Afg‘onistonda ko‘knori yetishtirish keskin ko‘paydi

Joriy yil Afg‘onistondagi ko‘knori yetishtiruvchilar uchun so‘nggi paytlarda eng foydali yil bo‘ldi, narxlarning keskin o‘sishi fonida ko‘knori yetishtirish deyarli uchdan bir qismga oshdi. Bu “Tolibon” mamlakatda hokimiyatni qo‘lga kiritganidan keyin kuchaygan gumanitar va iqtisodiy inqirozlar sharoitida yuz berdi. Bu haqda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Narkotiklar va jinoyatchilik boshqarmasi ma’lum qildi. 

Afg‘onistonda afyun ishlab chiqarish – yangilanishlar va yuzaga kelayotgan tahdidlar BMT Narkotiklar va jinoyatlar boshqarmasining 2021 yil avgustida “Tolibon” hokimiyatga qaytganidan keyin noqonuniy opiy savdosi haqidagi birinchi hisobotidir. 

Afyun nafaqat giyohvand moddalar sotuvchilari tomonidan tarqatiladigan geroinning, balki butun dunyo bo‘ylab millionlab bemorlar og‘riqni yo‘qotish uchun tayanadigan retsept bo‘yicha opioid dorilar sinfining asosiy tarkibiy qismidir. Shu bilan birga, bir qator mamlakatlarda, masalan, AQSHda bunday dorilarni suiiste’mol qilish kuchaymoqda va opioidlarga qaramlik muammosi keng tarqalgan. 

Taqiqlash kerakmi yoki yo‘q?

2022 yil aprel oyida mamlakatning yangi hukumati ko‘knori va giyohvand moddalar ishlab chiqariladigan barcha o‘simliklar yetishtirishni qat’iyan man qildi. Biroq, idorada qayd etilganidek, joriy yil hosili umuman ushbu farmonga bo‘ysunmagan. 

Ammo Afg‘onistondagi fermerlar endi kelasi yil afyun ekish yoki yetishtirish borasida qiyin qarorga duch kelmoqda: “Tolibon” taqiqni qanchalik jiddiy bajarishini hali ko‘rish kerak. 2023 yilning asosiy hosili uchun ekish ishlari joriy yilning noyabr oyi boshiga qadar yakunlanishi kerak. 

Afyunga qaram bo‘lgan

“Afg‘onistonlik fermerlar noqonuniy ko‘knori iqtisodiyoti tuzog‘iga tushib qolgan va Afg‘onistonda opiat musodarasining ko‘payishi giyohvand moddalar savdosi to‘xtovsiz davom etayotganidan dalolat beradi”, deydi yangi tadqiqotni taqdim etar ekan BMT Narkotiklar va jinoyatchilik boshqarmasi (NJB) ijrochi direktori Gada Vali. 

NJB xulosalariga ko‘ra, Afg‘onistonda 2022 yilda ko‘knori yetishtiriladigan maydonlar o‘tgan yilga nisbatan 32 foizga oshgan va 233 ming gektarni tashkil qilgan. Bu monitoring boshlanganidan beri uchinchi yirik ko‘rsatkichdir. Umumiy ekin maydonlarining 73 foizi respublikaning janubi-g‘arbiy viloyatlarida to‘plangan. Hosildorlikning eng katta o‘sishi ham u shu hududda qayd etilgan. Shunday qilib, Hilmand viloyatida barcha ekin maydonlarining beshdan bir qismi ko‘knori yetishtirish uchun ajratilgan. 

Daromad uch baravar ko‘paydi

Aprel oyida ko‘knori yetishtirish taqiqlangani e’lon qilinganidan beri afyun narxi keskin oshdi. Afg‘onistonlik fermerlarning ko‘knori sotishdan olgan daromadi 2021 yildagi 425 million dollardan 2022 yilda 1,4 milliard dollarga yetdi. 

Bu ko‘rsatkich mamlakat qishloq xo‘jaligi olgan jami daromadning deyarli uchdan biriga teng, 2021 yilda ko‘knori sotish Afg‘oniston qishloq xo‘jaligi sektori foydasining atigi to‘qqiz foizini tashkil etgan. 

Biroq, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) tomonidan yaqinda o‘tkazilgan tahlilga ko‘ra, daromadlarning oshishi har doim ham odamlarning xarid qobiliyati yoki farovonligi oshishiga olib kelmagan: xuddi shu davrda inflyatsiya o‘sdi, oziq-ovqat mahsulotlari narxi o‘rtacha 35 foizga oshdi.

BMTTD hisob-kitoblariga ko‘ra, 2022 yilda yig‘ib olingan ko‘knori hosilidan 350-380 tonna eksport sifatli 50-70 foiz tozalikdagi geroin ishlab chiqarish mumkin. 

Narkobiznesga qarshi kurashni kuchaytirish

NJB tomonidan Afg‘onistondan olib kelingan musodara qilingan giyohvand moddalarni tashish bo‘yicha to‘plangan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, 2021 yil avgustidan buyon mamlakatda hukumat o‘z qo‘llarini o‘zgartirgandan beri opiat savdosi to‘xtatilmagan. Afg‘on mahsulotlari dunyodagi barcha opiat iste’molchilarining qariyb 80 foizini ta’minlaydi. 

“Xalqaro hamjamiyat afg‘on xalqiga o‘zining asosiy ehtiyojlarini qondirishda yordam berishi va butun dunyo bo‘ylab odamlarga zarar yetkazuvchi, geroin savdosi bilan shug‘ullanuvchi jinoiy guruhlarni to‘xtatish bo‘yicha chora-tadbirlarni kuchaytirishi kerak”,  deydi Gada Valiy.