Украина Иккинчи жаҳон урушидан кейин қандай тикланган? Россия тарихий ҳужжатларни ошкор қилди

Россия Мудофаа вазирлиги ўз веб-сайтида Иккинчи жаҳон уруши даврида Украина ССР халқ хўжалигини тиклашга бағишланган янги мультимедиа тарихий бўлимини очди. Бу ҳақда ТАСС хабар берди.

Унда 1944 йил баҳорги экиш мавсумида Тўртинчи Украина фронти кучлари томонидан Запорожье ва Николаев вилояти қишлоқ хўжалиги корхоналарига ёрдам кўрсатилгани тўғрисида илгари нашр этилмаган ҳисоботлар, Украина ССРнинг энг кўп зарар кўрган колхозларига чорва молларини бериш тўғрисидаги гувоҳномалар, Карпаторти аҳоли пунктлари ўртасида донни тақсимлаш бўйича ҳужжатлар ошкор қилинган.

Қайд этилишича, Иккинчи жаҳон уруши даврида Украина ҳудудида жанглар урушнинг биринчи кунидан 1944 йил октябрь ойининг охиригача давом этган. Тарихчиларнинг таъкидлашича, фашистлар ишғоли пайтида Украина аҳолисининг умумий йўқотишлари 8-10 миллион кишига тенг. Украинани озод қилиш учун бўлган жангларда Совет армиясининг 3 миллионга яқин аскари ҳалок бўлган. 700 дан ортиқ шаҳарлар, 28 мингдан ортиқ қишлоқлар тўлиқ ёки қисман вайрон бўлган, 10 миллионга яқин маҳаллий аҳоли бошпанасиз қолган. Босқинчилар 16 мингдан ортиқ саноат корхоналарини вайрон қилган.

Украина ССР қишлоқ хўжалиги қандай йўқ қилинган

ТАССнинг ёзишича, босқинчилар деярли барча колхозлар, совхозлар ва заводларни талаган ва вайрон қилган, Германияга 12 миллион тоннага яқин қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва миллионлаб чорва молларини ташиб кетган. Фашист босқинчиларининг ваҳшийликлари бўйича Фавқулодда Давлат комиссиясининг (1946) терговлари саноат ва қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришни тўхтатиб туриш билан боғлиқ зарарни ҳисобга олмаганда, фақат тўғридан-тўғри йўқотишлар урушдан олдинги даврдаги нархларда 285 миллиард рублни ташкил этганини кўрсатган.

Тўртинчи Украина фронти Ҳарбий кенгашининг 1943 йил 19 ноябрдаги қарори, Украина ССР ҳудудидан чекиниш пайтида душман қишлоқларни ёқиб юборган, совхоз ва колхозларни вайрон қилган, чорва молларини ўғирлаганлигидан далолат беради. Шахталар, фабрикалар, электр станциялари, коммунал ва шаҳар транспорти объектлари, шифохоналар, мактаблар, турар-жой бинолари портлатилган, вайрон қилинган ва ёқиб юборилган.

Иқтисодиёт ва корхоналарни тикланишнинг бошланиши

Худди шу фармонда армия генерали Фёдор Толбухин душмандан қайтариб олинган барча мулк, чорва моллари, қишлоқ хўжалиги машиналари, ғилдиракли тракторлар, станоклар, асбоб-ускуналар ва техникаларни 30 ноябрга қадар давлат ташкилотлари, корхоналар ва аҳоли ихтиёрига топширишни буюрган. У реставрация ишларида ёрдам беришни, ўрим-йиғим олинмаган ҳудудларда эса уни тозалашга ёрдам беришни талаб қилган.

Тўртинчи Украина фронти захираси ҳисобидан Украина ССРнинг босиб олинган ҳудудлари аҳолисига озиқ-овқат маҳсулотлари ажратилган. 1944 йил ноябрь ойида Закарпатия аҳолисига 4 минг тонна дон топширилган. Армия шунингдек, Украинадаги саноат корхоналари ва ташкилотларига ёрдам бериш учун зарур хомашё, ёқилғи-мойлаш материаллари, транспорт воситалари ва мутахассисларни жўнатган.

Нашрга кўра, ёрдам кўламини Харьков ҳарбий округи қўмондони ўринбосарининг 1944 йил 16 октябрдаги меморандумидан аниқлаш мумкин.

1944 йилнинг иккинчи чорагида 550 тонна тери хомашёси ва 450 тонна тамаки хом ашёси юклаш пунктларига келтирилди; Главконсервтрестга умумий оғирлиги 2,7 тонна бўлган 156 вагон ўтга чидамли лойни Часов-Яр карьерларидан олиб чиқишда, шунингдек саноат корхоналарига жўнатишда ёрдам кўрсатилди”, дейилади эълон қилинган ҳужжатда.

Тарихий архивларга кўра, армия Украина ССРнинг ишғол пайтида вайрон қилинган саноат корхоналарини, шу жумладан Днепропетровск ГЭСини тиклашга ёрдам берган. Украинанинг озод қилинган вилоятларига Москва, Ленинград, Сибир, Урал, Қозоғистон ва Ўзбекистондан эшелонларда завод жиҳозлари, машиналар, механизмлар, асбоблар, тракторлар, ёғоч ва бошқа материаллар билан юборилган.

Украиналиклар армияга қандай миннатдорлик билдирган

Таъкидланишича, Украина ССР аҳолиси ўз жамғармасини армия эҳтиёжлари учун ҳарбий техника қуришга берган. Днепропетровск ишчилари ва колхозчиларининг Олий Бош Қўмондон Иосиф Сталинга йўллаган мактубида улар Совет Украинаси танк колоннасини қуриш учун 8 миллион 320 минг рубль ҳисса қўшгани ҳамда озиқ-овқат билан ёрдам бергани ҳақида айтилади.

Мудофаа вазирлиги сайтида эълон қилинган архив ҳужжатларидан кўриниб турибдики, “Совет Украинаси” танк колоннасини қуришга Сталин (Донецк - ТАСС) темир йўли ишчилари, Днепропетровск ишчилари катта ҳисса қўшган. Ҳаммаси бўлиб, 1944 йил 1 мартда “Совет Украинаси” қурилиши учун 40 миллион 624 минг рублдан ортиқ хайрия йиғилган. Шахсий жамғармалардан танк колоннасини қуриш учун Донбасс корхоналари ходимлари ва колхозчилар 30 минг рубль берган.

Донбасс ишчилари “Ёш гвардия” танк колоннасини яратишда иштирок этган. Қурувчилар, ишчилар ва кон маъмуриятлари жамоалари уни қуриш учун ўн минглаб рубль ва юзлаб тонна кўмир жўнат, бу ҳақда улар ўз хатларида ёзиб қолдирган.

Украинанинг озод қилинган ҳудудларида таҳсил олувчилар ҳам танк колонналарини яратиш учун пул ажратган. Суми вилоятининг Конотоп туманидаги Поповская ўрта мактаби ўқувчилари ва ходимлари “Суми вилояти колхозчиси” танк колоннасини қуриш учун 1,63 минг рубль хайрия қилган. Бу ҳақда уларнинг 1944 йил 1 мартдаги мактубида айтилган. Пул, шунингдек, Россия Федерацияси ҳарбий бошқармаси томонидан мактублари нашр этилган шахслар томонидан хайрия қилинган.