакатларига нисбатан уларда яшаш нархи нисбатан пастлиги билан ўхшаш. Шу билан бирга, ушбу мамлакатларда иш ҳақининг сотиб олиш қобилияти Европа мамлакатлари ва АҚШникидан сезиларли даражада паст. Масалан, Ўзбекистонда иш ҳақининг харид қобилияти индекси, “Numbeo.com” хизмати маълумотларига кўра, жорий йилнинг январь ойида 44,5 ни ташкил қилган. Демак, Ўзбекистон Республикасида ўртача иш ҳақи Нью-Йоркдагидан 2 баравар кам товар ва хизматларни сотиб олиши мумкин, бунинг кўрсаткичлари, хизмат методологиясига кўра, 100 деб қабул қилинган. Қирғизистонда эса вазият бундан ҳам ёмон: у ерда маҳаллий маош билан сиз Нью-Йоркка қараганда деярли 65 фоиз камроқ товар ва хизматлар сотиб олишингиз мумкин.

Иш ҳақи миқдори ҳам, инфляция даражаси ҳам Марказий Осиё мамлакатлари фуқаролари даромадларининг харид қобилиятига жиддий таъсир кўрсатади. МДҲ Давлатлараро статистика қўмитаси ҳисоботларига кўра, нархларнинг энг юқори ўсиш суръати Қозоғистон ва Ўзбекистонда кузатилмоқда. Бу фарқ диаграммада яққол кўриниб турибди: ўтган йилнинг январь-октябрь ойларида иккита юқори эгри чизиқ Қирғизистон ва Тожикистон кўрсаткичларидан юқорироқ кўтарилди. 2024 йилнинг октябрь ойида Ўзбекистонда нархлар 2023 йил декабрига нисбатан 7,7 фоизга, Қозоғистонда 6,6 фоизга, Қирғизистонда атиги 4,2 фоизга, Тожикистонда эса атиги 3,2 фоизга ошди.