Alisher Usmonovning oltin qazib olish loyihasi mojaro markaziga tushdi

Xalqaro sanksiyalar ostida qolgan milliarder Alisher Usmonovning biznesi mojaro markazida qoldi. Qisman Usmonovga tegishli bo‘lgan Deep Sea Mining Finance (DSMF) kompaniyasi tomonidan ijaraga olingan Coco kemasi Papua-Yangi Gvineyaning eksklyuziv iqtisodiy zonasida suv ostidan noqonuniy ruda qazib olishda gumon qilinmoqda. Bu haqda “Scientific American” xabar berdi.

2006 yilda Nautilus Minerals ishtirokida boshlangan, Usmonov investitsiya qilgan va 21 foiz aksiyalarini olgan Solwara 1 loyihasi dengiz tubidan mis va oltin qazib olish bo‘yicha dunyodagi birinchi sanoat loyihasi sifatida ishlab chiqilgan. Kon 1600 metr chuqurlikda, Yangi Irlandiya oroli sohilidan taxminan 30 km uzoqlikda joylashgan. Nautilus Minerals bankrot bo‘lgandan so‘ng, uning konlarga bo‘lgan huquqlari DSMF’ga o‘tkazilgan.

Papua-Yangi Gvineyaning Mineral resurslar boshqarmasi (MRA) bir paytlar 200 tonna ruda qazib olishni ma’qullagan, ammo sinov tariqasida. Biroq “Scientific American” xabariga ko‘ra, MV Coco ekipaji qazib olish samaradorligini oshirish uchun dengiz tubidagi to‘rtta uchastkaning har biridan 600 tonnagacha rudani (ruxsat etilgan miqdordan uch baravar ko‘p) saqlagan.

Mahalliy huquqshunoslarning ta’kidlashicha, na Nautilus’ning 25 yillik ekologik ruxsatnomasi, na Solwara 1’ni ishlab chiqish uchun MRA litsenziyasi oshkoralik bo‘yicha konstitutsiyaviy talablarga qaramay, ommaga e’lon qilinmagan. MRA rahbari Gerri Gurrining aytishicha, agentlik xodimlari Coco bortida qoidalarda talab qilinganidek bo‘lmagan va u kema Bismark dengizida borligidan bexabar bo‘lgan. DSMF zamonaviy ekologik baholash, xavflarni boshqarish rejasi va favqulodda vaziyatlarga javob berish strategiyasining yo‘qligida ayblanmoqda. Bu dengiz resurslariga tayanadigan qirg‘oq jamoalari uchun xavf tug‘diradi. Kompaniya, shuningdek, turli kon texnologiyasidan foydalanishga qaramay, muddati o‘tgan hujjatlardan foydalanishga urinishda gumon qilinmoqda.

Nashrning yozishicha, DSMF yuqori darajadagi noqonuniy ishlarga aloqador shaxslar bilan bog‘liq. Uning bosh direktori Kristofer Jordinson avval noqonuniy savdo uchun ikki yillik qamoq jazosiga hukm qilingan. Kompaniya asoschilaridan biri Matias Bolliger Men orolida boshqaruv lavozimlarida ishlash huquqidan mahrum qilingan. Aksiyadorlar orasida Usmonov va ummonlik milliarder, MB Holding egasi Muhammad Al-Barvaniy bor. Al-Barvaniy ham janjalga aralashgan: uning sho‘ba korxonasi Namibian Marine Phosphate dengiz fosfatining 85 foiziga egalik qiladi, unga Namibiya qirg‘oqlarida tegishli ekologik baholashsiz konchilikka ruxsatnoma berilgan. 2022 yilda Niderlandiya prokuraturasi uning Oceanco kemasozlik zavodini Jeff Bezos uchun yaxta qurishda noqonuniy Myanma tikidan foydalangani uchun jarimaga tortgan. Al-Barvaniy Jammin’ Java aksiyalaridagi firibgarlikda ham ishtirok etgan. 

Tinch okeanining shimolidagi xuddi shunday chuqurlikda o‘tkazilgan olti soatlik tadqiqotiga ko‘ra, kichik dengiz organizmlari populyatsiyalari bir yil ichida tiklangan, kattaroqlariniki esa uch yildan ko‘proq vaqt davomida yomonlashgan. Skripps institutining biologik okeanografiya professori Liza Levin DSMF’ning “biologik xilma-xillik qazib olish tugaganidan keyin uch yil o‘tib tiklanadi” degan da’vosiga shubha bilan qaramoqda.

“Agar pastki kimyo, morfologiya va harorat asl sharoit bilan bir xil bo‘lmasa, bu mumkin emas. Okean tubidan resurslar qazib olmoqchi bo‘lganlar noyob ekotizimlarni qurbon qilishga tayyor bo‘lishlari kerak”, deydi Liza Levin.