Таҳдид, ёлғон ва ваъдалар: Россия мигрантларни армияга қандай жалб қилмоқда?

Россия ҳукумати армия сафини Марказий Осиёдан келган меҳнат муҳожирлари билан тўлдиришга ҳаракат қилмоқда. Улар кўпинча зўравонликка асосланган рейдлар орқали тўпланади. Ҳарбий комиссияларга олиб борилган муҳожирлар таҳдид ва калтаклардан сўнг Мудофаа вазирлиги билан шартнома имзолашга мажбур бўлади.

Муҳожирлар ҳарбий хизматни ўташ учун шартнома имзолагани тўғрисида маълумотнома топширмагунча, Россия фуқаролиги берилмайди. Россия паспортини олганларга эса дарҳол ҳарбий хизматга чақирув қоғози келади.

Жорий йилнинг август ойи ўрталарида Президент ҳузуридаги Инсон ҳуқуқлари кенгаши иммиграция қонунларига ўзгартириш киритишни таклиф қилганди. Бу ҳарбий рўйхатдан ўтиш Россия паспортига эга бўлишнинг мажбурий шарти сифатида белгиланганидан далолатдир.

Юқоридаги маълумотлар “Deutsche Welle” нашри томонидан эълон қилинган мақолада келтирилган. Шунингдек, нашр ушбу таҳлилида Россия Мудофаа вазирлиги армияни муҳожирлар билан тўлдиришга интилаётгани ва мамлакатдаги мигрантлар ҳарбий хизматга мажбурий ёлланишдан қандай ҳимояланиши кераклиги ҳақида ҳам ёзган.

Меҳнат муҳожирларининг Россия армиясидаги ҳарбий хизматга ташвиқоти биринчи марта бир ярим йил олдин – уруш арафасида бошланган. 2022 йил 20 февраль куни ўзбекистонлик блогер Баҳром Исмоилов ўзининг YouTube'даги каналида мигрантларни Россия Мудофаа вазирлиги билан шартнома тузишга ундаган ва олти ойлик хизматдан сўнг Россия фуқаролигини олишига ваъда берган видеолавҳани жойлаштирган эди.

"22 февралдан бошлаб менга Ўзбекистон, Қирғизистон, Тожикистон, Арманистон ва бошқа муҳожирлар фуқароларини Мудофаа вазирлиги билан шартнома имзолашга кўндираётгани ҳақида хабарлар кела бошлади”, дейди таниқли ҳуқуқ ҳимоячиси Валентина Чупик нашрга берган интервьюсида.

“Deutsche Welle” нинг қайд этишича, 2022 йилнинг ёзидан бошлаб Мудофаа вазирлиги муҳожирларни Луганск, Донецк ва Мариуполда қурилиш ишларига ёзилиш учун ташвиқот қила бошлаган.

Валентина Чупикнинг айтишича, баъзида Марказий Осиё аҳолиси нима бўлаётганини тушунмасдан бутун бригадалар билан шартнома имзоламоқда.

“Октябрь ойида ўзбекистонлик йигитлар менга қўнғироқ қилиб: “Мариупол Москва вилоятими?" деб сўрашди.Маълум бўлишича, улар ишлаган жойда маошлари кечиктирилган ва уларнинг катта жамоаси қурилиш ишлари бўйича шартнома имзолаган. Ҳар бири 53 кишидан иборат мигрантларни 20 та автобусда номаълум томонга олиб кетишган. Улар етиб келганларида, атрофда фақат харобалар борлигини кўрган ва бу Москва вилояти эмаслигини тушунишган. Кимдир менинг телефон рақамимни олди ва мен билан боғланди. Мен даҳшатга тушиб, Ўзбекистоннинг Россия ва Украинадаги элчихоналарига қўнғироқ қила бошладим. Аммо бу одамлар билан алоқа узилиб қолди. Меҳнат муҳожирлари билиб-билмай Мудофаа вазирлиги билан шартномалар имзолаган ва уларга ҳамроҳлик қилаётганларнинг баёнотига кўра, одамлар қўшинларга тақсимланган”, дейди Чупик.

Алдов йўли билан шартнома имзолашга мажбурлаш

Нашрга кўра, ҳуқуқ ҳимоячилари яна бир ҳийла-найрангдан хабардор бўлишди: Москвадаги Сахарова миграция марказида бирор ҳужжат тўлдириш учун келган мигрантларни алдаб, Мудофаа вазирлиги билан шартнома имзолашга мажбурлашган.

“Улар 40 вараққача бўлган ҳужжатлар тўпламини имзолаш учун топширишади ва кўриб чиқиш учун сизга ярим дақиқа вақт беради. Орқасида катта чизиқ бор, ўқишга вақт йўқ, кўп одамлар қарамасдан имзо чекади. Кейин улар Россия армиясида хизмат қилиш учун шартнома имзолагани маълум бўлади. Одамлар ваҳима ичида қўнғироқ қилишади ва нима қилиш кераклигини сўрашади. Муҳожирлар патент берган бўлишига қарамай, ҳамма нарсадан воз кечиб, шошиб Россияни тарк этган ҳолатлар кўп бўлган”, дейди Валентина Чупик.

Колония ва қамоқхоналардаги хорижликларнинг урушга ташланиши

DW ушбу мақолада Россия қонунчилигини бузган ва вақтинчалик ҳибсхоналарда мамлакат армиясига депортация қилинишини кутаётган хорижликлар урушга юборилаётганини маълум қилган.

“Уларга Мудофаа вазирлиги билан шартнома тузиш таклиф қилиниб, олти ойлик армияда хизмат қилгандан сўнг фуқароликни олишлари ва Россия паспорти берилиши ваъда қилиняпти. 2023 йил январь ойида Владимирнинг 6-колониясида жазо муддатини ўтаётган йигитнинг отаси мен билан боғланди. Унинг сўзларига кўра, у ерга вагон келган, барча славян бўлмаган маҳбусларни икки ҳафтадан кейин қайтишини айтиб, номаълум томонга олиб кетишган. Бу ҳақда гапирган йигит жуда даҳшатга тушганди. Бахтига у гриппга чалинган, шу боис вақтинчалик фронтда "хўракка айланиш"дан қутилиб қолганди”, дейди адвокат.

Ҳуқуқ ҳимоячиси худди ўша пайтда унга кўплаб колониялардан шунга ўхшаш хабарлар кела бошлаганини таъкидлайди.

Ҳарбий рўйхатга олиш эвазига Россия фуқаролигини бериш

15 май куни Россия Президенти Владимир Путин Украинадаги уруш даврида Мудофаа вазирлиги билан бир йиллик шартнома тузган хорижликларни Россия фуқаролигига соддалаштирилган ҳолда қабул қилиш тўғрисидаги фармон имзолади. Шундан сўнг, Россия фуқаролигини олиш учун ариза топширган хорижликларни ҳарбий рўйхатга олиш ва рўйхат бўлимига гувоҳнома учун юбориб, уларни Мудофаа вазирлиги билан шартнома тузишга мажбурлаш ҳолатлари тез-тез учраган.

“Ҳозир бу амалиёт айниқса кучайди”, дейди “Мемориал” инсон ҳуқуқлари маркази бошқаруви аъзоси Светлана Ганнушкина.

Светлана Ганнушкина чет элликларни мажбуран ёллаш бўйича кўплаб уринишларни Россия расмийларининг мамлакат Қуролли кучлари сонини кўпайтириш истаги билан изоҳлаган.

“Бугунги Россиянинг қўшинлари етарли эмас, шунинг учун улар аскарларини кўпайтирмоқчи”, дейди Ганнушкина.
Мақолада келтирилишича, Марказий Осиёнинг барча мамлакатларида, истисносиз, чет давлат армиясига ёлланиш жиноят ҳисобланади. Шу боис, Россия Мудофаа вазирлиги билан шартнома имзолашга рози бўлган муҳожирлар ватанига қайтган тақдирда жиноий жавобгарликка тортилади. Ушбу модда бўйича қамоқ жазоси Тожикистонда 5 йилдан 12 йилгача, Ўзбекистонда 5 йилдан 10 йилгача, Қирғизистонда 10 йилдан 12 йилгача бўлган муддатни ташкил этади. Ушбу мамлакатларнинг элчихоналари аллақачон ўз фуқароларини хорижий давлатлар ҳудудида ҳарбий ҳаракатларда қатнашганлик учун муқаррар жиноий жавобгарликка тортиши ҳақида огоҳлантирган”, дейилади мақолада.

Айтилишича, Тожикистон хавфсизлик кучлари Украинада Россия Қуролли кучлари сафида жанг қилаётган тожик ёлланма аскарлари рўйхатини тузмоқда. 2023 йилнинг май ойида Бишкекда Украинада Россия қўшинлари таркибида бир йил жанг қилган ва ватанига қайтган Қирғизистон фуқароси жинояти учун 10 йилга қамалган.

Мигрантлар Россия армиясига мажбурий ёлланишдан қандай ҳимояланиши мумкин?

Россия армияси таркибида Украина ҳудудида Марказий Осиё давлатларидан қанча маҳаллий аҳоли жанг қилаётгани номаълум. Баъзи маълумотларга кўра, Россия армиясига жалб қилинган муҳожирлар сони ўн минглаб бўлиши мумкин.

Ишчиларни Россия армиясига мажбурий ёллашдан қочишнинг қандай усуллари бор? Адвокат Валентина Чупик муҳожирларга, биринчи навбатда, Россия фуқаролигини олиш учун ариза топширмасликни маслаҳат берган. Шунингдек, у Марказий Осиё давлатларидан кўплаб одамлар ҳозирда украин тилини ўрганаётгани ва уруш тугаганидан кейин Украинани тиклаш учун кетмоқчилигини айтган.

Ҳуқуқ ҳимоячиси барча ҳужжатларни имзолашдан олдин диққат билан ўқиб чиқишни ҳам маслаҳат берган.

“Агар сизга босим ўтказилса ёки таҳдид қилинса, бу қоғозни йиртиб ташланг ёки мен рози эмасман деб ёзинг. Исталган ижтимоий тармоқда жонли видеони ёқинг ва улардан ҳужжатларингизни қабул қилишларини ёки ёзма сертификат беришларини талаб қилинг. Ҳозиргача бу жуда яхши ишлади”, дейди у.

Бундан ташқари, адвокат Валентина Чупик мажбурий ёллаш ҳолатларига дуч келган муҳожирларни у билан телефон орқали боғланишга чақирган, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларининг рақамларини интернетда топиш мумкин.

“Бизда рус, ўзбек, тожик, қирғиз, арман тилларида сўзлашадиган адвокатларимиз бор. Бундай вазиятларда адвокат билан ФСБ тушунмайдиган тилда гаплашиш анча хавфсизроқ”, дейди ҳуқуқ ҳимоячиси.