Qozog‘iston O‘zbekistondan importni keskin kamaytirdi

Qozog‘iston O‘zbekistondan tovarlarni yirik import qiluvchilar orasida so‘nggi 10 yil ichida yetkazib berish hajmini ko‘paytirmagan, balki kamaytirgan yagona davlatga aylandi. Bu haqda “Ranking.kz” xabar berdi. 

2023 yilda O‘zbekistondan Qozog‘istonga eksport hajmi 2013 yilga nisbatan 32 foizga kamaygan va qiymat jihatidan atigi 1,4 milliard dollarni tashkil etgan. Bundan tashqari, nafaqat Qozog‘istonga yetkazib berish qiymati, balki Qozog‘iston Respublikasining O‘zbekistonga eksportining umumiy hajmidagi ulushi ham pasaygan. 2013 yilda O‘zbekiston Qozog‘istondagi tashqi iqtisodiy faoliyatdan 14,5 foiz mablag‘ olgan. Oradan o‘n yil o‘tib, bu ko‘rsatkich 5,7 foizga kamaydi.

Qozog‘istonning o‘zbek tovarlari xaridori sifatidagi ahamiyati 2015 yilda keskin pasayishni boshladi, O‘zbekistondan eksport darhol 25,7 foizga, keyingi yili esa yana 48,9 foizga kamaydi. 2016 yilda O‘zbekistondan Qozog‘istonga 1,8 milliard dollarlik mahsulot eksport qilingan. O‘shandan beri bu ko‘rsatkich bu darajaga yetmagan. 2024 yilning yanvar-avgust oylarida O‘zbekiston Respublikasi statistik ma’lumotlariga ko‘ra, Qozog‘istonga eksport hajmi ham 8,2 foizga kamaygan.

Umuman olganda, O‘zbekiston hukumati so‘nggi bir necha yil ichida eksport geografiyasini ancha kengaytirdi va uning tarkibini o‘zgartirdi. Birinchidan, O‘zbekiston o‘z mahsulotini sotadigan davlatlar ro‘yxati 149 tadan 178 taga oshirildi. Ikkinchidan, O‘zbekiston hukumati alohida davlatlarga jiddiy eksport qaramligidan voz kechishga qaror qildi. Masalan, 2013 yilda O‘zbekistondan yetkazib berilgan mahsulotning qiymat jihatidan to‘rtdan bir qismi Rossiyadan kelgan. Hozir shimoliy qo‘shnining ulushi 14,1 foizni tashkil etadi. Xuddi shunday holat Xitoy bilan savdoda ham kuzatilmoqda. O‘zbekistondan ushbu davlatga yetkazib berilayotgan yuklarning ulushi o‘n yil ichida 14,3 foizdan 10 foizga kamaydi.

Statistika agentligi hisobotiga ko‘ra, joriy yilning sakkiz oyi davomida Qozog‘iston O‘zbekistondan 872 million dollarlik mahsulot sotib olgan. Shu bilan birga, Qozog‘iston Moliya vazirligining Davlat daromadlari qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu davrda O‘zbekistondan import kamroq miqdorni tashkil etgan: 761,5 million dollar. Ma’lumotlardagi tafovut 100 million dollardan oshadi.

Qozog‘iston bojxona statistikasi ma’lumotlariga asoslanib, 2024 yilning yanvar-avgust oylarida O‘zbekiston Qozog‘istonga qanday tovarlar yetkazib berganini ko‘rib chiqamiz. Kengaytirilgan mahsulot guruhlari ichida eng katta ulush (28,4 foiz) O‘zbekiston avtomobil sanoati mahsulotlariga to‘g‘ri kelgan. Sakkiz oy davomida O‘zbekistondan Qozog‘istonga 215,9 million dollarlik turli xil avtomobillar va ular uchun butlovchi qismlar (shu jumladan dvigatellar) olib kirildi. Ikkinchi o‘rinni meva-sabzavot mahsulotlari toifasi egalladi, buning uchun o‘zbekistonlik yetkazib beruvchilar Qozog‘istondan 132,2 million dollar olgan. Qozog‘istonda xaridorlarni qiziqtirgan boshqa tovarlar qatoriga metallurgiya va yengil sanoat mahsulotlari, maishiy texnika va tamaki mahsulotlari ham kiradi.

O‘zbekiston Qozog‘istondan nima sotib oladi?

Qozog‘istondan ushbu savdo sherigiga eksport tarkibi xomashyo yo‘nalishini ko‘rsatadi. Yetkazib berilayotgan tovarlarning eng ko‘pi bug‘doy va boshqa don mahsulotlari hisoblanadi. Joriy yilning sakkiz oyi davomida Qozog‘istondan O‘zbekistonga ushbu toifadagi 1,9 million tonnadan ortiq mahsulot jo‘natildi, shundan 1,8 million tonnasi bug‘doy va meslindir. Bitimlarning umumiy hajmi 370 million dollarga yetgan. Un bir necha barobar kam sotilgan: 90,6 million dollarlik 277,3 ming tonna. Qozog‘istonning O‘zbekistonga g‘alla kabi qo‘shimcha qiymati yuqori bo‘lgan mahsulotlarni sotish imkoniyatlarini boy bergani Qozog‘iston rasmiylari va qayta ishlovchilar o‘rtasidagi uchrashuvlarda bir necha bor ko‘tarilgan. Biroq, vaziyat hali o‘zgarmadi.

Qozog‘iston hali ham reaktor zavodiga xomashyo sotadi, u yerda qayta ishlanadi va boshqa mamlakatlarga eksport qilinadi. Qozog‘iston parlamenti senati a’zosi Arman Utegulovga tayanib, KazTAG agentligining xabar berishicha, O‘zbekiston Afg‘onistonga eksport qilish uchun 1 million tonnaga yaqin qozoq donini qayta ishlaydi.

O‘zbekistonga Qozog‘iston tovarlari eksportida ham salmoqli ulushni metallurgiya sanoati mahsulotlari egallaydi: 22,3 foiz. Joriy yilning sakkiz oyida O‘zbekistonga 319,9 million dollarlik turli qora metall mahsulotlari, 66,3 million dollarlik rudalar va rangli metall konsentratlari jo‘natilgan. Bundan tashqari, Qozog‘iston O‘zbekistonga neft va neft mahsulotlari (65,1 million dollar), shuningdek, turli oziq-ovqat mahsulotlari – go‘sht (70,2 million dollar), o‘simlik moylari (102,6 million dollar), shakar (30 million dollar) yetkazib beradi.

Ikki davlatning eksport va import hajmini solishtirganda shuni ta’kidlash mumkinki, Qozog‘istondan O‘zbekistonga yetkazib berish O‘zbekiston tovarlarini Qozog‘iston Respublikasiga sotish qiymatidan ikki baravar ko‘pdir. Bu so‘nggi joriy davrda yaqqol ko‘rinib turibdi: Qozog‘istondan eksport 1,7 milliard AQSH dollarini, import 0,8 milliard AQSH dollarini tashkil etdi.

Umuman olganda, ikki qo‘shni davlat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2024 yilning sakkiz oyi davomida, Qozog‘iston Milliy statistika byurosi ma’lumotlariga ko‘ra, yanvar-avgust oylaridagi 2,9 milliard dollarga nisbatan qariyb 15 foizga qisqarib, 2,5 milliard dollarni tashkil qildi. 2023 yilda Qozog‘istonning umumiy savdo aylanmasida O‘zbekistonning ulushi 3,2 foizdan 2,7 foizga qisqargan.