Тошкентга трамвай қайтади

Тошкентга трамвай яна қайтади. Бу ҳақда Франция Ташқи ишлар вазирлигида бўлиб ўтган вазирлик-идоралараро ҳужжатларни имзолаш маросимида қатнашган журналист Азиза Қурбонова хабар қилди. Қайд этилишича, Тошкент шаҳар ҳокими ўринбосари Шароф Раҳмонов ва Франция Ташқи савдо ва хориждаги фуқаролар бўйича вазир-делегат Лоран Сен-Мартен трамвай тизимини амалга ошириш бўйича йўл харитасини имзолаган.

Ҳужжат имзоланганига орадан бир неча кун ўтганига қарамай, Тошкент ҳокимлиги ўзи томонидан имзоланган ва шаҳар ҳаётида катта аҳамият касб этадиган бундай лойиҳа ҳақида лом-лим демади. Транспорт вазирлигига юзланганимизда эса бу лойиҳа ҳокимлик томонидан имзолангани ва улар шуғулланиши айтилди.

Қайта қурилиши кутилаётган трамвайлар ҳақида

Ёдингизда бўлса, бундан тўққиз йил олдин — 2016 йилда юз йиллик тарихга эга Тошкент трамвайидан воз кечилганди. Марказий Осиёдаги энг қадимий ва катта, узоқ йиллар пойтахт аҳлига беминнат хизмат қилган ушбу трамвай тизими 1912 йил 29 декабрь куни фойдаланишга топширилган. Лекин бунга қисқа вақт ичида эришилмаган. Тошкентда трамвай қуриш ва фойдаланиш тўғрисидаги шартнома ундан 16 йил олдин – 1896 йилда Тошкент расмийлари ҳамда белгиялик тадбиркор Эдуард Эмпен томонидан имзоланган.

Пойтахтликларга  бир аср хизмат қилган трамвай линиялари 2000 йилларга келиб бирин-кетин ёпила бошлади. 2008 йили бирданига уч трамвай линиялари ёпилиб, шаҳарда 11 та трамвай йўналиши қолган. 2016 йилга қадар қисқартириш ва ёпишлар давом этди ва худди шу йили 28 март куни шаҳарнинг ўша пайтдаги ҳокими Раҳмонбек Усмонов барча трамвай йўналишлари ёпилишини эълон қилди.

Мазкур қарор автомобиль транспорти сонининг мунтазам ортиб бораётгани, кўча тармоқларининг етарли даражада ривожланмагани ва трамвай йўналишларининг самарасиз фаолияти сабаб қабул қилингани айтилди. 2 май куни 17 йўналишнинг сўнгги вагони депога кириб келиши билан Тошкент трамвайининг 115 йиллик тарихи якун топди. Бу пайтда шаҳарда трамвай бор-йўғи 7 та йўналиш ҳаракатда эди. Фаолияти тўхтатилган трамвайлар ўрнига янги автобус йўналишлари йўлга қўйилиши маълум қилинганди.

Шундан сўнг, тошкентликлар хайрлашиш учун трамвайларга чиқиб, суратга тушиб, уларни ижтимоий тармоқ саҳифаларига жойлаштиришганди. Буни пойтахтликлар яхши эслайди. Ўшанда фаоллар Тошкент трамвайини ривожлантиришга кўп вақт ва маблағ кетгани ва улар пойтахт учун энг яхши жамоат транспорти эканини айтишганди.

Қайта қуришга ҳаракат

2016 йили трамвай линиялари ёпилганида ижтимоий тармоқ фойдаланувчиларидан бири қуйидагича пост қолдирганди:

“Балки бир неча йилдан кейин Тошкентнинг кейинги расмийлари катта хато қилиб қўйганини англаб етар ва атроф-муҳитни ҳимоя қилиш мақсадида яна трамвай йўлларини қуриб, трамвай сотиб олиш керак деган қарорга келар”.

Ҳа, шундай ҳам бўлди. Ёпилганидан 6 йил ўтиб, пойтахтга яна трамвайларни қайтариш ҳаракати бошланди. Хўш, воз кечилган ва йўллардан “изи ўчирилган” трамвайларни қайта қуришга нима туртки бўляпти? Президент Шавкат Мирзиёевга кўра, халқ шуни хоҳлаяпти. Мирзиёев 2022 йилнинг февралида Самарқандга қилган ташрифи давомида шаҳарда трамвай бор эканини алоҳида қайд этиб,

“Трамвайни Тошкентга ҳам қайтармоқчимиз. Фуқаролардан бу борада кўплаб хатлар ва мурожаатлар келяпти”, деган эди.

2024 йилнинг мартида эса Транспорт вазири Илҳом Маҳкамов трамвайнинг “ниҳоятда керакли инфраструктура”лигини айтиб, у орқали пойтахт ва Янги Тошкент боғланиши, шунингдек, шаҳар ичида трамвайни қайси йўналишларга қўйиш масаласи устида ишланаётганини маълум қилганди. Вазир 2016 йилда трамвайлар ҳаракати тўлиқ тўхтатилгани ҳақида гапирар экан, ўша пайтда у бошқа соҳада бўлганини айтган.

“Ҳозир эса соҳа вакили сифатида айтаманки, трамвай — Тошкент шаҳри учун ниҳоятда керакли инфраструктура. Мавжуд бўлган трамвайни бекор қилиш… балки, менимча, у пайтларда у қадар тирбандликлар бўлмаган, жозибадорлик, муҳтожлик сезилмаган. У пайтларда ўзига яраша сабаблари бўлган бўлса керак. Қолганида ҳам, барибир уни модернизация қилиш, янгилаш талаб этиларди. Трамвайларнинг ўзи ҳам, йўли ҳам эскича усулда қурилган. Бу инфратузилма, албатта, бизга керак”, деган у.

Таъкидлаш жоизки, яқинда имзоланган трамвай қуриш йўл харитаси бу борада имзоланган иккинчи келишувдир. Биринчиси, 2022 йилнинг ноябрида Шавкат Мирзиёевнинг Францияга ташрифи вақтида Ўзбекистон бош вазир ўринбосари – инвестициялар ва ташқи савдо вазири Жамшид Хўжаев ҳамда Франция ташқи савдо, иқтисодий жозибадорлик ва хориждаги фуқаролар бўйича вазири Оливе Бешт томонидан имзоланганди. Унга кўра, Франциянинг Alstom машинасозлик компанияси Тошкентда кунига 78 минг кишини ташишга мўлжалланган 9,1 км узунликдаги трамвай линияси қуриши керак эди. 167,4 миллион евролик лойиҳанинг қурилиши эса 2024 йилнинг II чорагида бошланиши кўзда тутилганди. Аммо, лекин, бироқ…

Гувоҳи бўлиб турганимиздек, бизга номаълум сабабларга кўра, келишув амалга ошмади. Лекин таслим бўлиш йўқ! Президент Мирзиёевнинг Францияга сўнгги ташрифи давомида ҳам трамвай қурилиши бўйича яна бир “йўл харитаси” имзоланди. Бу сафар вазирликлар эмас, ҳокимият вакиллари қўли билан. Уни Тошкент шаҳар ҳокими ўринбосари Шароф Раҳмонов ва Франция ташқи савдо ва хориждаги фуқаролар бўйича вазир-делегат Лоран Сен-Мартен имзолаган. QALAMPIR.UZ лойиҳа бўйича ҳокимликдан маълумот олишга уринди, аммо бунинг иложи бўлмади. Шунинг учун, лойиҳа қиймати, кўзда тутилаётган линиялар масофаси ва трамвайлар модели каби маълумотлар ҳали бизга қоронғи.

Нега биринчи йўл харитаси амалга оширилмади?

“Хўш, нега биринчи келишув даврида трамвай қурилиши бошланмади” деган табиий савол туғилади. Эътиборлиси шундаки, ўтган йили 2 май куни – лойиҳага кўра, қурилиш ишлари бошланишига 1-2 ой қолганида Тошкентда ўтказилган халқаро инвестиция форумида иштирок этган Alstom компанияси витсе-президенти Саша Парне ўзбек масъуллари трамвай линиясини Янги Тошкент ҳудудида қуришни афзал кўраётганини айтди. Аммо шу билан трамвайнинг пойтахт шаҳарда қурилишини инкор ҳам этмади.

Ундан олдинроқ эса вазир Маҳкамов “яқин келажакда пойтахтда трамвай қурилмайдими” деган саволга қуйидагича жавоб берганди:

“Албатта, ҳеч кимда Тошкент шаҳрида трамвай бўлмайди, бу нарсани тўхтатдик деган фикр йўқ, бу аниқ, бундан йироқмиз. Трамвайни қайси йўналишларга қўйиш масаласи устида ишлаяпмиз. Бунда мавжуд инфраструктурадан келиб чиқишимиз керак”.

Бу борада шаҳарсозлик мутахассисларидан фикр сўраганимизда, тошкентликлар хотирасида трамвай кам одам фойдаланадиган, рельслари автомобиль йўлларидан ажратилган алоҳида бўлакда ҳаракатланиб шаҳар асфальт йўлларини ёрилишига сабаб бўладиган жамоат транспорти сифатида қолгани, аммо ҳозир рельсларнинг автомобиль йўллари билан бир баландликда қуришнинг имкони борлигини билдирди.

“Шундай қилинса, бошқа ғилдиракли транспортларнинг ҳақи ҳам олиб қўйилмайди. Трамвай фақатгина йўллар устидан эмас, автомобиль қатнови чекланган ёки тақиқланган ҳудудлардан ҳам ўтиши мумкин. Замонавий трамвай – бу замонавий, барқарор шаҳарлардаги энг яшил, кўп сиғимли транспорт. Масалан, 2 бўлинмали автобус сиғими 120 йўловчигача бўлса, трамвай сиғими 200 та йўловчидан ортиши мумкин”, дейди архитектор Иброҳим Дўстмуҳаммадов.

Унинг сўзларига кўра, ижтимоий транспорт тури сифатида катта шаҳарда трамвайдек кўп харажатли лекин жуда самарали транспорт тизими нафақат техник балки шаҳарсозлик жиҳатдан тўғри лойиҳаланганда одамларнинг манфаати учун хизмат қилади.

Яна қуриш учун бузиш керак…

Бир қанча пойтахтликларда “трамвай линияларини қуриш учун яна йўллар бузиладими” деган савол туғилиши мумкин. Аммо Дўстмуҳаммадовга кўра, трамвай бунга арзийди!

“Қурилиш вақтида йўлда ёпиб иш олиб борилади, лекин йўлни бунданам фойдасиз нарсалар учун тез-тез ёпиб туришади-ку, масалан труба алмаштириш учун”, дейди у QALAMPIR.UZ билан суҳбатда.

Шаҳарда қурилишлар ортидан юзага чиқадиган тирбандлик ва бошқа ноқулайликлар ҳақида гапирган вазир Маҳкамов шундай деганди:

“Энди мутахассислар бизга “эски” ва Янги Тошкентни боғлайдиган линия қуришдан бошлаш кераклигини айтишмоқда. Агар ҳозир шаҳар ичида трамвай қуришни бошласак, тирбандликларга ҳам дуч келамиз, дейишяпти. Трамвай ишга туширилгандан кейин эмас, балки қурилиш вақтида. Бу жуда узоқ вақт талаб этади”.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, баъзи раҳбарларнинг қарор қабул қилишда узоқни кўрмасликлари бутун мамлакатга – аҳолига ҳам, давлатга ҳам қимматга тушмоқда.