“Ўзбекни тўй балосидан қутқаринг” – Сенат ҳамон 102 йиллик қарор устида ишлаяпти

"Ўзбекни тўй балосидан қутқаринг", деганида нақадар ҳақли эди Абдулла Авлоний. Биласиз, сўнгги бир ҳафтада Ўзбекистонда тўй-ҳашам, маърака ва маросимлар, оилавий тадбирларни ортиқча сарф-харажат ва дабдабадан холи ўтказиш масаласи яна кун тартибига чиқди. Аслида Ўзбекистонда Мустақиллик йилларида бунга оид Президент қарори, Вазирлар Маҳкамаси қарори, Халқ депутутлари ҳудудий кенгашларининг тавсиялари бир неча бор қабул қилинган. Жорий йилнинг 14 сентябрь куни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Кенгаши ва Олий Мажлис Сенати Кенгашининг “Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумларнинг хотирасига бағишланган тадбирлар ўтказилишини тартибга солиш тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида”ги қўшма қарори қабул қилинди ва қарор билан тўйларни ўтказишга оид янги Низом тасдиқланди. 

QALAMPIR.UZ ушбу мавзуни атрофлича таҳлил қиларкан, қўлимизга бундан 102 йил аввал, яъни 1917 йилда “Шўройи ислом” ташкилотининг айнан тўй-ҳашамлар, маърака ва маросимлар, оилавий тадбирларни ортиқча сарф-харажатсиз ўтказиш юзасидан чиқарган қарорномаси келиб тушди. Кўриниб турибдики, мамлакатда ҳамон тўйлардаги сарф-харажат асосий муаммолардан бири. 102 аввалги қарорномада ўша вақтда давом этаётган даҳшатли уруш, очарчилик даврида кўпчилик оилалар фақирликда кун кечираётгани, озиқ-овқат топа олмаётган бир пайтда айрим оилалар ўтказаётган тадбир ва маросимларда исроф бўлаётгани айтилади. 

“Шўройи ислом” раиси муовини Мунавварқори раҳбарлигида эълон қилинган ушбу қарорномани ўқиб туриб, Ўзбекистон Сенати орадан 102 йил ўтиб ҳам одамларнинг таълим, тарбия, маънавияти юксалиши ортидан табиий равишда йўқ бўлиши керак бўлган исрофгарчиликларни тақиқлаш устида бошқа қотираётгани кишини ўйлантириб қўяди. 

Қуйида 1917 йилнинг 27 апрелль куни “Нажот” газетасида эълон қилинган қарорнома билан танишишингиз мумкин. 

“Шўройи ислом” қарорномаси (1917 йил)

Ҳозирғи қийматчилик ва озиқсизлик шул қадар қўрқинчилуқ даражага бордики, кўп оилалар, фақир ва бечоралар пулга ҳам озуқ тополмасдан, кўчаба-кўча саргардон бўлиб, неча кунларгача оч турмоққа мажбурият кўрурлар. Ҳозирда давом этуб турғон дахшатлиқ уруш, бу йилғи сувсизлиқ ва чогирдка балолари бу ҳолни минбаъд яна қўрқинчлироқ даражаға олиб борадирғонға ўхшаб кўринадур. Туркистон мусулмонларининг съезди мана шу ҳолни эътиборға олинмак орамизда бўлуб турғон баъзи бидъат ва исрофот ишларини, чунончи, тўй, маърака, гап, базм, ялочи, қозоқлар орасидаги улоқ, пойга ва жаноза бўладурғон исрофотни билкуллия барҳам бермоқға қарор берди.

“Шўройи исломия”нинг 12 апрелда воқеъ умумий мажлисида Тошканднинг қозилари ва уламолари ҳам бу ишнинг аксарини шариатга хилоф топдилар ва ўз оралариндан бир комиссия сайлаб, тўй ва маъракаларини шул комиссияларға топшурдилар.

Биринчи. Жаноза куни имом ва уламоларға йиртиш ва чопонлар улашмоқ, қариндош-уруғларға қора кийимликлардек нимарсалар бермоқ, йуғучи ва отунларға ижройи хизматларидан зиёда ҳар хил кийимлар бермоқ, отунлар келиб товуш чиқориб ўқимоқ, садр қилмоқ, хотунларға улашиладиғон етти, гул, қовоқ оши, қор ёғди, лайлак келди, қовун-тарвуз, йигирма, қирқ, ҳайит, фотиҳа ва йил ошидек халқа ош бериладурғон исрофдир; қозоқлар орасидаги йил оши, пойгалар ва аҳли касабалар тарафидан арвоҳ, пари исми билан бералидурғон ош ва зиёфатларни йўқ қилинди ва булар бадалиға жаноза куни давлатлик кишилар уламо-имомларға пул бериш, хайрот қилмоқлари ҳам юқорида мазкур маърака кунларида маҳалладан уч-тўрт киши чақириб, хатми Қуръон қилдирмоқлари мумкиндир.

Иккинчи. Қиз тўйларида совчигарчилик, патир, кичик тўй, қозон қайтариш, катта тўй, базм ва кеча исрофлари ва юз кўрар, ҳайитларда мол ёйиб, келин кўрмоқ, қиз оши бермоқ ва никоҳ кунларида ялочилар ўйнамоқ, ёр-ёр айтмоқ, хотунларнинг ҳар бириға алоҳида нон ва ошлар тортмоқ, “тўққиз-тўққиз”, сандуғларда чуриб кетадурғон гулкўрпа, фалак, кўрпалардек фойдасиз моллар, кўчалардин миёнча кўтариб ёки ароба ва туяларга ғалла ва бошқа хил нарсалар ортиб тўй юбормоқ, қозоқлардаги қалин олмоқ ва шунга ўхшаш исрофот ва бидъатлар билкуллия мамнуъдир. Бунлар ўрниға келин ва куёв тарафлари кийим ва зарурият уй асбоблари тўғрисинда пул ила битишсунлар, ҳам никоҳ куни куёв ўзи ошналари ва маҳалла кишилари бирлан бекарнай, фақат сурнай билан боруб, никоҳ қилурлар ва келин тараф ўз қариндошлари бирлан келинни олиб борурлар. Фақат куёв ила борадурғон кишиларнинг йигирма- қирқ кишидан ошмаслиги лозимдур. Чорлари ҳам мартаба куни бўлиб, куёв ила бирга борадурғон кишилардин келин ила борадурғон хотунлар ҳам ўн кишидан ортуқ бўлмасун. Чорлари фақат таом емоқ учунгина бўлиб, тугиб олиб кетмоқлари ва яна бешик тўйи, чиллагаризонлар бутунлай йўқолиб битсунлар.

Учинчи. Ўғил тўйида атрофдаги маҳаллалардан одамлар чақируб, ош бермоқ, улоқ бермоқ, хотун оши бермоқ, хатна қилинадурғон болаларга наша ва ҳам кўчаба-кўча саргардон қилиб, оқча йиғмоқ ва шунларға ўхшағон исрофлар билкуллия мамнуъдир. Фақат давлатлик кишилар уламо ва имомларни чақируб, кичикроқ бир мавлуд мажлиси ясаб ва фақир кишилар маҳалладан уч-тўрт кишинигига чақируб, ўғилларини хатна қилдирурлар.

“Шўройи исломия” давлатлик кишилардин илтимос қиладурки, мавлуд мажлисини ҳам кўб катта юбормасдан, мумкин қадар қасди риоя қилсалар (тежаб сарф қилсалар) ҳам тўйда… пул ва ғалла сарфи маҳалларидағи оч ва яланғоч, бева-бечораларға, мактаб ва мадраса ва “Жамияти хайрия”ларғаберсалар.

Ушбу тартибға мухолифат қилғон кишиларнинг маърака ва тўйлари тўхтамли ва айбнома (протокол) ёзуб, қозиларға топшурмоқ ва шаҳар бошлуқлариға ҳавола қилинади. Бундай кишиларға иттифоқи муслиминни бу ким омилини ва шаръан ҳаром бўлғон исрофгарчилиғини белги учун муҳтарам қозилар шариатға мувофиқ қаттиғ жазоға мустаҳиқ қиладурлар. Муҳтарам маҳалла имомлари ва маҳалла комитетларидан илтимос қиладурки, ушбу эълонномани халққа тушунтириб, халқни ушбу тартибдан чиқмаслигига тарғиб ва ташвиқ қилсалар эди. Чунки жаноби Ҳақ таъолий исроф қилғувчиларни суймас.

“Шўройи ислом” раиси муовини

Мунавварқори

Комиссиялар:

Мулло Саид Аҳрорхон маҳзум,
Мулло Муродхўжа эшон,
Мулло Абдусаъмеъ қори.

“Нажот” газетаси, 1917 йил, 27 апрель 

*Тез орада юқорида кўтарилган саволларга Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенати раҳбарияти билан ўтказиладиган интервьюда жавоб олишга ҳаракат қиламиз.