Grenlandiya nima uchun muhim va u Trampga nimaga kerak?

Donald Tramp birinchi prezidentlik muddati oxirida Grenlandiyani sotib olishga urindi, biroq Daniya sotishdan bosh tortdi – xuddi 80 yil avvalgidek. Endi Tramp bu fikrga Oq uyga qaytishdan oldin yana bir bor to‘xtaldi, lekin tahdidlar bilan.

So‘nggi besh yil ichida sayyoradagi eng katta orolning harbiy va iqtisodiy ahamiyati faqat oshishda davom etdi. Hammasi global isish, Rossiyaning Ukrainaga bo‘lgan bosqini va AQSHning asosiy raqibi bo‘lgan Xitoyning harbiy va iqtisodiy pozitsiyalarining mustahkamlanishi tufayli.

Nega Tramp Grenlandiyaga shunchalik “oshiq” bo‘lib qoldi? Grenlandiya nimaga boy?

Orol hududining 80 foizdan ortig‘i muz bilan qoplangan. Aholisi bor-yo‘g‘i 60 ming kishini tashkil qiladi. Ammo qirg‘oqda baliq ko‘p, chuqurlikda esa juda ko‘p foydali narsalar bor. Muzliklarning erishi bilan esa foydali qazilmalarni qazib olish osonlashmoqda.

Grenlandiyada neft, uran va noyob tuproq metallari mavjud: neodimiy, prazeodim, disproziy va terbiy. Ular zamonaviy yuqori texnologiyali ishlab chiqarish uchun juda muhimdir, ammo 70 foizdan ortig‘i Xitoyda qazib olinadi, u bilan Qo‘shma Shtatlar 8 yildan beri savdo urushida qatnashmoqda va Tramp bosimni oshirish bilan tahdid qilmoqda.

Trampning tahdidlariga javoban Xitoy o‘tgan yilning dekabr oyida Amerikaga mudofaa sanoatida keng qo‘llaniladigan galliy, germaniy va surma yetkazib berishni chekladi.

Qo‘shma Shtatlar – sayyoradagi eng boy davlat, yuqori texnologiyalar bo‘yicha dunyoda yetakchi va eng yirik neft ishlab chiqaruvchisi. Ushbu xususiyatlarni saqlab qolish uchun Grenlandiya Amerikaga yordam beradi.

Grenlandiya AQSHga Rossiya va Xitoyni ushlab turishda qanday yordam beradi?

Orol strategik muhim Arktikada joylashgan. Grenlandiya orqali Yevropadan Shimoliy Amerikaga eng qisqa yo‘l o‘tadi va geografik jihatdan u Daniyaning avtonom hududi bo‘lsa-da, ikkinchisiga ancha yaqinroqdir.

SSSR bilan sovuq urush davridan beri AQSH orolda harbiy bazasiga ega. Pentagon esa Xitoy va Rossiyaga qarshi turish uchun Arktikadagi faoliyatini kengaytirishga qarshi emas.

AQSHning 33-prezidenti Garri Trumen urushdan keyingi 1946 yilda, dunyo G‘arb va Sovet ta’sir doiralariga bo‘lingan paytda, xududni sotib olish uchun 100 million dollar taklif qilgan.

“Dushmaningiz qolmasligi uchun uni o‘zingizga sotib oling”, degan Trumen.

Atlantika okeanining Grenlandiya, Islandiya va Buyuk Britaniya o‘rtasidagi qismi (Farer-Islandiya chegarasi yoki GIUK) Rossiya va Yevropa o‘rtasida harbiy mojaro yuzaga kelgan taqdirda dengizdagi asosiy mudofaa chizig‘i hisoblanadi.

“GIUK, ehtimol, NATOning dunyo okeanidagi eng muhim bo‘g‘ilish nuqtasidir. Bu chiziqni nazorat qilish va patrul qilish kerak, agar urush bo‘lsa, Amerikadan Yevropaga qo‘shin va jihozlarni yetkazib berish uchun dengiz yo‘llarini himoya qilish borasida uni yopish imkoniyatiga ega bo‘lish kerak”, deydi britaniyalik harbiy tahlilchi Mayk Martin.

Okeanning xuddi shu hududi savdo floti uchun muhim ahamiyatga ega. Bu joy so‘nggi o‘n yillik tarixdagi eng issiq hudud bo‘ldi va global isish Arktika savdo yo‘li g‘oyasini dolzarb qiladi.

U, ayniqsa, jahon zavodi Xitoyga qiziqadi. U 2018 yilda Grenlandiyada ikkita aeroport qurmoqchi edi, keyin Daniya avtonomiya ma’murlarini ikkala shartnomani berishga ham ishontirdi.

Nega Trampga Grenlandiya kerak?

Tramp merosxo‘r ko‘chmas mulk ishlab chiqaruvchisi. U butun umri davomida yer oldi, unga uylar qurdi va kvartiralarni sotdi. Ammo prezident sifatida u o‘tgan safar Grenlandiyaga o‘zining sevimli oroli Manxetten kabi munosabatda bo‘lmaslikka va’da bergan edi.

Biroq Trampning shaxsiy manfaatlari faqat pul bilan cheklanmaydi. Grenlandiyaning sotib olinishi unga AQSH uchun Alyaska va Luizianani sotib olgan prezidentlar Endryu Jonson va Tomas Jefferson bilan birga tarixga kirish imkonini beradi.

Amerika Qo‘shma Shtatlari 1947 yildan beri, prezident Garri Trumen davrida Yaponiya Ikkinchi jahon urushida mag‘lubiyatga uchraganidan keyin Amerikaga Tinch okeanidagi kichik orollar berilganidan beri yer egallamadi. 

Grenlandiya qancha turadi?

Yerlar, hatto odamlar bilan ham, uzoq vaqtdan beri bunday miqyosda sotilmagan, shuning uchun bozor narxini aniqlash oson emas. Jefferson XIX asr boshida fransuzlardan Luizianani 15 million dollarga sotib olgan, yarim asr o‘tib Jonson Alyaskani yarmiga teng narxga sotgan. Trumen esa 1946 yilda Daniyaga 100 million dollar va’da qilgan.

Hatto inflyatsiyani hisobga olgan holda ham, bu pulga endi Manxettenda uy sotib ololmaydi, hatto orol ham. Qo‘shma Shtatlardagi qishloq xo‘jaligiga oid bo‘lmagan yerlarning joriy narxlariga qarash mantiqiyroq. Hududi bo‘yicha Grenlandiya bilan taqqoslanadigan Luiziana kamida 1 trillion dollarga tushadi. Va Arktika orolining iqtisodiy va strategik salohiyatini hisobga olgan holda, narx bir necha baravar yuqori bo‘lishi mumkin.