Nega ukrainaliklar chet el valyutasini yana ommaviy ravishda sotib olyapti?

2024 yilda ukrainaliklar sotganidan 12 milliard ko‘p valyuta sotib oldi. Bu haqda BBS xabar berdi.

O‘tgan yil oxirida ukrainaliklar dollarni sotib olishda nihoyatda faol edi. Ukraina Milliy banki (UMB) talabni qondirish uchun zaxiralardan foydalanishi kerak edi. Nima uchun bu holat sodir bo‘lmoqda?

2024 yilda mamlakat aholisi sotganidan 12 milliard ko‘p valyuta xarid qildi. Bu esa 2023 yilga nisbatan 7,5 milliardga ko‘pdir. Ukraina Milliy banki ma’lumotlariga ko‘ra, birgina dekabr oyida sotilganidan 1,3 milliard dollarga ko‘p valyuta xarid qilingan. Oktyabr oyida bu ko‘rsatkich biroz yuqoriroq edi.

Milliy bankning o‘zi tomonidan 2024 yil dekabr oyida chet el valyutasi savdosi rekord darajada o‘sib, 5,3 milliard dollarga yetdi va bir yil ichida Milliy bank atigi 0,13 milliard dollar sotib olib, 35 milliard dollar sotdi.

Shu bilan birga, mamlakat valyutasi – grivnaning dollarga kursi yil davomida 10,6 foizga, bir dollar uchun 4 grivnaga pasaydi. Yilning oxirgi oyida grivna 1 foizga tushdi.

Bu jarayonlarning sababi nimada?

UMBning yangi yil bo‘yicha birinchi makroiqtisodiy tahliliga ko‘ra, dekabr oyidagi xorijiy valyutaga bo‘lgan talab, birinchi navbatda, katta byudjet xarajatlari bilan bog‘liq. Yil oxirida an’anaviy ravishda bu xarajatlar ko‘payadi, chunki har bir kishi balanslarni muvozanatlashtirmoqda va byudjetlarni yopmoqda. Noyabr oyida xususiy sektordan kapitalning chiqib ketishi tufayli xorijiy valyutaga kuchli talab saqlanib qolgan.

Ammo bu jarayonlarning asosini 2024 yilning ikkinchi yarmida yengillasha boshlagan va yil oxiriga kelib ikki xonali raqamlarga yetgan inflyatsiya, noyabr oyida 2023 yilga nisbatan 11,2 foizga tezlashdi. Dekabr oyi uchun hozircha ma’lumotlar yo‘q, biroq UMB narxlarning tez o‘sishi yilning so‘nggi oyida ham davom etganini taxmin qilmoqda.

“Inflyatsiya jarayonlariga e’tiborning kuchayishi yoki oddiyroq aytganda, narxlarning ko‘tarilishi tufayli dekabr oyida fuqarolarning inflyatsiya kutishlari sezilarli darajada yomonlashdi”, deyiladi Ukraina Milliy banki tahlilida.

Grivnaning dollarga nisbatan inflyatsiya va devalvatsiya darajasi juda yaqin ekani muhim ahamiyatga ega. Narxlar ko‘tarilishining asosiy sababi, birinchi navbatda vayron bo‘lgan energetika sektori tufayli hosilning yomonligi va ishlab chiqarish narxining ko‘tarilishi tufayli ba’zi oziq-ovqat mahsulotlarining taqchilligidir. Korxonalar energiya ta’minoti uchun ko‘proq pul sarflashga majbur bo‘lib, bu narxlarni hisobga oladi. Bularning barchasi birgalikda iqtisodiyotdagi yomon jarayonlarni keltirib chiqaradi.

“Dekabr oyida bir qator tarmoqlarda ishbilarmonlik kayfiyatining yomonlashuvi va iqtisodiy faollikning sekinlashishi energetika va xavfsizlik sohalaridagi murakkab vaziyat, kadrlar va qishloq xo‘jaligi xomashyosi yetishmasligi fonida davom etdi”, deya tushuntiradi UMB.

Talabni import qilinadigan mahsulotlar bilan qoplash narxlarning oshishi uchun qo‘shimcha sabab bo‘ldi, chunki grivna kursi tushganda import qimmatlashadi.

Shu bilan birga, uzoq vaqt davomida Ukrainaga import hajmi eksport hajmidan oshib ketdi va o‘tgan yilning so‘nggi oylarida qishloq xo‘jaligi va metallurgiya mahsulotlarini sotishning kamayishi tufayli eksport ham kamaydi.

“Yilning so‘nggi oyida salbiy savdo balansi va naqd valyutaga bo‘lgan talabning ortishi valyutaning sezilarli tarkibiy taqchilligini keltirib chiqardi”, deyiladi bank ma’lumotida.

Bunday sharoitda faqat xalqaro moliyaviy yordam (uning hajmi yil oxirida oshdi) grivnani keyingi devalvatsiyadan qutqaradi. Dekabr oyida Ukraina hamkorlardan 9,4 milliard dollar oldi (yil davomida jami 41 milliard dollar). Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, Ukraina 2025 yilga qariyb 43 million dollarlik valyuta zaxirasi bilan kirdi. Bu Milliy bankka xorijiy valyutani sotish hajmini oshirish va shu tariqa unga bo‘lgan talabni yopish imkoniyatini berdi.