Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti o‘rtacha 5,2 foizga o‘sishi kutilmoqda – YeTTB

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YeTTB) Markaziy Osiyo mamlakatlari – O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va shuningdek, Mo‘g‘uliston iqtisodlari 2023 yilda o‘rtacha 5,2 foizga o‘sishini kutmoqda. Bu bo‘yicha bank 2023-2024 yillarga oid hisobotini e’lon qildi.

Hisobotda aytilishicha, Markaziy Osiyo geosiyosiy qarama-qarshiliklarga chidamliligicha qolmoqda va 2024 yilda o‘sish sur’ati 5,4 foizga ko‘tarilishi mumkin.

“Rossiyadan korxonalar va jismoniy shaxslarning ko‘chib kelishi boshqaruvning yaxshilanishi, tovarlar eksportining ko‘payishi va Xitoy bilan yangi aloqalar tufayli mintaqa 2024 yilda taxminan 5,4 foizga o‘sishda davom etishi kutilmoqda”, deya prognoz qilgan YeTTB.

Bundan tashqari, YeTTB Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodlari Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi bilan bog‘liq noxush geosiyosiy hodisalarga chidamliligini ko‘rsatganini ma’lum qilgan.

“Mintaqa iqtisodlarining aksariyati xalqaro firmalarning Rossiya bozoridan chiqib ketishi natijasida yuzaga kelgan bo‘shliqda vositachi bo‘lib, o‘z mahsulotlarini yetkazib berib, Rossiya bilan savdo hamkorligini mustahkamladi. Markaziy Osiyoga xorijdan pul o‘tkazmalari hajmi sezilarli darajada oshdi. Bu esa bank depozitlari va foydaning oshishiga xizmat qildi. Rossiya firmalari va jismoniy shaxslarining ko‘chirilishi chakana savdo, ko‘chmas mulk va turizm sohalarida talabni oshirdi”, deyiladi mintaqaviy iqtisodiy prognozda.

Aytilishicha, ayni paytda Rossiyadagi kuchli ishchi kuchi talabi va rublning mustahkamlanishi sabab mehnat muhojirlarining pul o‘tkazmalari ham oshgan. 

“2023 yilning birinchi choragida mintaqa bo‘ylab o‘sish davom etdi, aksariyat mamlakatlarda iste’mol narxlari inflyatsiyasi markaziy banklar tomonidan belgilangan maqsadli diapazonlardan ancha yuqori bo‘lib qoldi. Mintaqaning iqtisodlari yaqin kelajakda tez sur’atlar bilan o‘sishda davom etishi mumkin, biroq foiz stavkalari, inflyatsiya va xom ashyo bahosidagi global tendensiyalarga nisbatan noaniqlik saqlanib qolmoqda”, deyilgan hisobotda.

YeTTBning Markaziy Osiyo va Mo‘g‘uliston bo‘yicha maslahatchisi Anton Usov taqdim etgan ma’lumotida O‘zbekistonga ham oid alohida prognozlar keltirilgan. Unda aytilishicha, O‘zbekiston iqtisodiyotiga Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushining yanada kuchayishi va pul o‘tkazmalarining qisqarishi to‘sqinlik qilishi mumkin.

“2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti 5,7 foizga asoslangan keng o‘sishni qayd etdi, bu tashqi va ichki talab sharoitlarining sezilarli yaxshilanganini, jumladan pul o‘tkazmalari ikki baravardan ziyod ko‘payganini aks ettiradi. Iqtisodiyot 2023 va 2024 yillarda 6,5 foizga o‘sishi kutilmoqda, buning sababi xorijiy investitsiyalar, kompaniyalar va jismoniy shaxslarning kirib kelishi, yaxshi boshqariladigan xususiylashtirishlar va ishbilarmonlik muhiti islohotlari. Nisbatan diversifikatsiyaga qaramay, iqtisodiyotga Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushining yanada kuchayishi va pul o‘tkazmalarining qisqarishi to‘sqinlik qilishi mumkin”, degan Anton Usov.

Qozog‘iston iqtisodiyoti esa xorijiy firmalarning Rossiyadan yirik global “o‘yinchi” korxonalarning ketishi bilan bog‘liq faoliyatning yangi yo‘nalishlariga investitsiya kiritishiga, transport va neft tranzit yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish bo‘yicha doimiy sa’y-harakatlardan foyda ko‘rayotgani keltirilgan.

“Mamlakatning sarmoyaviy muhitini yaxshilash, kirishdagi to‘siqlarni kamaytirish, siyosatga moyil shaxslarning iqtisodiyotdagi rolini kamaytirishga qaratilgan rejalashtirilgan islohotlar o‘rta muddatli istiqbolda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishga yordam berishi mumkin. Salbiy xavflarga esa davom etayotgan inflyatsiya bosimi va neft va xom ashyo narxlari atrofidagi noaniqlik kiradi. Umuman olganda, iqtisodiyot 2023 yilda 3,9 foizga, 2024 yilda esa 4,2 foizga o‘sishi kutilmoqda”, degan YeTTB.

Shuningdek, Rossiyaning muhojirlarga bo‘lgan talabi Rossiya kapitali va yuqori malakali ishchi kuchining Qirg‘iziston Respublikasiga o‘tkazilishi ham oraliq tovar ayirboshlash hajmining sezilarli darajada oshishi mamlakatning qisqa muddatli o‘sishiga xizmat qiluvchi asosiy omillardan ekani aytildi.

“Soliq ma’muriyatchiligining yaxshilanishi norasmiy iqtisodiyotni qisqartirish va soliqqa tortish bazasini kengaytirish orqali ham ushbu o‘sishga yordam beradi. Real yalpi ichki mahsulot (YAIM) 2023 yilda 7,0 foizga, 2024 yilda esa 7,2 foizga o‘sishi kutilmoqda. Yirik energetika va infratuzilma loyihalariga investitsiyalar ham o‘rta muddatli istiqbolda YAIM o‘sishiga hissa qo‘shishi mumkin. Biroq, zaifliklar kredit shartlarining qattiqlashishi va Rossiyadan pul o‘tkazmalariga bog‘liqligicha qolmoqda”, deya Qirg‘iziston bo‘yicha prognozlar bilan bo‘lishgan YeTTB.

Tojikiston iqtisodiyoti bo‘yicha prognozlar quyidagicha:

“Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi natijasida yuzaga kelgan ta’minot zanjiri uzilishlariga o‘ta chidamliligini ko‘rsatdi. Nisbatan past inflyatsiya, Rossiyaning Tojikistondan ishchi kuchiga bo‘lgan talabi, Xitoy bilan yangilangan aloqalar, energetika va transport infratuzilmasini rivojlantirish hisobiga 2023 va 2024 yillarda YAIM o‘sishi 7,5 foizga yetishi kutilmoqda. Xatarlar Afg‘onistondagi vaziyat va Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi bilan bog‘liq tashqi muhitning yomonlashuvi, shuningdek, savdoga to‘sqinlik qilayotgan infratuzilma muammolari bilan bog‘liq”.

Mo‘g‘ulistonning yalpi ichki mahsulotining real o‘sishi 2023 yilda 7,2 foizga, 2024 yilda esa 7,5 foizga o‘sishi kutilmoqda. Bunga Xitoy bilan aloqalarning tiklanishi, turizmning tiklanishi va Oyu-Tolgo‘y konida to‘liq ishlab chiqarish ta’sir qilishi mumkin. 

“Mamlakatning o‘sishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan xavflar Ukrainadagi urush kabi tashqi omillar bilan bog‘liq bo‘lib, bu Rossiya orqali transport va tranzitni yanada buzishi, global kredit shartlarining keskinlashishi, shuningdek, tovarlar narxi va Xitoyning Mo‘g‘ulistondan eksportga bo‘lgan talabi bilan bog‘liq noaniqlikdir”, deb yozilgan hisobotda.

Ma’lumot uchun, avvalroq YeTTB 2023-2024 yillarda jahonda YAIMning eng faol o‘sishi Markaziy Osiyoda kutilayotganini aytib chiqqan edi.