Қозоғистон Ўзбекистондан импортни кескин камайтирди

Қозоғистон Ўзбекистондан товарларни йирик импорт қилувчилар орасида сўнгги 10 йил ичида етказиб бериш ҳажмини кўпайтирмаган, балки камайтирган ягона давлатга айланди. Бу ҳақда “Ranking.kz” хабар берди. 

2023 йилда Ўзбекистондан Қозоғистонга экспорт ҳажми 2013 йилга нисбатан 32 фоизга камайган ва қиймат жиҳатидан атиги 1,4 миллиард долларни ташкил этган. Бундан ташқари, нафақат Қозоғистонга етказиб бериш қиймати, балки Қозоғистон Республикасининг Ўзбекистонга экспортининг умумий ҳажмидаги улуши ҳам пасайган. 2013 йилда Ўзбекистон Қозоғистондаги ташқи иқтисодий фаолиятдан 14,5 фоиз маблағ олган. Орадан ўн йил ўтиб, бу кўрсаткич 5,7 фоизга камайди.

Қозоғистоннинг ўзбек товарлари харидори сифатидаги аҳамияти 2015 йилда кескин пасайишни бошлади, Ўзбекистондан экспорт дарҳол 25,7 фоизга, кейинги йили эса яна 48,9 фоизга камайди. 2016 йилда Ўзбекистондан Қозоғистонга 1,8 миллиард долларлик маҳсулот экспорт қилинган. Ўшандан бери бу кўрсаткич бу даражага етмаган. 2024 йилнинг январь-август ойларида Ўзбекистон Республикаси статистик маълумотларига кўра, Қозоғистонга экспорт ҳажми ҳам 8,2 фоизга камайган.

Умуман олганда, Ўзбекистон ҳукумати сўнгги бир неча йил ичида экспорт географиясини анча кенгайтирди ва унинг таркибини ўзгартирди. Биринчидан, Ўзбекистон ўз маҳсулотини сотадиган давлатлар рўйхати 149 тадан 178 тага оширилди. Иккинчидан, Ўзбекистон ҳукумати алоҳида давлатларга жиддий экспорт қарамлигидан воз кечишга қарор қилди. Масалан, 2013 йилда Ўзбекистондан етказиб берилган маҳсулотнинг қиймат жиҳатидан тўртдан бир қисми Россиядан келган. Ҳозир шимолий қўшнининг улуши 14,1 фоизни ташкил этади. Худди шундай ҳолат Хитой билан савдода ҳам кузатилмоқда. Ўзбекистондан ушбу давлатга етказиб берилаётган юкларнинг улуши ўн йил ичида 14,3 фоиздан 10 фоизга камайди.

Статистика агентлиги ҳисоботига кўра, жорий йилнинг саккиз ойи давомида Қозоғистон Ўзбекистондан 872 миллион долларлик маҳсулот сотиб олган. Шу билан бирга, Қозоғистон Молия вазирлигининг Давлат даромадлари қўмитаси маълумотларига кўра, ушбу даврда Ўзбекистондан импорт камроқ миқдорни ташкил этган: 761,5 миллион доллар. Маълумотлардаги тафовут 100 миллион доллардан ошади.

Қозоғистон божхона статистикаси маълумотларига асосланиб, 2024 йилнинг январь-август ойларида Ўзбекистон Қозоғистонга қандай товарлар етказиб берганини кўриб чиқамиз. Кенгайтирилган маҳсулот гуруҳлари ичида энг катта улуш (28,4 фоиз) Ўзбекистон автомобиль саноати маҳсулотларига тўғри келган. Саккиз ой давомида Ўзбекистондан Қозоғистонга 215,9 миллион долларлик турли хил автомобиллар ва улар учун бутловчи қисмлар (шу жумладан двигателлар) олиб кирилди. Иккинчи ўринни мева-сабзавот маҳсулотлари тоифаси эгаллади, бунинг учун ўзбекистонлик етказиб берувчилар Қозоғистондан 132,2 миллион доллар олган. Қозоғистонда харидорларни қизиқтирган бошқа товарлар қаторига металлургия ва енгил саноат маҳсулотлари, маиший техника ва тамаки маҳсулотлари ҳам киради.

Ўзбекистон Қозоғистондан нима сотиб олади?

Қозоғистондан ушбу савдо шеригига экспорт таркиби хомашё йўналишини кўрсатади. Етказиб берилаётган товарларнинг энг кўпи буғдой ва бошқа дон маҳсулотлари ҳисобланади. Жорий йилнинг саккиз ойи давомида Қозоғистондан Ўзбекистонга ушбу тоифадаги 1,9 миллион тоннадан ортиқ маҳсулот жўнатилди, шундан 1,8 миллион тоннаси буғдой ва меслиндир. Битимларнинг умумий ҳажми 370 миллион долларга етган. Ун бир неча баробар кам сотилган: 90,6 миллион долларлик 277,3 минг тонна. Қозоғистоннинг Ўзбекистонга ғалла каби қўшимча қиймати юқори бўлган маҳсулотларни сотиш имкониятларини бой бергани Қозоғистон расмийлари ва қайта ишловчилар ўртасидаги учрашувларда бир неча бор кўтарилган. Бироқ, вазият ҳали ўзгармади.

Қозоғистон ҳали ҳам реактор заводига хомашё сотади, у ерда қайта ишланади ва бошқа мамлакатларга экспорт қилинади. Қозоғистон парламенти сенати аъзоси Арман Утегуловга таяниб, КазТАГ агентлигининг хабар беришича, Ўзбекистон Афғонистонга экспорт қилиш учун 1 миллион тоннага яқин қозоқ донини қайта ишлайди.

Ўзбекистонга Қозоғистон товарлари экспортида ҳам салмоқли улушни металлургия саноати маҳсулотлари эгаллайди: 22,3 фоиз. Жорий йилнинг саккиз ойида Ўзбекистонга 319,9 миллион долларлик турли қора металл маҳсулотлари, 66,3 миллион долларлик рудалар ва рангли металл концентратлари жўнатилган. Бундан ташқари, Қозоғистон Ўзбекистонга нефть ва нефть маҳсулотлари (65,1 миллион доллар), шунингдек, турли озиқ-овқат маҳсулотлари – гўшт (70,2 миллион доллар), ўсимлик мойлари (102,6 миллион доллар), шакар (30 миллион доллар) етказиб беради.

Икки давлатнинг экспорт ва импорт ҳажмини солиштирганда шуни таъкидлаш мумкинки, Қозоғистондан Ўзбекистонга етказиб бериш Ўзбекистон товарларини Қозоғистон Республикасига сотиш қийматидан икки баравар кўпдир. Бу сўнгги жорий даврда яққол кўриниб турибди: Қозоғистондан экспорт 1,7 миллиард АҚШ долларини, импорт 0,8 миллиард АҚШ долларини ташкил этди.

Умуман олганда, икки қўшни давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 2024 йилнинг саккиз ойи давомида, Қозоғистон Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, январь-август ойларидаги 2,9 миллиард долларга нисбатан қарийб 15 фоизга қисқариб, 2,5 миллиард долларни ташкил қилди. 2023 йилда Қозоғистоннинг умумий савдо айланмасида Ўзбекистоннинг улуши 3,2 фоиздан 2,7 фоизга қисқарган.