Вашингтондан топилмаган хавфсизлик кафолати Лондондан изланди

Кеча, 2 март куни Европа етакчилари Украина Президенти Владимир Зеленскийни қўллаб-қувватлаш рамзи сифатида Лондонда саммит ташкиллаштирди. Мазкур тадбирда Украинада тинчлик ва бутун қитъада барқарорликни таъминлаш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида келишиб олинди. Саммитга мезбонлик қилган Британия Бош вазири Кир Стармернинг сўзларига кўра, режа амалга ошиши учун АҚШнинг қўллаб-қувватлаши жуда муҳим.

Келинг, воқеалар кетма-кетлигини бир бошдан кўриб чиқсак. Саммит Овал кабинетдаги ҳалокатли икки томонлама учрашувдан икки кун ўтиб бўлиб ўтди. Ўшанда Трамп ва Зеленский ўртасидаги кескин тортишувдан сўнг, америкалик расмийлар украиналикларга “чиқиш эшикларини кўрсатгани” айтилди. Ким учундир бу учрашувдаги ҳолат Трампнинг Путинга яқинлашувига яна бир мисол бўлса, яна кимдир учун бу даҳанаки жанг АҚШ Президентининг Украинадаги минерал ресурслар бўйича жуда қатъий деган таассурот уйғотди. Трамп билан учрашувдан сўнг “Fox News” телеканалига берган интервьюсида Зеленский бошловчининг Оқ уйдаги жанжал учун кечирим сўраш зарурлигини ҳис қилдими ёки йўқми деган саволига жавоб берар экан, Трамп ва Америка халқидан миннатдор эканини, лекин ёмон иш қилмаганини айтди ва бир сўз билан айтганда кечирим сўрамади. Ўртага совуқчилик тушди. Учрашувдан сўнг, АҚШ томонидан Украина энергия тизимини молиялаштириш тўхтатилгани ҳақида хабарлар тарқалди. Ҳарбий ёрдам масаласи ҳам катта сўроқ остида қолди. Ҳатто баъзи манбалар ўша куни Украина делегацияси сўнгги бир неча йилдан буён АҚШга сафар харажатларини биринчи бор ўз “чўнтакларидан” тўлагани ҳақида хабар берди.

Зеленский эса ўша соатлардаёқ Вашингтонни тарк этиб, тўғри Лондонга йўл олди ва у ерда 1 март куни Бош вазир Кир Стармер билан учрашди. “Bloomberg” манбасига кўра, Украина Президенти билан учрашувдан сўнг Стармер Трамп ва Франция Президенти Эммануэль Макронга қўнғироқ қилган. Суҳбатлар тафсилотлари келтирилмаган, аммо агентлик манбаси уларни конструктив деб атади. Макрон эса ўз навбатида, 1 март куни Зеленский ва Трамп билан гаплашган ва уларни Оқ уйдаги можародан кейин уларни хотиржамликка чақирган. Макроннинг таъкидлашича, Зеленский унга Вашингтон билан мулоқотни, жумладан, АҚШга Украина табиий ресурсларидан даромад олиш имконини берувчи келишув бўйича мулоқотни тиклашга тайёрлигини айтган. Зеленскийнинг ўзи ҳам Х ижтимоий тармоғида Оқ уйда содир бўлган воқеага қарамай, АҚШ билан фойдали қазилмалар бўйича шартнома имзолашга ҳали ҳам тайёр эканлигини ёзди. Аммо Украина Президенти Киев хавфсизлик кафолатларини талаб қилишда давом этишини яна бир бор эслатди.

Аммо Трамп маъмурияти агар Киев АҚШ билан муносабатларни тиклашни хоҳласа, Украина Президенти халқаро ҳамжамият олдида Оқ уйдаги ҳолат учун очиқчасига кечирим сўрашини хоҳлаяпти. Масалан, ўша учрашувнинг катта қисмида миқ этмай дипломатик одобни сақлаб ўтирган АҚШ Давлат котиби Марко Рубио Зеленскийдан бу учун кечирим сўрашни талаб қилди. “Bloomberg” манбалари ҳам Оқ уй айнан шуни кутаётганини нашрга маълум қилган. Узур сўраш НАТО Бош котиби Марк Рютте фикрича ҳам энг тўғри қарорлардан бири. У Зеленский билан телефон суҳбатида Трампнинг Украина учун қилган ишлари ҳурмат қилиниши кераклигини ва Украина Президенти АҚШ билан муносабатларни яхшилаш йўлини топиши кераклигини айтган.

Трампнинг дастидан 2-саммит

Трамп ҳокимият тепасига келганига ҳали 2 ой ҳам тўлмасданоқ, у ва унинг атрофидагилар томонидан содир этилган кескин хатти-ҳаракатлар ортидан Европа етакчилари икки бор саммит ўтказди. Биринчиси Мюнхен конференциясида АҚШ вице-президенти Жеймс Дэвид Вэнс нутқидан сўнг Макрон ташаббуси билан Парижда йиғилган фавқулодда саммит. Кейингиси эса кеча, 2 март куни Оқ уйдаги тарихий жанжалдан сўнг Лондонда ташкиллаштирилган саммитдир. Кеча ана шу саммит доирасида Украина етакчиси Лондонда Европа лидерлари томонидан кутиб олинди ва улар навбат билан уни бағрига босиб, қўллаб-қувватлашга ваъда берди. Лондон марказидаги Ланкастер Ҳоусда “Келажагимизни таъминлаш” деб номланган саммитда Украина, Франция, Германия, Дания, Италия, Нидерландия, Норвегия, Польша, Испания, Канада, Финляндия, Швеция, Чехия ва Руминия етакчилари ҳамда Туркия Ташқи ишлар вазири Хоқон Фидан ҳам иштирок этди. Шу куни Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен, Европа кенгаши раиси Антонио Кошта ва НАТО Бош котиби Марк Рютте ҳам столда эди.

Саммит бошланишидан олдин юзлаб намойишчилар Британия Бош вазирининг Даунинг-стритдаги 10-уйда жойлашган қароргоҳи олдида тўпланди. Улар Украинани ёқлаб, Россия Президенти Владимир Путинга қарши чиқди, шунингдек, Украина мадҳиясини ижро этди.

Саммитдан кейин уюштирилган матбуот анжуманида сўзга чиққан Стармер Буюк Британия, Украина ва Франция АҚШ маъмуриятига тақдим этиш учун тинчлик режасини ишлаб чиқишда қатнашишни “кўнгиллилар коалициясини” тузишга ваъда берди.

 “Биз бугун тарих чорраҳасида турибмиз. Ҳозир кўпроқ гаплашиш вақти эмас - адолатли ва мустаҳкам тинчлик учун янги режа атрофида ҳаракат қилиш ва бирлашиш вақти келди”, деди Бош вазир.

Франция ва Буюк Британиядан ташқари, Стармер мазкур коалицияга аъзо бўлган бошқа давлатларнинг номини айтмади, аммо ҳар бир давлат маълум масъулиятни ўз зиммасига олиши ва ўз улушини ошириш орқали қўлидан келганича ҳисса қўшиши кераклигини айтди. Шунингдек, Стармер Буюк Британия 5000 дан ортиқ ҳаво ҳужумидан мудофаа ракеталарини сотиб олиш учун музлатилган Россия активлари ҳисобидан 1,6 миллиард фунт стерлингни Украинага беришини эълон қилди. У Европада мудофаа харажатларини умумий ошириш масаласида ҳам якдилликка эришиш қийинлигини тан олди. НАТО Бош котиби Марк Рюттега кўра эса, баъзи Европа етакчилари йиғилишда мудофаа харажатлари бўйича янги режаларни алоҳида айтиб ўтган, аммо тафсилотларни маълум қилишдан бош тортган.

Стармернинг қўшимча қилишича, Лондондаги саммитда Европа етакчилари Киевга ҳарбий ёрдамни сақлаб қолиш ва Москвага иқтисодий босимни кучайтиришга келишиб олган. Улар, шунингдек, Украина ҳар қандай тинчлик музокаралари столида бўлиши кераклигини таъкидлаган. Ҳойнаҳой Британия Бош вазири бу гаплари билан Ар-Риёддаги АҚШ ва Россия ўртасидаги музокаралар ва Трампнинг “Зеленскийнинг тинчлик музокараларида қатнашиши аҳамиятсиз” деган баёнотларига ишора қилгандир. Нима бўлган тақдирда ҳам Стармер Украинани қўллаш юзасидан ўзининг дастлабки режаларини маълум маънода очиқлади дейиш мумкин. Чунки у “кўнгиллилар коалицияси” ҳақида сўз очди. Зарур бўлган тақдирда, Британия Украинани мудофаа қилиш учун “у ерга этик қўйишга ва самолётларни ҳавога кўтаришга” тайёрлигини яна бир бор таъкидлаб, “кўнгиллилар коалицияси”даги бошқа давлатларни ҳам худди шундай қилишга чақирди.

Еврокомиссия раҳбаридан жиддий сигнал

Лондондаги саммит йиғилишидан чиққан Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен эса Европа Украинани иқтисодий, энергетика ва ҳарбий барқарорликни ўз ичига олган кучли ҳолатга келтириши кераклигини айтди. У урушдан вайрон бўлган мамлакатни Россия каби потенциал босқинчилар учун ҳазм бўлмайдиган “пўлат жайра”га айлантириш учун Украинага хавфсизлик кафолатларини бериш муҳимлигини таъкидлади. Кейин у Европа Иттифоқини зудлик билан қайта қуроллантириш ва мудофаа харажатларини янги геосиёсий вазиятга мос келадиган даражага кўтариш зарурлиги ҳақида гапирди.

"Биз ҳақиқатан ҳам қадам ташлашимиз ва "энг ёмонига тайёргарлик кўришимиз керак", деди фон дер Ляйен.

Фон дер Ляйен 6 март куни Брюсселда фавқулодда саммит учун йиғилганда Европа Иттифоқи раҳбарларига “кенг қамровли” мудофаа режасини тақдим этишини ҳам қўшимча қилди.

Украина Президенти Владимир Зеленский эса Европа саммитида ҳамкорлари билан Украина бўйича “хавфсизлик кафолатлари ва адолатли тинчлик шартлари”ни муҳокама қилганини айтди.

“Биз яқин келажакда бир қатор муҳим учрашувлар ва қарорлар тайёрлаяпмиз. Биз барчамиз Европада чинакам тинчлик ва кафолатланган хавфсизлик йўлида Америка билан ҳамкорлик қилиш учун ишончли асос яратиш учун бирга ишлаяпмиз”, деди Украина раҳбари.

Зеленскийнинг сўзларига кўра, Европа бирлиги айни дамда жуда юқори даражада ва бу узоқ вақтдан бери кузатилмаган.

Аммо кўҳна қитъа давлатларининг бирлигига етарлича шубҳалар бор. Иттифоқнинг муҳим ва жиддий масалаларда, хусусан Украина масаласида бир ёқадан бош чиқариши сўнгги пайтларда имконсиздек кўринмоқда. Масалан, юқорида сўз бораётган кечаги ўша Лондон саммитида Польша Бош вазири Дональд Туск саммит иштирокчилари ўз мунозараларида Украина учун хавфсизлик кафолатларига тўхталмаганини даъво қилди. Бош вазир, шунингдек, Европа Иттифоқи етакчилари ўртасида “тартибсизлик ҳисси” ва режа йўқлиги ҳақида ҳам гапирган. Бу эса юқоридаги саммит борасида унда қатнашган бошқа етакчилар томонидан айтилган фикр ва тафсилотларнинг мутлақо тескарисидир. Бундан ташқари, Болтиқбўйи мамлакатлари саммитга таклиф қилинмаган. Улар буни ҳеч қандай тарзда очиқ танқид қилмади. Бироқ Литва Президенти маслаҳатчиси “Associated Press” агентлигига улар саммитга таклиф этилмаганидан норози эканликларини айтган.