Столтенберг даври: НАТО раҳбари 9 йил ичида нимани қойил қилди?
Таҳлил
−
12 Июль 2023
6627Шу йилнинг 4 июль куни НАТОнинг амалдаги бош котиби Йенс Столтенберг яна бир йил ўз лавозимида қолишини эълон қилди. Унинг фаолияти бошқа ҳамкасблариникидан Украинадаги уруш ва коллектив хавфсизлик муаммолари билан ажралиб туради.
Йенс Столтенберг 2014 йил 1 октябрдан ҳозиргача НАТО Бош котиби лавозимида ишлаб келмоқда. У бу лавозимдаги биринчи норвегиялик мутахассис ҳисобланади. Столтенбергнинг Бош котиблиги даврида Черногория ҳамда Шимолий Македония альянсга қўшилди. Унинг раҳбарлигида НАТО ўзига аъзо давлатларнинг жамоавий мудофаа салоҳиятини оширишга, хусусан, кибер уруш ва гибрид таҳдидларга қарши курашишга кўпроқ эътибор қаратди. Столтенберг, шунингдек, НАТОнинг бошқа давлатлар ва халқаро ташкилотлар, жумладан, Европа Иттифоқи билан ҳамкорлигини мустаҳкамлашда ҳал қилувчи рол ўйнади.
Мисол учун, Столтенберг альянс ялпи ички маҳсулотининг 2 фоизини мудофаага сарфлаш учун харажатларни оширишга чақирди. Шунингдек, НАТОнинг янги воқеликларига мослашиши, жумладан, Россия билан мулоқот ва ҳамкорлик масаласида, тажовузкор ҳатти-ҳаракатларига қарши туришда қатъий ёндашувни тарғиб қилди.
Столтенбергнинг "кароматлари"
Йенс Столтенберг 2014 йилда НАТО Бош котиби лавозимини эгаллаганидан сўнг ташкилот бир қатор муваффақиятларга эришди.
Хусусан:
1. НАТО ривожланаётган хавфсизлик муаммоларига жавобан ўзининг мудофаа позициясини юксалтирди. Бунга Болтиқбўйи минтақаси ва Польшада кўп миллатли жанговар гуруҳларнинг жойлаштирилиши, НАТО кучларининг тайёргарлиги ва тезкорлигини ошириши киради.
2. У аъзо мамлакатларни мудофаа харажатларини оширишга кўндирди. Натижада, 2020 йил охирига келиб, НАТОга аъзо бўлган Европа давлатлари ва Канаданинг 2014 йилдан бери умумий мудофаа бюджети 130 миллиард долларга етди.
3. НАТО терроризмга қарши курашда ҳал қилувчи роль ўйнади. Альянс ИШИДга қарши кураш бўйича глобал коалицияни ўқитиш ва маслаҳатлар бериш ҳамда аъзо давлатлар ўртасида разведка маълумотларини алмашишни йўлга қўйди.
4. НАТО-Россия муносабатлари 2022 йилгача яхшиланди: Столтенберг Россия билан очиқ алоқа каналларини сақлаб қолиш, шу билан бирга НАТОнинг назорат қилиш қобилиятини мустаҳкамлаш устида ишлади. Россия билан тушунмовчиликларнинг олдини олиш ва можароларни камайтиришга интилди.
5. Бош котиб аъзо давлатларни ҳарбий-сиёсий қарорлар қабул қилишда аёлларнинг ваколатини оширишга чақирди. Ташкилотда гендер тамойилларини жорий этиш асослари яратилди.
6. Ташкилотга аъзо давлатлар ўртасида ҳарбий тайёргарлик ва ўзаро ҳамкорликни кучайтириш учун кўп миллатли машғулотлар ўтказилди. Бу машғулотлар коллектив мудофаа қобилиятини мустаҳкамлади ҳамда НАТОнинг минтақавий ва глобал хавфсизликка содиқлигини намойиш этди.
Украинада уруш бошланганидан кейинги давр
Украинадаги уруш Столтенбергга катта маъсулият юклади. 2022 йил 24 июн куни Россия Украина ҳудудида махсус ҳарбий операция бошлаган бўлса, 4 март куни у НАТО давлатлари осмонини Россия учун ёпиқ деб эълон қилди.
Украинани ташкилотнинг аъзоси сифатида қабул қилиш босими ҳар қачонгидан ҳам кучли бўлса-да, альянс Киевни қабул қилишга шошилмаяпти. Бунга бир томондан Украинада уруш ҳаракатларининг давом этаётгани сабаб бўлса, бошқа томондан НАТОга аъзо баъзи давлатлар ҳукуматлари Украинани альянсда кўришдан манфаатдор эмаслиги сабабчи. Бироқ айнан унинг даврида уруш баҳона Финландиянинг альянсга қўшилиши орқали НАТО чегараси бевосита Россиягача етиб борди.
Столтенберг Ғарбдаги баъзи сиёсатчилардан фарқли равишда можарога бошидан узоқ муддатли уруш сифатида қарай бошлади. “Путин узоқ муддатли урушни режалаштирган ва янги ҳужумлар бошлаш эҳтимоли жуда юқори”, деганди у 2022 йил декабрь ойидаги интервьюсида.
Гуруч курмаксиз бўлмайди: НАТО раҳбари қандай хатоларга йўл қўйди?
Ҳар қандай сиёсий арбоб каби Йенс Столтенбергнинг НАТО Бош котиби сифатидаги фаолияти ҳам танқидга учраяпти:
1. Айрим танқидчилар Столтенберг Россиянинг Украина ва бошқа мамлакатлардаги агрессиясига қарши етарлича жавоб беролмаётганини таъкидлашмоқда. Уларнинг фикрича, НАТО Россияни тийиб туриш ва аъзо давлатларни ҳимоя қилиш учун янада қатъийроқ чоралар кўриши керак эди.
2. Ташкилот Совуқ уруш давридаги анъанавий ёндашувни сақлаб қолиш ўрнига, янги пайдо бўлган муаммолар, хусусан гибрид урушлар ва кибертерроризмни ҳал қилишга кўпроқ эътибор қаратиши керак.
3. Танқидчиларнинг фикрича, Столтенберг раҳбарияти НАТО доирасида шаффофлик ва жавобгарлик йўқлигини исботлаяпти. Асосий қарорлар кўпинча ёпиқ эшиклар ортида, аъзо давлатларнинг етарли маслаҳатисиз ёки иштирокисиз қабул қилиняпти.
4. Айрим танқидчилар Столтенберг раҳбарлигида НАТО низоларни, жумладан, Украинада давом этаётган инқироз ва Яқин Шарқдаги беқарорликни самарали ҳал қилиш имконияти йўқлигини таъкидлашмоқда.
Шу каби эътирозлар ортидан Йенс Столтенберг жорий йилнинг октябрь ойида лавозимидан кетиши кутилаётган эди. Бироқ 2023 йилнинг 4 июль куни унинг ваколат муддати узайтирилди. У яна бир йил — 2024 йил 1 октябргача ўз лавозимида қолишини маълум қилди.
Авазбек Мўйдинов
LiveБарчаси