Шотландия мустақиллик референдуми ҳуқуқидан маҳрум қилинди

Буюк Британия Олий суди Шотландия ҳукуматини минтақа мустақиллиги бўйича янги референдум ўтказиш ҳуқуқидан маҳрум қилди. Бу ҳақда бугун, 23 ноябрь куни Британия олий суд органларидан бири раиси лорд Роберт Рид маълум қилди. 

Унинг сўзларига кўра, судьялар Шотландия парламенти Лондоннинг розилигисиз овоз беришни ўтказишга рухсат берувчи қонунни қабул қила оладими ёки йўқми, деган савол бўйича бир овоздан қарор қабул қилди.  

"Суд таклиф этилаётган қонун лойиҳасининг [Лондон эмас, балки минтақавий Шотландия парламенти ваколатига кирувчи] масалалар доирасига кирмаслиги тўғрисида бир овоздан қарор қабул қилди. Шунга кўра, ва Шотландия қонунининг 30-бўлимига мувофиқ [Британия монархи қошидаги] Махфий Кенгашнинг буйруғи билан [1998] ёки бошқа тарзда киритилиши мумкин бўлган ҳимояланган саволнинг таърифида бирон бир ўзгариш бўлмаса, Шотландия парламенти Шотландия мустақиллиги бўйича референдум ўтказиш учун қонун чиқариш ваколатига эга эмас”, дейди Рид. 

Даъво Шотландия Миллий партияси раҳбари, Шотландия биринчи вазири Никола Стерджен томонидан қўзғатилган. Шундай қилиб, Эдинбург мустақил равишда маслаҳат референдумини чақириш имконияти ҳақидаги саволга жавоб олишга умид қилди. Стерженнинг ўзи 2023 йил 19 октябрда бундай плебисцит (референдум) ўтказиш истагини эълон қилди, аммо Лондон буни рад этди, шундан сўнг Шотландия Миллий партияси судга мурожаат қилди. 

Суд ўз ҳукмида шотланд миллатчиларининг халқаро ҳуқуқ ва халқларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқига, хусусан, Канада Олий судининг Квебек провинциясига оид қарорини ҳисобга олган ҳолда, мурожаатларини рад этди. Британия суди ушбу ҳукмда халқаро ҳуқуқ бўйича ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи собиқ мустамлакалар билан боғлиқ вазиятда ёки одамларга зулм остида бўлган ҳолларда, хусусан, аҳолининг сиёсий, иқтисодий, маданий ва ижтимоий ҳуқуқларини амалга оширишга киришини тақиқлаш орқали мумкинлиги таъкидланганлигини урғулади. Судья Рид таъкидлаганидек, Канада Олий суди кейинчалик Квебекдаги вазият ушбу таърифларга тўғри келмайди, деб қарор қилди ва Шотландияда ҳам худди шундай эканлигини қўшимча қилди. 

Эдинбург реакцияси ва қаршилик

Стержен бугун, 23 ноябрь куни бўлиб ўтган матбуот анжуманида сўзга чиқиб, кейинги қадамлар ҳақида гапиришга ваъда бериб, ҳукмдан ҳафсаласи пир бўлганини айтди. 

"Бирлашган Қироллик Олий судининг қарорини ҳурмат қиламан, гарчи бундан ҳафсалам пир бўлса-да. У қонунлар чиқармайди, фақат уларни шарҳлайди. Вестминстер рухсатисиз ўз келажагимизни белгилашга имкон бермайдиган қонун шуни кўрсатадики, Бирлашган Қиролликнинг барча даъволари – бу ихтиёрий ҳамкорлик [унинг тўртта маъмурий-сиёсий қисми] шунчаки афсона ва бу референдум зарурлигини яна бир бор таъкидлайди”, деб ёзган Стержен.

Мухолифатдаги Лейбористлар партияси Олий суд қарорини ҳурмат қилиш кераклигини айтиб, Лейбористлар партияси ҳокимиятга келса, Шотландия муаммоларини ҳал қилиш уларнинг сиёсатининг асосий йўналишларидан бирига айланишини таъкидлади. Мамлакатда 2024 йил охиригача бўлиб ўтадиган парламент сайловлари олдидан, Лейбористлар партияси парламент коалициясини тузиш эвазига Шотландия Миллий партиясига иккинчи референдум ўтказишга рухсат беради, деган айбловларни келтириб чиқармасликка тайёр. 

Маълумот учун, Шотландия мустақиллиги бўйича референдум 2014 йилда бўлиб ўтган эди. Унинг иштирокчиларининг 55 фоизи Эдинбург ва Лондон ўртасидаги иттифоқни сақлаб қолиш тарафдори эди. Бироқ, сўнгги йилларда Шотландия Миллий партиясига Буюк Британиянинг Европа Иттифоқини тарк этганлиги сабабли иккинчи овоз бериш зарурлигини таъкидлади. 2016 йилда гарчи Буюк Британия умуман Европа Иттифоқидан чиқишни қўллаб-қувватлаган бўлса-да, Шотландия халқи миллий референдумда Brexit’га қарши чиқди.

2014 йилда овоз бериш Британия парламенти 1998 йилдаги Шотландия қонуни бўйича ордер берганидан кейин мумкин бўлди. Шотландия миллатчилари 2017 йилда яна ордер сўрашган, бироқ улар рад этилган.