Нега украиналиклар чет эл валютасини яна оммавий равишда сотиб оляпти?

2024 йилда украиналиклар сотганидан 12 миллиард кўп валюта сотиб олди. Бу ҳақда BBС хабар берди.

Ўтган йил охирида украиналиклар долларни сотиб олишда ниҳоятда фаол эди. Украина Миллий банки (УМБ) талабни қондириш учун захиралардан фойдаланиши керак эди. Нима учун бу ҳолат содир бўлмоқда?

2024 йилда мамлакат аҳолиси сотганидан 12 миллиард кўп валюта харид қилди. Бу эса 2023 йилга нисбатан 7,5 миллиардга кўпдир. Украина Миллий банки маълумотларига кўра, биргина декабрь ойида сотилганидан 1,3 миллиард долларга кўп валюта харид қилинган. Октябрь ойида бу кўрсаткич бироз юқорироқ эди.

Миллий банкнинг ўзи томонидан 2024 йил декабрь ойида чет эл валютаси савдоси рекорд даражада ўсиб, 5,3 миллиард долларга етди ва бир йил ичида Миллий банк атиги 0,13 миллиард доллар сотиб олиб, 35 миллиард доллар сотди.

Шу билан бирга, мамлакат валютаси – гривнанинг долларга курси йил давомида 10,6 фоизга, бир доллар учун 4 гривнага пасайди. Йилнинг охирги ойида гривна 1 фоизга тушди.

Бу жараёнларнинг сабаби нимада?

УМБнинг янги йил бўйича биринчи макроиқтисодий таҳлилига кўра, декабрь ойидаги хорижий валютага бўлган талаб, биринчи навбатда, катта бюджет харажатлари билан боғлиқ. Йил охирида анъанавий равишда бу харажатлар кўпаяди, чунки ҳар бир киши балансларни мувозанатлаштирмоқда ва бюджетларни ёпмоқда. Ноябрь ойида хусусий сектордан капиталнинг чиқиб кетиши туфайли хорижий валютага кучли талаб сақланиб қолган.

Аммо бу жараёнларнинг асосини 2024 йилнинг иккинчи ярмида енгиллаша бошлаган ва йил охирига келиб икки хонали рақамларга етган инфляция, ноябрь ойида 2023 йилга нисбатан 11,2 фоизга тезлашди. Декабрь ойи учун ҳозирча маълумотлар йўқ, бироқ УМБ нархларнинг тез ўсиши йилнинг сўнгги ойида ҳам давом этганини тахмин қилмоқда.

“Инфляция жараёнларига эътиборнинг кучайиши ёки оддийроқ айтганда, нархларнинг кўтарилиши туфайли декабрь ойида фуқароларнинг инфляция кутишлари сезиларли даражада ёмонлашди”, дейилади Украина Миллий банки таҳлилида.

Гривнанинг долларга нисбатан инфляция ва девальвация даражаси жуда яқин экани муҳим аҳамиятга эга. Нархлар кўтарилишининг асосий сабаби, биринчи навбатда вайрон бўлган энергетика сектори туфайли ҳосилнинг ёмонлиги ва ишлаб чиқариш нархининг кўтарилиши туфайли баъзи озиқ-овқат маҳсулотларининг тақчиллигидир. Корхоналар энергия таъминоти учун кўпроқ пул сарфлашга мажбур бўлиб, бу нархларни ҳисобга олади. Буларнинг барчаси биргаликда иқтисодиётдаги ёмон жараёнларни келтириб чиқаради.

“Декабрь ойида бир қатор тармоқларда ишбилармонлик кайфиятининг ёмонлашуви ва иқтисодий фаолликнинг секинлашиши энергетика ва хавфсизлик соҳаларидаги мураккаб вазият, кадрлар ва қишлоқ хўжалиги хомашёси етишмаслиги фонида давом этди”, дея тушунтиради УМБ.

Талабни импорт қилинадиган маҳсулотлар билан қоплаш нархларнинг ошиши учун қўшимча сабаб бўлди, чунки гривна курси тушганда импорт қимматлашади.

Шу билан бирга, узоқ вақт давомида Украинага импорт ҳажми экспорт ҳажмидан ошиб кетди ва ўтган йилнинг сўнгги ойларида қишлоқ хўжалиги ва металлургия маҳсулотларини сотишнинг камайиши туфайли экспорт ҳам камайди.

“Йилнинг сўнгги ойида салбий савдо баланси ва нақд валютага бўлган талабнинг ортиши валютанинг сезиларли таркибий тақчиллигини келтириб чиқарди”, дейилади банк маълумотида.

Бундай шароитда фақат халқаро молиявий ёрдам (унинг ҳажми йил охирида ошди) гривнани кейинги девальвациядан қутқаради. Декабрь ойида Украина ҳамкорлардан 9,4 миллиард доллар олди (йил давомида жами 41 миллиард доллар). Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, Украина 2025 йилга қарийб 43 миллион долларлик валюта захираси билан кирди. Бу Миллий банкка хорижий валютани сотиш ҳажмини ошириш ва шу тариқа унга бўлган талабни ёпиш имкониятини берди.