Koronavirusga qarshi kurash davrida xodimning ish haqi, ta’tili va boshqa huquqlari qanday?

north_east

Rasman: Tokio-2020 bir yilga qoldirildi

north_east

QALAMPIR.UZ bilan xonadon va ishxonalarni BEPUL dezinfeksiya qiling

Joriy yilning 20 mart kuni Prezident Shavkat Mirziyoyevning “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi  farmoni qabul qilindi. Prezident iqtisodiyot tarmoqlarga koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining salbiy ta’sirlarini kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni belgiladi. Farmonning to‘rtinchi qismida aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash vazifalari ko‘rsatildi.

Koronavirus vaqtida xodim nimalarni bilishi kerak?

Virusga qarshi kurashish tadbirlari vaqtida koronavirus infeksiyasi bilan zararlanishi yoki zararlangan deb gumon qilinishi munosabati bilan karantinga joylashtirilgan ota-onalar (ular o‘rnini bosuvchi shaxslar, vasiylar, homiylar), shuningdek, ularning 14 yoshgacha bo‘lgan bolasini parvarish qilayotgan shaxslarga o‘rtacha oylik ish haqining 100%i miqdorida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi to‘lanadi. 

Koronavirus infeksiyasi bilan zararlangan yoki karantinga joylashtirilgan, shuningdek, 14 yoshga to‘lmagan bolaning ota-onasi (uning o‘rnini bosuvchi shaxslar, vasiylar, homiylar) bo‘lgan xodimlar bilan mehnat shartnomalarini ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilish taqiqlanadi.

Virusga qarshi kurashish tadbirlari vaqtida tibbiyot, sanitariya-epidemiologik va boshqa xodimlar koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish tadbirlariga jalb qilinadigan davrda ularning oylik lavozim maoshiga 6% miqdorida har kunlik qo‘shimcha to‘lovlar joriy qilinadi.

Davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan va o‘z faoliyatini to‘xtatgan maktabgacha, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va oliy ta’lim muassasalari, sport va madaniyat muassasalari xodimlarining ish haqларiнi o‘z vaqtida to‘lab berilishi ta’minlanadi. Aholiga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi hujjatlarni taqdim etishning soddalashtirilgan tizimi joriy etiladi.

Virusga qarshi kurashish tadbirlari vaqtida maktabgacha ta’lim tashkilotlari va umumta’lim maktablarning faoliyati to‘xtatilgan davrda maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilari va umumta’lim maktablari boshlang‘ich sinflari o‘quvchilarining ota-onalariga (ular o‘rnini bosuvchi shaxslarga, vasiylarga, homiylarga) yillik ta’tildan foydalanish grafigidan qat’i nazar (shu jumladan, 6 oydan kam ishlaganlarga) yillik ta’til taqdim etiladi.

Ish beruvchilar xodimlarni, ayniqsa, homilador ayollar, keksalar, imkoniyati cheklangan hamda surunkali kasallikka chalingan shaxslarni, ularning roziligi bilan, masofadan turib ishlash usuliga, qulay ish grafigiga yoki uydan turib ishlashga o‘tkazishlari mumkin.

Bundan tashqari, xodimlar qonunlarda belgilangan quyidagi huquqlari bilan ham tanishib olsa maqsadga muvofiq bo‘lardi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa qonunlariga muvofiq har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitida ishlash, “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilanganidek ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega hisoblanadi. Quyida bu haqda batafsil ma’lumot berishga harakat qilganmiz.

Xodimlarning asosiy mehnat huquqlari nimalardan iborat?

Har bir xodim mehnatga haq to‘lash eng kam miqdoridan kam bo‘lmagan miqdorda ish haqi olish huquqiga ega. Bu hozirda 67 9330 сўмнi yohud taxminan hozirgi kursdagi (24.03.2020) 70 dollar-u 21 центнi tashkil qilmoqda. Muddatlari chegarasi belgilangan ish vaqtini o‘rnatish, bir qator kasblar va ishlar uchun ish kunini qisqartirish, har haftalik dam olish kunlari, bayram kunlari, shuningdek haq to‘lanadigan yillik ta’tillar berish orqali ta’minlanadigan dam olish huquqiga ega.

Barcha tashkilotlarda xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan sharoit bo‘lishi kerak. Bunday sharoitlarni yaratib berish ish beruvchining majburiyati hisoblanadi. Ish o‘rni qonun talablariga javob beradigan bo‘lishi kerak. Xodim ish beruvchidan mehnat sharoitlari to‘g‘risida, shu jumladan kasb kasalliklari va boshqa kasalliklarga chalinish ehtimoli mavjudligi, shu munosabat bilan o‘ziga berilishi lozim bo‘lgan imtiyozlar va kompensatsiyalar, shuningdek shaxsiy himoya vositalari va jamoaviy himoya vositalari haqida axborot olish huquqiga ega.

Xodim ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat tomonidan majburiy ijtimoiy sug‘urta qilinish mumkin. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablar buzilganligi oqibatida o‘z hayoti va sog‘lig‘i uchun xavf yuzaga kelgan taqdirda, ishlarni bajarishni bunday xavf bartaraf etilguniga qadar rad etish huquqiga ega.  O‘z ish o‘rnidagi mehnat sharoitlari hamda mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvini amalga oshiruvchi organga tekshirishdan o‘tkazilishi uchun so‘rovnoma bersa bo‘ladi.

Xodim ish vaqtida mayib bo‘lib qolsa zararni kim to‘laydi?

Shuningdek, xodim qonunlarda berilishi nazarda tutilgan kompensatsiya va imtiyozlardan foydalanish huquqiga ega. O‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mehnatda mayib bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘lig‘iga boshqacha tarzda shikast yetishi munosabati bilan hayotiga yoki sog‘lig‘iga yetkazilgan zararning o‘rnini ish beruvchidan undirishi mumkin. Bunda albatta kerakli hujjatlarni tayyorlab, tegishli tashkilotlar yoki fuqarolik sudiga murojaat qilishi kerak bo‘ladi.

O‘z ish o‘rnida mehnat qilish uchun xavfsiz sharoitlar ta’minlanishi bilan bog‘liq masalalar ko‘rib chiqilayotganda va o‘zi bilan sodir bo‘lgan baxtsiz hodisa yoki uning kasb kasalligi tekshirilayotganda shaxsan o‘zi ishtirok etish yoki o‘z vakillari orqali ishtirok etishi mumkin. Tibbiy tavsiyalarga muvofiq navbatdan tashqari tibbiy ko‘rikdan o‘tish, ushbu tibbiy ko‘rikdan o‘tish vaqtida uning ish joyi (lavozimi) va ish haqi saqlanishi lozim. Xodimlar kasaba uyushmalariga hamda xodimlar va mehnat jamoalarining manfaatlarini ifoda etuvchi boshqa tashkilotlarga birlashish, qariganda, mehnat qobiliyatini yo‘qotganda, boquvchisidan mahrum bo‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega hisoblanadi.