Крокус терактидан бир йил ўтиб, Россияда мигрантларга муносабат қандай ўзгарди?

Бугун, 22 март куни Москва вилоятининг Красногорск шаҳрида “Крокус Сити Ҳолл”даги теракт қурбонлари хотирасига бағишланган ёдгорлик очилди. Ҳалок бўлганлар ва жароҳатланганларнинг қариндошлари ёдгорлик пойига гул қўйишди.

Мажмуада 14 та оқ турна тасвирланган.

Улар, эҳтимол, концерт зали “Турналар” (“Журавли”) қўшиғи билан машҳур бўлган Муслим Магомаев (тўлиқ номи Муслим Магомаев номидаги “Крокус Сити Ҳолл”) номи билан аталгани учун танланган бўлиши мумкин.

“Берег” мустақил журналистлар кооперативининг ёзишича, қурбонларнинг айрим қариндошлари ёдгорликдан норози. Уларнинг таъкидлашича, унда қурбонларнинг фотосуратлари ёки исмлари йўқ. «

“Крокус Сити Ҳолл” вакиллари ясаган ёдгорлик, бу икки стела ҳеч нарсани англатмайди. Биз кетамиз, биздан кейин бошқалар кетади ва [бу ерда нима бўлганини] ҳеч ким билмайди, лекин шахсан мен учун террорчилик ҳужуми бўлганлиги ва у ерда аниқ одамлар [ўлгани] қайд этилиши муҳим”, дейди терактда ота-онасини йўқотган Анастасия Старцева.

Терактни хорижий разведка хизматлари амалга оширган – Тергов қўмитаси

Россия Тергов қўмитаси “Крокус Сити Ҳолл”даги терактнинг йиллиги муносабати билан баёнот эълон қилди, унга кўра ҳужум “нодўстона давлатнинг махсус хизматлари” томонидан уюштирилган.

“Тўпланган далиллар асосида тергов террорчилик ҳаракатини Россиядаги вазиятни беқарорлаштириш мақсадида нодўстона давлат махсус хизматлари режалаштирган ва уюштирган деган хулосага келди. Унинг амалга оширилишига халқаро террорчи ташкилот аъзолари жалб қилинган”, деб даъво қилмоқда Тергов қўмитаси айнан қайси давлатга ишора қилинаётгани очиқламасдан.

Тергов қўмитасининг даъво қилишича, теракт уюштиришда олтита “Марказий Осиё фуқаролари” бевосита иштирок этган. Бироқ яна аниқ қайси давлат ҳақида гап кетаётгани айтилмаган.

“Улар хорижда, шу боис сиртдан ҳибсга олиниб, қидирувга берилган”, дея хабар берди терговчилар.

Уларнинг тахминига кўра, айнан мана шу олти киши террор хуружининг тўрт нафар иштирокчисини Тожикистондан ёллаган ва уларни хорижда ўқитишни ташкил қилган.

“Умуман олганда, йил давомида терроризмда айбланган 19 нафар шахсга нисбатан тергов ҳаракатлари олиб борилди”, дея хабар беради Тергов қўмитаси.

Террорчиларга пул, уй-жой, транспорт ва қурол билан ёрдам берганлар ҳам жавобгарликка тортилди.

Теракт ва “Украина изи”

2024 йил 22 март куни “Крокус Сити Ҳолл” теракт Россия тарихидаги энг қонли терактлардан бири бўлди. 146 киши ҳалок бўлди, 550 киши яраланди. 

Теракт содир бўлган вақтда бинода камида 5000 киши бўлиши мумкин эди – “Крокус Сити Ҳолл” концерт зали шундай сиғимга эга. “Пикник” гуруҳининг чиқишлари учун барча чипталар сотилди. Теракт содир бўлганда, кўплаб томошабинлар аллақачон ўз жойларида эди.

Ҳужумчилар қурол билан одамларни отиб, бинони ёқиб юборган. Кейинчалик маълум бўлишича, жабрланганларнинг бир қисми ёнғинда бўғилиб қолган, тиқилинчда қолиб кетган махсус кучлар йўқлиги сабабли қутқарувчилар бинога кира олмаган. Натижада террорчилар Россиянинг бошқа ҳудудига тўсиқсиз ўтишга муваффақ бўлди.

ИШИД халқаро террорчилик ташкилотининг Афғонистондаги бўлими ҳисобланган “Вилоят Хуросон” террорчилик гуруҳи “Крокус Сити Ҳолл”даги теракт учун жавобгарликни ўз зиммасига олди. Гуруҳ Москванинг Сурия можаросига президент Башар Асад томонида қўшилгани ва Россиянинг Афғонистон ва Чеченистондаги ҳарбий ҳаракатлари тарихий контекстида Россияга душман сифатида қарайди.

Бироқ Россия Федерал хавфсизлик хизмати деярли дарҳол терактга “Украина алоқаси” борлигини эълон қилди. Киев бу айбловларни кескин рад этади.

2025 йил март ойида тергов якунланди: 93 киши жабрланувчи деб тан олинди, 27 нафар айбланувчига, жумладан, терактнинг бевосита иштирокчиси экани гумон қилинган тўрт нафар мигрантга қарши айбловлар қўйилди. Уларнинг аксарияти Тожикистон фуқаролари бўлиб, улар Россияга вақтинчалик ишлаш учун борган.

Сўроқлардан маълум бўлишича, улар пул мукофотлари эвазига теракт содир этишга рози бўлган.

Ушбу терактдан сўнг марказий осиёликлар Россия бўйлаб очиқ ксенофобияга дуч келди. Ноқонуний миграцияга қарши бир қатор қонунларни қабул қилган Давлат Думасида мигрантларга қарши ва ксенофобик кайфиятнинг кучайиши қўллаб-қувватланди. Мигрантларнинг фарзандлари рус тилидан имтиҳондан ўта олмаган бўлса, уларнинг рус мактабларида ўқишини тақиқлаш энг баҳсли масалалардан биридир.

Иммиграцияга қарши кайфият

Россия давлат ОАВлари “Крокус Сити Ҳолл”да кийим-кечак хизматчиси бўлиб ярим ставка ишлаган 15 ёшли мактаб ўқувчиси Ислом Халиловнинг ҳикоясини кенг ёритди. Теракт вақтида у бинодан 100 дан ортиқ одамни хавфсиз эвакуация қилишга муваффақ бўлган.

ОАВ ўсмирнинг ота-онаси Қирғизистон ва Ўзбекистон фуқаролари эканлигига эътибор қаратди. Оммавий ахборот воситаларида кенг ёритилгач, болакай Россия мусулмонларининг “Буюк хизматлари учун” медали билан тақдирланди, артист Алишер Моргенштерн эса ўсмирга миллион рубль совға қилди. Бироқ Халиловнинг келиб чиқишига эътибор шу ерда тугади.

Айни пайтда ўта ўнг ва З-Telegram каналлари Марказий Осиёдан борган муҳожирларга нисбатан зўравонликка чақириб, уларни оилалари билан депортация қилишни талаб қила бошлади. Марказий осиёликларга нисбатан адоват оғзаки ҳақоратдан ҳам ошиб кетди. Масалан, Благовешенскда номаълум шахслар Тожикистон фуқароларига тегишли дўконга ўт қўйган. Яна бир воқеа Калуга шаҳрида содир бўлиб, у ерда номаълум шахслар гуруҳи томонидан уч нафар Тожикистон фуқароси калтакланган.

Ўзбекистонлик Дэвид (исми ўзгартирилган) “Deutsche Welle” нашрига терактдан кейинги дастлабки кунларда мигрантларга қарши кайфият сезилиши мумкинлигини айтди. Унинг сўзларига кўра, кўплаб муҳожирлар кўчага чиқишдан қўрқишган, “қиёфаси славян бўлмаган одамларни калтакланиши ҳақида сохта хабарлар тарқалган”.

“Мен йигитларни автобусларга қандай ортишганини кўрдим (миграция рейдлари пайтида), лекин бу аввал ҳам содир бўлган”, дейди Дэвид.

Иммиграцияга қарши бир қатор қонунлар қабул қилинди

“Крокус Сити Ҳолл”даги терактдан кейин Давлат Думаси миграция устидан назоратни кучайтиришга қаратилган бир қатор қонунларни қабул қилди. Шулардан бири ноқонуний мигрантларни мамлакатдан чиқариб юборишни соддалаштириш эди, масалан, полиция судга мурожаат қилмасдан, бундай хорижликларни чиқариб юбориш тўғрисида қарор қабул қилиш ҳуқуқини олди.

north_east

Путин мигрантларга алоқадор қонунни имзолади

Қонунчилар, шунингдек, яшаш учун рухсатнома ва никоҳ орқали олинган вақтинчалик яшаш учун рухсатнома олиш тартибини мураккаблаштирди.

Рус тилидан имтиҳондан ўта олмаган мигрантларнинг фарзандлари эса рус мактабларида таълим ололмайдиган бўлди.

Шу билан бирга, мигрантлар учун имтиҳонларни ташкил этиш ва ўтказишда воситачиларнинг иштироки тақиқланади.

Бир қатор қонунлар Россияга ноқонуний миграцияни ташкил этганлик учун жиноий жавобгарликни кучайтириш билан боғлиқ. Ноқонуний миграцияни ташкил этиш моддаси оғир жиноятга айлантирилди: ташкилотчилар 8 йилдан 15 йилгача озодликдан маҳрум этилиши мумкин.

Шу билан бирга, судлар мигрантларнинг ноқонуний мақомини оғирлаштирувчи ҳолат сифатида кўриши белгиланди.

Россияда муҳожирларни таъқиб қилиш

Айни пайтда Россия хавфсизлик кучлари биринчи навбатда Марказий Осиё давлатларидан борган меҳнат муҳожирларига қарши кенг кўламли аксилмигрант кампаниясини бошлади. Аҳолиси миллиондан ортиқ бўлган Россия шаҳарларида миграция хизматларининг оммавий текширувлари тез-тез учраган: хавфсизлик кучлари қурилиш майдончалари, бозорлар, ётоқхоналар ва ҳостелларда рейдлар ўтказган.

Ҳибсга олинганларнинг баъзилари Россиядан чиқариб юборилган, бошқалари эса Украинадаги урушга боришга мажбур бўлган. Улар Россия Мудофаа вазирлиги билан шартномалар имзолаган, бу уларга тезда Россия паспортини олиш имкониятини беради. 

Умуман олганда, 2024 йилда қонунни бузган 157 мингдан ортиқ чет эл фуқароси Россиядан мажбурий равишда депортация қилинган. Бу ўтган йилга нисбатан 45 фоизга кўпдир. Шунингдек, ўтган йили Россияга кириш 267,2 минг марта рад этилган – бу 2023 йилга нисбатан 93,8 минг ҳолатга кўпдир.

Бир мигрант ҳикояси

Россияга кириши тақиқланганлардан бири ўзбекистонлик Дэвиддир. Россияда у қонуний равишда дўконларга хизмат кўрсатиш соҳасида ишлаган. Дэвид “Крокус Сити Ҳолл”даги терактнинг эртасига ўзининг ижтимоий тармоғида шам ёнаётган суратни жойлаштирган. 

“Менинг дўстларим у ерда (концерт залида) бўлиши мумкин эди”, деб тушунтиради у нашр билан суҳбатда.

2025 йилнинг февраль ойида Ўзбекистондаги қисқа муддатли таътилидан сўнг Россияга қайтаётганида мамлакатга киритилмаган. У буни айнан мигрантларга қарши кайфият билан боғлайди.

Дэвиднинг сўзларига кўра, чегарада уни оддий кийимдаги офицерлар тинтув қилиб, сўроқ қилишган, улар гап орасида Россия армияси билан шартнома имзолашни таклиф қилишган.

“Афтидан, бу ФХХ хонаси эди, мен имзо чекишдан бош тортдим, шундан сўнг менга киришга рухсат беришмади. Мен рад этиш сабабларини ҳали ҳам билмайман, улар менга расмий сабаб кўрсатилган ҳужжат беришмаган”, деди у.

У билан бирга яна бир қанча одам Россияга киритилмаган ва улар ўз ватанларига қайтишга мажбур бўлган. Унинг сўзларига кўра, Россияда ишчи кучига талаб бор, чунки ҳозирда у ерда ишчи кучи етишмайди.