Qanday qilib Xitoy sayyoradagi eng yirik avtomobil derjavasiga aylanmoqda?

Pekin avtosaloni to‘rt yillik tanaffusdan so‘ng ochildi. Salon hech qanday shubha qoldirmadiki, xitoyliklar qaytarib bo‘lmaydigan tarzda o‘zlarining elektromobillariga o‘tishga qaror qildi. Qo‘shma Shtatlar va Yevropa o‘zlarini bojlar bilan arzon importdan himoya qilishga, avtomobil zavodlarini saqlab qolishga urinishlariga qaramay, G‘arbiy bozorlarni xitoyliklar elektromobillari bilan to‘ldirib tashladi. Bu haqda BBC nashri o‘zining maqolasini e’lon qildi. 

Pekin salonida xitoylik ishlab chiqaruvchilar 2 soniyada 100 km/soat tezlikka erishadigan elektromobillarni taqdim etdi, sekundiga 1 kilometr tezlikda quvvat oladigan mo‘’jizaviy akkumulyatorlarni ko‘rsatishdi va hatto kelasi qishda uchar mashinalarga oldindan buyurtma berishga va’da berishdi.

Xitoy avtomobil sanoatining jadal kengayishi jahon bozorining an’anaviy yetakchilari – nemislar, yaponiyaliklar va amerikaliklarni dog‘da qoldirdi. 

Xitoyliklarning elektromobillar bozoridagi asosiy raqobatchisi Ilon Maskning Tesla'si esa ko‘rgazmada umuman namoyish etilmaydi.

Mask yaqinda hukumat himoyasisiz G‘arb avtomobil sanoati Xitoynikiga raqobatni boy berishidan ogohlantirdi.

"Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari dunyodagi eng raqobatbardoshdir. Rostini aytsam, agar savdo to‘siqlari bo‘lmasa, xitoyliklar dunyodagi deyarli barcha raqobatchilarni shunchaki yo‘q qiladi, deb o‘ylayman”, degan Mask yanvar oyida investorlarga.

O‘tgan yil oxirida Tesla birinchi marta elektr avtomobillar bozorida jahon yetakchisi tojini yo‘qotdi – Xitoyning BYD kompaniyasi ko‘proq avtomobil sotdi. Xitoyliklarning bosimi ostida Tesla narxlarni pasaytirishga majbur bo‘lgani sababli daromadlarini yo‘qotmoqda.

Tezroq, yaxshiroq va ko‘proq

Xitoyliklar modellar soni bo‘yicha ham, ishlanmalarni ishlab chiqarishga joriy etish tezligi bo‘yicha ham G‘arb raqobatchilaridan ustundir. Xitoy avtomobillari ijtimoiy tarmoqlar bilan integratsiyadan tortib, karaoke va avtomatik haydashgacha bo‘lgan imkoniyatlarga to‘la.

Bu yil Pekin avtosalonida 278 ta model namoyish etildi, ulardan 117 tasi yangi. Bozorda allaqachon yuzdan ortiq ishlab chiqaruvchilar mavjud, ularning yigirmatasi yirik, qolganlari startaplardir.

Raqobat va xilma-xillik tobora ortib bormoqda: o‘tgan yili, masalan, smartfon bozori yetakchilari Huawei va Xiaomi elektromobillar ishlab chiqarishni boshladi.

Tezlik, xilma-xillik va narxdagi yo‘qotish oqibatida G‘arb ishlab chiqaruvchilari avval Xitoyda, keyin esa global tarzda bozorni yo‘qotmoqda.

Xitoyda Volkswagen ustunlik qilgan, Mercedes,  Audi va BMW har doim hashamatli deb hisoblangan. Ammo bu davr tezda o‘tmishga aylanib bormoqda.

O‘tgan yili Xitoyda xorijda ishlab chiqarilgan avtomobillar savdosi ulushi birinchi marta 50 foizdan pastga tushdi va u tez pasayib bormoqda – hozir 48 foiz, ikki yil avval esa 57 foiz edi.

Sayyoraning qolgan qismidan oldinda

Xitoy dunyodagi eng yirik avtomobil bozori ekanini hisobga olsak, bu ulush ayniqsa yuqori. Aprel oyida Pekin avtosalonining ochilishi arafasida, Xitoy avtomobil bozori ramziy bosqichni bosib o‘tdi. Sotilgan yangi avtomobillarning 50 foizdan ortig‘i elektr (elektr transport vositalari yoki plagin gibridlari) edi. Elektrlashtirishga kelsak, Xitoy qolganlardan oldinda. Xalqaro energetika agentligi prognozlariga ko‘ra, 2024 yil oxiriga kelib Xitoyda elektromobillarning ulushi 45 foizni, Yevropada esa 25 foizni, AQSHda esa atigi 11 foizni tashkil etadi.

Bu qisman davlat qo‘llab-quvvatlashi, zaryadlovchi qurilmalarning mavjudligi va iste’molchilarning yangilik istagi bilan bog‘liq. Ammo asosiy sabab – bu narx. Hali nisbatan yosh bozordagi qattiq raqobat tufayli ishlab chiqaruvchilar shiddatli narx urushlarini olib borishmoqda.

Natijada, elektr modellarining yarmidan ko‘pi benzin va dizel analoglari bilan bir xil turadi. G‘arbda elektromobillar hali ham transport vositasi emas, balki hashamat bo‘lib qolmoqda va ularning narxi ichki yonuv dvigatellari bilan an’anaviylardan yuqori.

Xitoyliklar bundan foydalanishadi. Eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchi BYD Atto 3 krossoverini ichki bozorda 20 ming dollarga, Germaniyada esa 40 ming dollarga sotadi. Mart oyida kompaniya uy sharoitida atigi 10 ming dollar turadigan Seagull EV (Honor Edition) sedanini taqdim etdi, Lotin Amerikasida esa xuddi shu mashinani 20 ming dollarga sotishni rejalashtirmoqda.

Kelajak avtomobillari G‘arbga, o‘tmishdagi mashinalar Rossiyaga boradi

Xitoyliklar na savdo to‘siqlaridan, na G‘arbdagi raqobatdan qo‘rqmaydi. AQSH allaqachon Xitoy avtomobillari uchun 27,5 foiz import tarifiga ega va Yevropa o‘z bozorini himoya qilishga qat’iy qaror qildi.

Natijada o‘tgan yili Xitoydan Yevropaga avtomobil importi ikki baravar ko‘paydi va keyingi bir necha yil ichida, Yevropa Komissiyasi prognozlariga ko‘ra, Xitoyda yig‘ilgan elektromobillar (shu jumladan Tesla) ulushi ikki baravar ko‘payadi va agar cheklovlar bo‘lmasa, 20 foizga yaqinlashadi. 

Qayd etish kerakki, Xitoy agressiv ravishda jahon bozorini zabt etmoqda. O‘tgan yili u 1,2 million elektr transport vositalarini eksport qildi, bu 2022 yilga nisbatan 80 foizga ko‘pdir. Umuman olganda, eksport 58 foizga o‘sib, 4,9 million avtomobilni tashkil etdi, bu Xitoyni Yaponiyani dunyodagi birinchi o‘rindan siqib chiqarishga imkon berdi. Bir yil avval Xitoy Germaniyani ortda qoldirdi.

Xitoy statistik ma’lumotlariga ko‘ra, Xitoy avtomobillarining Rossiyaga sotilishi o‘tgan yil davomida 500 foizdan ko‘proq o‘sdi va 800 ming donadan oshdi. Urushdan oldingi G‘arb avtomobil ishlab chiqaruvchilaridan farqli o‘laroq, xitoyliklar ishlab chiqarishni mahalliylashtirmoqchi emas va raqobat bo‘lmaganda to‘g‘ridan to‘g‘ri sotishdan maksimal foyda olishmoqda.

Ukraina bosqinidan so‘ng G‘arbdan Xitoyga burilgan Rossiya dunyodagi ikkinchi yirik iqtisodiyotga qaram bo‘lib qoldi. Biroq, G‘arbdan farqli o‘laroq, Xitoy texnologiyani almashish, ishlab chiqarishga sarmoya kiritish, neft va gazni raqobatbardosh bozor narxlarida sotib olishga intilmaydi.

Natijada Xitoyda elektromobillarning gullab-yashnashi va Rossiyaga avtomobil eksporti ko‘payishiga qaramay, elektr inqilob Rossiyani chetlab o‘tmoqda. Agar Rossiya izolyatsiyadan chiqsa, u global avtosanoatga yetib olishi kerak.

Urush tufayli mamlakat nafaqat texnologiya, ishlab chiqarish va infratuzilma (zaryadlash stansiyalari, ko‘rgazma zallari, ta’mirlash) bo‘yicha orqada qolmoqda, balki daromadni ham yo‘qotmoqda, chunki u asosan neftni asosiy xaridori Xitoy bo‘lgan chet elda sotishdan oladi va elektrlashtirish neftga bo‘lgan talabni pasaytiradi.

Prognozlarga ko‘ra, 10 yil ichida dunyoda sotiladigan har ikkinchi avtomobil elektromobil bo‘ladi, bu esa neftga bo‘lgan talabni kuniga taxminan 10 million barrelga qisqartiradi.