O‘zbekiston janubida qadimgi dehqonlarning izlari topildi

Xalqaro arxeologlar jamoasi O‘zbekiston janubidagi Toda g‘oridan toshdan yasalgan o‘roqlar, yovvoyi arpa va boshqa donli ekinlar urug‘lari, shuningdek, taxminan 9,2 ming yil oldin mahalliy ovchi-terimchilar yig‘gan turli o‘simlik qoldiqlarini topdi. Bu esa dehqonchilik paydo bo‘lishidan oldin mavjud bo‘lgan madaniy an’analar kutilmagan darajada keng tarqalganini ko‘rsatadi. Bu haqda Germaniya Geoantropologiya instituti (GEA) matbuot xizmati xabar berdi.

“Bu ovchi-terimchilar uchun dehqonchilikning Yaqin Sharqda paydo bo‘lishi bilan bog‘liq madaniy amallar xos edi. So‘nggi yillarda biz ko‘plab dalillar to‘pladikki, madaniy donli ekinlar qadimgi odamlarning maxsus harakatisiz, tasodifan paydo bo‘lgan. Turli hududlarda bu kabi an’analar takror va takror paydo bo‘lgani haqiqati ham ushbu nazariyaning foydasiga yana bir dalildir”, dedi GEA ilmiy xodimi Robert Shpengler.

Olimlarning taxminicha, dehqonchilik Yaqin Sharq, Hindiston va Eron hududlarida taxminan 12–10 ming yil oldin, natufiy madaniyati vakillari o‘troq turmushga o‘ta boshlagan vaqtlarda shakllangan. Ular yaratgan dehqonchilik an’analari keyinchalik boshqa hududlarga tarqalgan va yuzlab o‘troq xalqlar madaniyatining shakllanishiga olib kelgan.

Arxeologlarni uzoq vaqtdan beri shu savol qiziqtirib keladi: bu o‘tish jarayoni qanday sodir bo‘lgan va ilk dehqonlar bug‘doy, arpa, javdar kabi donlarni qanchalik ongli ravishda tanlab, ularni yetishtirish, qayta ishlash va saqlash ko‘nikmalarini o‘zlashtirgan?

O‘zbekistonlik, xitoylik va yevropalik arxeologlar bu savollarga javob topish yo‘lida katta qadam qo‘ydi. Ular O‘zbekiston janubidagi Surxondaryo viloyatida joylashgan Toda g‘orida olib borgan qazishmalar vaqtida qator topilmalarni ochdi.

Erta neolit davriga (9,2 ming yil oldin) mansub qadimiy odamlar maskanidan arxeologlar ko‘plab o‘simlik qoldiqlarini, jumladan, olma urug‘lari va pista chaqqonlari, uzun va tor pichoqli tosh pichoqlar, jirovalar va boshqa mehnat asboblarini topdi. Ularning yuzasidagi izlarning o‘rganilishi shuni ko‘rsatdiki, bu asboblar yovvoyi arpa poyalarini o‘rib olish va uning donlarini qayta ishlashda qo‘llangan. Ayni tur arpa hozir ham O‘zbekiston janubida o‘sadi.

Olimlar qayd etishicha, o‘xshash chiziqli izlar Levantdagi ilk dehqonchilik madaniyati yodgorliklaridan topilgan “o‘roqlar”da, shuningdek, Farg‘ona vodiysi janubidagi Obishir-5 yodgorlik majmuasidagi ancha keyingi artefaktlarda ham kuzatilgan.

Yevroosiyoning bir necha hududida don yig‘ish uchun mos shunday asboblarning bir vaqtning o‘zida paydo bo‘lishi, arxeologlarning fikricha, protodehqonchilik an’analari nafaqat Yaqin Sharqda, balki kontinentning boshqa hududlarida ham, qulay iqlim sharoiti mavjud bo‘lgan joylarda, deyarli bir vaqtda va spontan ravishda paydo bo‘lganidan dalolat beradi.