Гренландия нима учун муҳим ва у Трампга нимага керак?

Дональд Трамп биринчи президентлик муддати охирида Гренландияни сотиб олишга уринди, бироқ Дания сотишдан бош тортди – худди 80 йил аввалгидек. Энди Трамп бу фикрга Оқ уйга қайтишдан олдин яна бир бор тўхталди, лекин таҳдидлар билан.

Сўнгги беш йил ичида сайёрадаги энг катта оролнинг ҳарбий ва иқтисодий аҳамияти фақат ошишда давом этди. Ҳаммаси глобал исиш, Россиянинг Украинага бўлган босқини ва АҚШнинг асосий рақиби бўлган Хитойнинг ҳарбий ва иқтисодий позицияларининг мустаҳкамланиши туфайли.

Нега Трамп Гренландияга шунчалик “ошиқ” бўлиб қолди? Гренландия нимага бой?

Орол ҳудудининг 80 фоиздан ортиғи муз билан қопланган. Аҳолиси бор-йўғи 60 минг кишини ташкил қилади. Аммо қирғоқда балиқ кўп, чуқурликда эса жуда кўп фойдали нарсалар бор. Музликларнинг эриши билан эса фойдали қазилмаларни қазиб олиш осонлашмоқда.

Гренландияда нефть, уран ва ноёб тупроқ металлари мавжуд: неодимий, празеодим, диспрозий ва тербий. Улар замонавий юқори технологияли ишлаб чиқариш учун жуда муҳимдир, аммо 70 фоиздан ортиғи Хитойда қазиб олинади, у билан Қўшма Штатлар 8 йилдан бери савдо урушида қатнашмоқда ва Трамп босимни ошириш билан таҳдид қилмоқда.

Трампнинг таҳдидларига жавобан Хитой ўтган йилнинг декабрь ойида Америкага мудофаа саноатида кенг қўлланиладиган галлий, германий ва сурьма етказиб беришни чеклади.

Қўшма Штатлар – сайёрадаги энг бой давлат, юқори технологиялар бўйича дунёда етакчи ва энг йирик нефть ишлаб чиқарувчиси. Ушбу хусусиятларни сақлаб қолиш учун Гренландия Америкага ёрдам беради.

Гренландия АҚШга Россия ва Хитойни ушлаб туришда қандай ёрдам беради?

Орол стратегик муҳим Арктикада жойлашган. Гренландия орқали Европадан Шимолий Америкага энг қисқа йўл ўтади ва географик жиҳатдан у Даниянинг автоном ҳудуди бўлса-да, иккинчисига анча яқинроқдир.

СССР билан совуқ уруш давридан бери АҚШ оролда ҳарбий базасига эга. Пентагон эса Хитой ва Россияга қарши туриш учун Арктикадаги фаолиятини кенгайтиришга қарши эмас.

АҚШнинг 33-президенти Гарри Трумэн урушдан кейинги 1946 йилда, дунё Ғарб ва Совет таъсир доираларига бўлинган пайтда, худудни сотиб олиш учун 100 миллион доллар таклиф қилган.

“Душманингиз қолмаслиги учун уни ўзингизга сотиб олинг”, деган Трумэн.

Атлантика океанининг Гренландия, Исландия ва Буюк Британия ўртасидаги қисми (Фарер-Исландия чегараси ёки GIUK) Россия ва Европа ўртасида ҳарбий можаро юзага келган тақдирда денгиздаги асосий мудофаа чизиғи ҳисобланади.

“GIUK, эҳтимол, НАТОнинг дунё океанидаги энг муҳим бўғилиш нуқтасидир. Бу чизиқни назорат қилиш ва патруль қилиш керак, агар уруш бўлса, Америкадан Европага қўшин ва жиҳозларни етказиб бериш учун денгиз йўлларини ҳимоя қилиш борасида уни ёпиш имкониятига эга бўлиш керак”, дейди британиялик ҳарбий таҳлилчи Майк Мартин.

Океаннинг худди шу ҳудуди савдо флоти учун муҳим аҳамиятга эга. Бу жой сўнгги ўн йиллик тарихдаги энг иссиқ ҳудуд бўлди ва глобал исиш Арктика савдо йўли ғоясини долзарб қилади.

У, айниқса, жаҳон заводи Хитойга қизиқади. У 2018 йилда Гренландияда иккита аэропорт қурмоқчи эди, кейин Дания автономия маъмурларини иккала шартномани беришга ҳам ишонтирди.

Нега Трампга Гренландия керак?

Трамп меросхўр кўчмас мулк ишлаб чиқарувчиси. У бутун умри давомида ер олди, унга уйлар қурди ва квартираларни сотди. Аммо президент сифатида у ўтган сафар Гренландияга ўзининг севимли ороли Манхэттен каби муносабатда бўлмасликка ваъда берган эди.

Бироқ Трампнинг шахсий манфаатлари фақат пул билан чекланмайди. Гренландиянинг сотиб олиниши унга АҚШ учун Аляска ва Луизианани сотиб олган президентлар Эндрю Жонсон ва Томас Жефферсон билан бирга тарихга кириш имконини беради.

Америка Қўшма Штатлари 1947 йилдан бери, президент Гарри Трумэн даврида Япония Иккинчи жаҳон урушида мағлубиятга учраганидан кейин Америкага Тинч океанидаги кичик ороллар берилганидан бери ер эгалламади. 

Гренландия қанча туради?

Ерлар, ҳатто одамлар билан ҳам, узоқ вақтдан бери бундай миқёсда сотилмаган, шунинг учун бозор нархини аниқлаш осон эмас. Жефферсон ХIХ аср бошида французлардан Луизианани 15 миллион долларга сотиб олган, ярим аср ўтиб Жонсон Аляскани ярмига тенг нархга сотган. Трумэн эса 1946 йилда Данияга 100 миллион доллар ваъда қилган.

Ҳатто инфляцияни ҳисобга олган ҳолда ҳам, бу пулга энди Манхэттенда уй сотиб ололмайди, ҳатто орол ҳам. Қўшма Штатлардаги қишлоқ хўжалигига оид бўлмаган ерларнинг жорий нархларига қараш мантиқийроқ. Ҳудуди бўйича Гренландия билан таққосланадиган Луизиана камида 1 триллион долларга тушади. Ва Арктика оролининг иқтисодий ва стратегик салоҳиятини ҳисобга олган ҳолда, нарх бир неча баравар юқори бўлиши мумкин.