Парламент ёқилиб, етакчи ағдарилди. Непалдаги Z-авлоднинг қонли намойишлари ҳақида нималар маълум?

Непалда “непo болалар” (Непал сиёсатчиларининг фарзандлари)нинг ҳашаматли ҳаётига қарши ижтимоий тармоқларда бошланган Z-авлод етакчилигидаги ҳаракат натижасида Бош вазир ағдарилди ва мамлакат сўнгги йиллардаги энг қонли норозиликларни бошдан кечирди.

Бугун, 10 сентябрь куни эрталаб комендантлик соатига амал қилаётган Катмандунинг ҳали ҳам тинч кўчаларида осмон устидан қора тутун кўтариларди. Шаҳарда етакчиси йўқ Z-авлоди ҳаракати, армия ва Президент ўртасида эҳтимолий учрашув ҳақида миш-мишлар тарқалди.

Бу икки кеча давом этган хаосдан сўнг пайдо бўлган ноаниқ осойишталик эди. Шу кунларда юз минглаб одамлар кўчаларга чиқиб ўз ғазабини ифода этди, парламент ва Олий судни – давлатнинг асосий рамзларини – ёқиб юборди ҳамда уларни тўхтатиш учун юборилган хавфсизлик кучлари билан тўқнашди.

Норозиликлар қандай бошланди?

Норозиликлар сентябрь ойи бошида бошланди. Ёш непалликлар сиёсатчиларнинг фарзандлари дизайнер сумкалари ва қимматбаҳо саёҳатларини ижтимоий тармоқларда намойиш этиб турганини кўриб чарчаганди, ҳолбуки оддий халқ кун кўриш учун курашмоқда эди.

Ёшлар орасида ишсизликнинг кучайиши ва иқтисодий имкониятларнинг йўқлиги сабаб кўп йиллардан бери ғазаб йиғилиб келаётган эди. Бу элита ва оддий одамлар орасидаги катта фарқ билан ҳам боғлиқ эди.

Ҳималайдаги 30 миллион аҳолига эга мамлакатда хабар тез тарқалди. Ҳукуматнинг ўтган ҳафтада Instagram, Facebook, WhatsApp ва яна йигирмадан ортиқ ижтимоий тармоқларни тақиқлаши эса оловга ёғ пуркагандек бўлди.

“Йиғилиб келган ғазаб айнан шу ҳаракатга олиб келди,” деди намойишларда қатнашган Сариша Шрешта CNN’га. 

У ижтимоий тармоқ тақиқини “сўнгги томчи” деб таърифлади.

Жаҳон банки маълумотларига кўра, 2024 йилда 15-24 ёшли ёшлар орасида ишсизлик 20,8% ни ташкил этди. Бу кўпчилик ёшларни хорижда иш излашга мажбур қилган. Мамлакат ялпи ички маҳсулотининг учдан бир қисмидан кўпи (33,1%) хориждан юбориладиган пулларга тўғри келади.

“Ижтимоий тармоқ – биз гаплашадиган, фикр алмашадиган ва дунё оммавий ахборотини кузатадиган ягона майдон. Дўстларимиз, оилаларимиз, ака-укаларимиз чет элда. Шу боис бу – алоқанинг асосий воситаси эди”, деди намойишларда иштирок этган непаллик фильм ишлаб чиқарувчи Прамин.

Қонли кеча

8 сентябрь куни эрталаб Катманду марказидаги парламент биноси яқинида, Майтӣғар Мандала ёдгорлиги олдида минглаб ёшлар, ҳатто мактаб формасидагилар ҳам йиғилди.

Бироқ намойишлар тез орада назоратдан чиқди. Айримлар парламент дарвозасига чиқиб олди, полиция билан тўқнашди. “Reuters”га кўра, полиция ўқ отди, сув сепди ва кўздан ёш чиқарувчи газ ишлатди.

Непаллик расмийларнинг айтишича, 8 сентябрдаги тўқнашувларда камида 19 киши ҳалок бўлди, юзлаб одамлар яраланди.

“Ўша пайтда ҳаммамиз умидсиз ва ожиз бўлиб қолдик,” деди Шрешта.

Бош вазирнинг ағдарилиши

Зўравонликлар ортидан ички ишлар вазири ҳамда бир неча ҳукумат аъзолари истеъфо берди. Бу эса мамлакатда ҳам, жаҳон ҳамжамиятида ҳам катта ғазаб уйғотди.

9 сентябрь куни намойишлар янада кенгайди. Ҳар хил ёшдаги одамлар комендантлик соатига қарамай кўчаларга чиқди ва ҳукуматнинг қонли тазйиқларига қарши турди.

“Z-авлод ҳисобдорлик ва адолатли тергов талаб қилди. Улар коррупция ва сиёсатчилар фарзандларининг ҳашаматли ҳаётидан чарчади. Афсуски, биз ҳукуматнинг ортиқча куч ишлатиб, ёшларни ўлдирганига гувоҳ бўлдик”, деди намойишчилардан бири Шри Гурунг.

Шундан сўнг вазият янада оғирлашди. Намойишчилар дўкон ва муассасаларнинг ойналарини синдирди, ҳукумат биноларини ёқиб юборди. Зўравонликлар туфайли мамлакатнинг асосий халқаро аэропорти ёпилди.

Олий суд ва Сингҳадарбар – ҳукумат вазирликлари жойлашган Катмандудаги кенг ҳукумат мажмуаси – ҳам ёнғинда вайрон бўлди.

Сингҳадарбар устидан Непал байроғини кўтариб турган намойишчилар акс этган суратлар тарқалди. Бу манзара ўтган йили қўшни Бангладешда ҳукуматни ағдарган талабалар ҳаракатини эслатди.

“Reuters” маълумот беришича, намойишчилар бош вазир КП Шарма Олининг шахсий уйини ҳам вайрон қилиб, мебелларни синдириб, кейин ёқиб юборган.

Z-авлоднинг эътирози

Намойишчиларнинг кўпчилиги ўз ҳаракатларини тартибсизлик ва талончиликдан узоқлаштиришга уринди. Улар бундай зўравонликларни ҳаракатни бузиш учун кириб олган “фурсатпарастлар”га юклади.

“Ҳаммасини йўқ қилишди,” деди адвокат Саҳадев Хатри.

“Бу бинолар шунчаки ғишт эмас. Улар тарихимизни, меросимизни ифода этади,” деди Шрешта.

9 сентябрь куни Оли истеъфо берди. Унинг ёрдамчиси ижтимоий тармоқларда эълон қилган мактубида “мамлакатдаги ноодатий вазият” сабаб сифатида кўрсатилган эди.

Ноаниқ келажак

Катманду кўчаларида тутун қора булут бўлиб кўтарилар, аскарлар автомат кўтарган ҳолда қўриқлаб турган бир вақтда фуқаролар “энди нима бўлади?” деган савол билан қолди.

Президент Рамчандра Паудел тинч йўл билан ечимга келишга чақирди ва ёш намойишчиларни мулоқотга чорлади.

Бироқ 10 сентябрь кунига келиб, ҳукумат ва етакчиси йўқ ёшлар ҳаракати ўртасида учрашув белгилангани ёки белгиланмагани ҳали аниқ эмас эди. CNN билан суҳбатлашган айрим намойишчилар эса янги раҳбариятда Z-авлод вакиллари кўпроқ бўлишини исташларини айтишди.

“Менимча, Непал янги юзларни, ёшлар билан тажрибалиларни бирга кўришга тайёр,” деди Хатри.

Бошқалар эса, ҳукумат синфи ўз тарихидаги энг катта синовдан кейин қандай жавоб беришини хавотир билан кутмоқда.

“Ҳозир ҳаммаси жуда ноаниқ. WhatsApp’даги барча гуруҳлар қўрқув ва баҳс-мунозаралар билан тўлиб кетган. Биз тинчлик билан намойишга чиққан талабалар ҳам таъқиб қилинади, деб қўрқяпмиз” деди 24 ёшли ҳуқуқшунослик йўналиши талабаси.

Жамоат сиёсати таҳлилчиси Бинай Мишранинг айтишича, бош вазир истеъфо берганидан сўнг, Президент парламентни чақириб, янги ҳукумат тузишни талаб қилади. Ҳозирги вақтда ҳеч бир партия аниқ кўпчиликка эга эмас. Шу боис парламент вақтинчалик ҳукумат тузиши эҳтимолдан холи эмас. Унда “Z авлоди” ташкилотлари ҳам иштирок этиши мумкин.

Оли эса истеъфодан олдин берган баёнотида ҳукумати “Z авлодининг талабларига қарши эмас”лигини, содир бўлган воқеалардан “чуқур қайғуда” эканини айтган. Бироқ у бу зўравонликларда “айрим манфаатдор гуруҳларнинг аралашуви” борлигини қайд этган, аммо уларнинг кимлигига аниқлик киритмаган.