Rossiya BRICS’dan nimani xohlaydi?

2006 yilda Rossiya tashabbusi bilan tashkilot tashkil etilganidan beri 16-marta BRICS’ning yillik sammiti Qozonda boshlandi. Joriy yig‘ilish o‘zining "yuqori" tarkibi bilan avvalgilaridan farq qilishi kerak – unda turli mamlakatlarning 24 nafar yetakchisi, jumladan, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti ishtirok etadi.

Janubiy Afrikadagi avvalgi sammitda guruh suratida Vladimir Putin bo‘lmagan, uning o‘rniga Rossiya Tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov boshqa yetakchilar bilan qo‘l berib ko‘rishgan. Janubiy Afrika qarorlariga rioya qiladigan Gaagadagi Xalqaro jinoiy sud orderi asosida hibsga olinishi xavfi tufayli Putin o‘shanda safarini bekor qilgandi.

“Deutsche Welle”ning yozishicha, Rossiya hukumati tashkilotga qiziqish ortib borayotganiga ishontirmoqda – 34 davlat "turli shakllarda" hamkorlikni e’lon qildi, jumladan MDH, Afrika, Janubiy Amerika va Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari. Sammitda blokni BRICS+ formatida kengaytirish masalasini muhokama qilish rejalashtirilgan, bu esa ushbu tashkilotning iqtisodiy va siyosiy ahamiyatini oshiradi.

“Izolyatsiya sharoitida Rossiya ushbu tashkilotni sanksiyalarni chetlab o‘tish yo‘li deb hisoblaydi”, deya tushuntirdi “Deutsche Welle” mutaxassislari.

Putin BRICS orqali global to‘lov tizimini yaratmoqchi

Ehtimol, Qozondagi sammitda muhokama qilinadigan asosiy iqtisodiy mavzulardan biri BRICS ko‘prigini yaratish bo‘ladi. Bu Rossiya Moliya vazirligi tomonidan oktyabr oyi boshida taqdim etilgan assotsiatsiyaga a’zo davlatlar o‘rtasidagi "tez va arzon" transchegaraviy to‘lovlar tizimi.

Ushbu g‘oya Qo‘shma Shtatlardagi vakillik banklari orqali transchegaraviy to‘lovlarni amalga oshirmasdan, milliy valyutalarda hisob-kitoblarga, shu jumladan blokcheyn texnologiyalari va markaziy banklarning raqamli valyutalaridan foydalanishga asoslangan. 

“Shunday qilib, Moskva Rossiyani dollardagi transchegaraviy to‘lovlardan to‘xtatgan xalqaro sanksiyalarni samaraliroq chetlab o‘tishni rejalashtirmoqda”, deb hisoblaydi “The Economist” jurnali.

Nashrning qayd etishicha, to‘lov tizimining istiqboli G‘arb moliyaviy regulyatorlarini xavotirga solgan, biroq avvalo shunday tizim yaratish kerak va bu unchalik oson emas. Ishtirokchi mamlakatlardan davlat tomonidan keng ko‘lamli ineksiyalar talab qilinadi va milliy tartibga soluvchilar uchun yangi tizim tomonlardan biri tomonidan boshqa tomonning milliy valyutasida zaxiralarni to‘plashi sababli og‘ir bo‘lishi mumkin.

“Agar Rossiya rasmiylarining BRICS’da ishtirok etish sabablari aniq bo‘lsa, nega boshqa ishtirokchilarga potensial to‘lov tizimi kerak?” degan savolni o‘rtaga tashlaydi nashr.

Nima uchun BRICS assotsiatsiyasi yangi ishtirokchilar uchun jozibador?

Rossiya Oliy Iqtisodiyot maktabi professori Evgeniy Koganning fikricha, BRICS yangi davlatlar bilan o‘sib bormoqda, ammo tashkilot Rossiyani xalqaro sanksiyalardan himoya qilishga deyarli tayyor emas. Uning eslatishicha, BRICS tomonidan yaratilgan Taraqqiyot bankining o‘zi 2022 yilda Rossiyaga qarshi sanksiyalarga qo‘shilgan. 

“Bundan tashqari, tashkilot yangi dunyo tartibini shakllantirishga da’vo qila olmaydi. BRICS davlatlarining umumiy aholisi taxminan 3,5 milliard kishini (sayyora aholisining 45 foizini) tashkil etsa ham, ularning jahon yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 37,3 foizni tashkil qiladi. Yangi dunyo tartibi haqida gapirishga hali erta”, deb hisoblaydi u.

Shu bilan birga, uning fikricha, rivojlanayotgan davlatlar ham BRICS, ham BRICS ko‘prigi tizimida ishtirok etishdan AQSH bilan mafkuraviy tafovutlar tufayli emas, balki iqtisodiy sabablarga ko‘ra manfaatdor bo‘lishi mumkin.

"Va hatto Qo‘shma Shtatlarni bezovta qilish usuli sifatida emas, balki haqiqatan ham tez to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyati sifatida", deb yozadi iqtisodchi.

U amerikalik korrespondent banklarning talablarini bajarishi tufayli dollardagi xalqaro to‘lovlarning 5-7 foizi sekinlashganini ta’kidlaydi.

BRICS doirasida ko‘plab siyosiy qarama-qarshiliklar mavjud

Siyosatshunos va “Riddle” onlayn portali muharrir direktori Anton Barbashinga ko‘ra, Moskva “yangi dunyo tartibi” brendi ostida BRICS platformasini ilgari surishda muvaffaqiyat qozonmoqda. U Ukrainada keng ko‘lamli urush boshlanganidan beri BRICS’ ning alohida a’zolari – Hindiston, Xitoy va BAAning iqtisodiy va siyosiy roli ortib borayotganini ta’kidlaydi.

Siyosatshunosning aytishicha, tashkilotda Rossiya tashabbuslar bo‘yicha sezilarli darajada ajralib turadi, garchi ularning aksariyati amalga oshirilmasa yoki “BRICS o‘yinlari” ko‘zga ko‘rinmas sport darajasida qolsa ham.

“Yagona valyuta loyihasi barbod bo‘ldi va hozircha faqat Eron Rossiya bilan muqobil moliyaviy arxitekturani shakllantirish ustida ishlay boshladi (Rossiyaning “Mir” to‘lov tizimi asosida)”, deydi Barbashin.

Ekspertning fikricha, BRICS “manfaatlar klubi” bo‘lib qolmoqda: har bir ishtirokchi o‘z ta’sirini kuchaytirish, iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish va yaxshi bitimlar tuzishga e’tibor qaratgan.

“Bu yerda Rossiya G‘arb davlatlarining bosimi tufayli boshqalar uchun arzon energiya manbalarining asosiy donori sifatida harakat qilmoqda”, deb eslatadi mutaxassis.

Barbashinning ishonchi komilki, BRICS shiori – “adolatli dunyo uchun” – faqat shior bo‘lib qolmoqda, chunki assotsiatsiyaning har bir a’zosi rivojlangan G‘arb davlatlari bilan alohida muzokaralar olib boradi va tashkilot ichida hal etilmagan ko‘plab qarama-qarshiliklar mavjud.

"Xitoy va Hindiston 2020 yilda biroz jang qildi, Eron vaqti-vaqti bilan BAAning hamkori bo‘lgan Saudiya Arabistoniga urush bilan tahdid qilmoqda, agar Xitoy va AQSH o‘rtasidagi ziddiyat kuchaysa, BRICS davlatlari turli lagerlarga tarqalib ketadi", deydi ekspert siyosiy va iqtisodiy birlashuv harbiy ittifoqqa aylana oladimi, degan savolga javoban.

Uning xulosasiga ko‘ra, BRICS kelajagi ikkita raqobatlashuvchi tortishish markaziga – Hindiston va Xitoyga bog‘liq.

Rossiya BRICS’da Xitoyga qaram bo‘lib qoladi

Leypsig universiteti siyosatshunosi va sharqshunosi Aleksey Chigadayev 2023 yilda Rossiya neftining 90 foizini asosiy import qiluvchilar Hindiston va Xitoy bo‘ldi, deya eslatadi.

“Rossiya byudjetini to‘ldirish darajasi ushbu savdo hamkorligiga bog‘liq. Janubiy Afrika va Braziliya bu holatda kamroq rol o‘ynaydi”, deydi ekspert.

Uning qo‘shimcha qilishicha, Xitoyning Rossiyaga ta’siri Hindistonnikiga qaraganda, aynan moliyaviy o‘zaro aloqalar tufayli tezroq o‘sib bormoqda.

“Barcha mumkin bo‘lgan variantlar ichida Xitoy valyutasi eng likvid va kamroq o‘zgaruvchan bo‘lib qolmoqda”, deya qayd etadi Chigadayev.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Xitoy hukumati mahalliy banklarning SWIFT analogi bo‘lgan Rossiya moliyaviy xabar almashish tizimiga (SPFS) ulanishini "rag‘batlantirmaydi". Chigadayevning ta’kidlashicha, Xitoy o‘zining CIPS tizimini Rossiya bozoriga faol ravishda ilgari surmoqda. Ekspert vaziyatni quyidagicha ta’riflaydi: ayni damda Rossiyada 4 ta Xitoy banki joylashgan bo‘lib, ular bilvosita ishtirokchilar – 23 ta Rossiya banki operatsiyalarini amalga oshiradi.

“Rossiya xalqaro moliya tizimiga kirishni saqlab qolish uchun yuan va Pekinga ko‘proq qaram bo‘lib qoladi”, deydi Chigadayev.

Uning fikricha, Moskva Xitoyga tobora kuchayib borayotgan qaramligini kamaytirish uchun BRICS’ning umumiy valyutasini yaratish g‘oyasini ilgari surmoqda.