Shotlandiya mustaqillik referendumi huquqidan mahrum qilindi

Buyuk Britaniya Oliy sudi Shotlandiya hukumatini mintaqa mustaqilligi bo‘yicha yangi referendum o‘tkazish huquqidan mahrum qildi. Bu haqda bugun, 23 noyabr kuni Britaniya oliy sud organlaridan biri raisi lord Robert Rid ma’lum qildi. 

Uning so‘zlariga ko‘ra, sudyalar Shotlandiya parlamenti Londonning roziligisiz ovoz berishni o‘tkazishga ruxsat beruvchi qonunni qabul qila oladimi yoki yo‘qmi, degan savol bo‘yicha bir ovozdan qaror qabul qildi.  

"Sud taklif etilayotgan qonun loyihasining [London emas, balki mintaqaviy Shotlandiya parlamenti vakolatiga kiruvchi] masalalar doirasiga kirmasligi to‘g‘risida bir ovozdan qaror qabul qildi. Shunga ko‘ra, va Shotlandiya qonunining 30-bo‘limiga muvofiq [Britaniya monarxi qoshidagi] Maxfiy Kengashning buyrug‘i bilan [1998] yoki boshqa tarzda kiritilishi mumkin bo‘lgan himoyalangan savolning ta’rifida biron bir o‘zgarish bo‘lmasa, Shotlandiya parlamenti Shotlandiya mustaqilligi bo‘yicha referendum o‘tkazish uchun qonun chiqarish vakolatiga ega emas”, deydi Rid. 

Da’vo Shotlandiya Milliy partiyasi rahbari, Shotlandiya birinchi vaziri Nikola Sterdjen tomonidan qo‘zg‘atilgan. Shunday qilib, Edinburg mustaqil ravishda maslahat referendumini chaqirish imkoniyati haqidagi savolga javob olishga umid qildi. Sterjenning o‘zi 2023 yil 19 oktyabrda bunday plebissit (referendum) o‘tkazish istagini e’lon qildi, ammo London buni rad etdi, shundan so‘ng Shotlandiya Milliy partiyasi sudga murojaat qildi. 

Sud o‘z hukmida shotland millatchilarining xalqaro huquq va xalqlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqiga, xususan, Kanada Oliy sudining Kvebek provinsiyasiga oid qarorini hisobga olgan holda, murojaatlarini rad etdi. Britaniya sudi ushbu hukmda xalqaro huquq bo‘yicha o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi sobiq mustamlakalar bilan bog‘liq vaziyatda yoki odamlarga zulm ostida bo‘lgan hollarda, xususan, aholining siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy huquqlarini amalga oshirishga kirishini taqiqlash orqali mumkinligi ta’kidlanganligini urg‘uladi. Sudya Rid ta’kidlaganidek, Kanada Oliy sudi keyinchalik Kvebekdagi vaziyat ushbu ta’riflarga to‘g‘ri kelmaydi, deb qaror qildi va Shotlandiyada ham xuddi shunday ekanligini qo‘shimcha qildi. 

Edinburg reaksiyasi va qarshilik

Sterjen bugun, 23 noyabr kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida so‘zga chiqib, keyingi qadamlar haqida gapirishga va’da berib, hukmdan hafsalasi pir bo‘lganini aytdi. 

"Birlashgan Qirollik Oliy sudining qarorini hurmat qilaman, garchi bundan hafsalam pir bo‘lsa-da. U qonunlar chiqarmaydi, faqat ularni sharhlaydi. Vestminster ruxsatisiz o‘z kelajagimizni belgilashga imkon bermaydigan qonun shuni ko‘rsatadiki, Birlashgan Qirollikning barcha da’volari – bu ixtiyoriy hamkorlik [uning to‘rtta ma’muriy-siyosiy qismi] shunchaki afsona va bu referendum zarurligini yana bir bor ta’kidlaydi”, deb yozgan Sterjen.

Muxolifatdagi Leyboristlar partiyasi Oliy sud qarorini hurmat qilish kerakligini aytib, Leyboristlar partiyasi hokimiyatga kelsa, Shotlandiya muammolarini hal qilish ularning siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylanishini ta’kidladi. Mamlakatda 2024 yil oxirigacha bo‘lib o‘tadigan parlament saylovlari oldidan, Leyboristlar partiyasi parlament koalitsiyasini tuzish evaziga Shotlandiya Milliy partiyasiga ikkinchi referendum o‘tkazishga ruxsat beradi, degan ayblovlarni keltirib chiqarmaslikka tayyor. 

Ma’lumot uchun, Shotlandiya mustaqilligi bo‘yicha referendum 2014 yilda bo‘lib o‘tgan edi. Uning ishtirokchilarining 55 foizi Edinburg va London o‘rtasidagi ittifoqni saqlab qolish tarafdori edi. Biroq, so‘nggi yillarda Shotlandiya Milliy partiyasiga Buyuk Britaniyaning Yevropa Ittifoqini tark etganligi sababli ikkinchi ovoz berish zarurligini ta’kidladi. 2016 yilda garchi Buyuk Britaniya umuman Yevropa Ittifoqidan chiqishni qo‘llab-quvvatlagan bo‘lsa-da, Shotlandiya xalqi milliy referendumda Brexit’ga qarshi chiqdi.

2014 yilda ovoz berish Britaniya parlamenti 1998 yildagi Shotlandiya qonuni bo‘yicha order berganidan keyin mumkin bo‘ldi. Shotlandiya millatchilari 2017 yilda yana order so‘rashgan, biroq ular rad etilgan.