Порахўр ёрдамчилар
Таҳлил
−
03 Февраль
10429Ҳоким ёрдамчилари борган сари “кўпроқ” ишлаяпти шекилли, йилдан йилга рейтингларда юқорилаяпти. Фақат бу… биз кутган рейтинг эмас. Коррупцияга қарши кураш агентлигига кўра, ўтган 2024 йил давомида ҳоким ёрдамчилари 309 марта коррупцияга қўл урган. Қизиғи, уларнинг номлари коррупцион статистик ҳисоботларда алоҳида тилга олинадиган бўлиб қолди. Ёдингизда бўлса, Президент Шавкат Мирзиёев 2022 йилда видеоселекторлардан бирида ҳоким ёрдамчилари ҳақида гапириб:
“Жойлардаги айрим ҳоким ёрдамчилари “кредит, субсидия, ер олиб бераман”, деб тамагирлик қилаётгани ҳам жуда ачинарли ҳолатдир”, деган эди.
Шунга қарамай, ҳоким ёрдамчилари билганларидан қолмади. 2025 йилни ҳам уларнинг пора билан ушлангани ҳақидаги қайноқ хабарлар билан бошлаб олдик. Масалан, январь ойи ўрталарида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ўтказилган тезкор тадбирда Учтепа туманидаги маҳалла фуқаролар йиғинларидан бирининг ҳоким ёрдамчиси юқори лавозимларда ишловчи танишлари орқали тадбиркорлик билан шуғулланмоқчи бўлган фуқаро номига ер майдони расмийлаштириб бериш эвазига 30 минг доллар олган вақтида ашёвий далиллар билан ушланган. Қизиғи, ушбу ҳоким ёрдамчиси муқаддам Жиноят кодексининг 167-(ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш), 168-(фирибгарлик), 205-(ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш) моддалари билан 3 маротаба судланган шахс ҳисобланади. Таъкидлаш жоизки, пора билан қўлга тушаётганлар фақат ҳоким ёрдамчилари эмас, бу борада ҳоким ўринбосарлари улардан ўтса, ўтадики, асло қолишмайди.
Мисол учун, ўтган йили ноябрь ойида Давлат хавфсизлик хизмати ва Бош прокуратура департаменти ҳамкорлигида ўтказилган тезкор тадбирда Чирчиқ шаҳри ҳокимининг ўринбосари фуқародан 2 миллион доллар талаб қилиб, шундан 1 миллион долларни ҳайдовчиси орқали олаётганида қўлга тушган. Гап шундаки, ҳоким ўринбосари фуқарога 40 миллион доллар инвестиция киритиш шарти билан ҳокимлик захирасидаги 20 гектар ерни олиб беришни ваъда қилган. Энг оғриқли нуқта: коррупцион жиноят устида ушланаётганлар орасида ҳатто қонун ҳимоячиларининг ўзлари ҳам бор. Масалан, 2024 йилнинг бошида бухоролик прокурор 100 минг АҚШ доллари билан қўлга тушгани ва шахсан Президент бу ҳолатга фикр билдиргани ёдингизда бўлса керак.
“Когон туманининг прокурори 100 минг доллар билан қўлга тушди. Мен буни нима учун элга айтяпман? Прокурор ўзининг ҳаракати билан бундай нарсалар амалга ошириляптики, ўзи курашчи бўлиб, унинг ходими ўғри бўлса, дардимизни кимга айтайлик?”, деганди Мирзиёев.
Август ойида эса Президент “ўғри” деб атаган прокурор Баҳодир Ғуломовга тегишли жиноят иши судда кўриб чиқилди. У Жиноят кодексининг 168-моддаси (Фирибгарлик) 4-қисми “а” банди, 28,211-моддаси (Нодавлат тижорат ташкилотида ёки бошқа нодавлат ташкилотда мансабдор шахслар томонидан ўз ваколатларини суиистеъмол қилиш) 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилган. Собиқ прокурор узил-кесил 3 йил муддатга прокуратура органлари тизимида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ва унга 15 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган.
Коррупция – мансабдорнинг бўйнидаги сиртмоқ
Одатда ҳукумат органлари заифлиги, қонунлар ишламаслиги ва иш ҳақи пастлиги каби сабаблар билан мансабдорлар ўз манфаатлари йўлида коррупцияга қўл уради. Иқтисодчи Жамшид Муслимовнинг сўзларига кўра, коррупциянинг ёмон томонларидан бири шуки, у мамлакат иқтисодиётини таназзулга тортади.
“Иқтисодиёт фақат барча учун адолатли ва аниқ “ўйин қоидалари” мавжуд бўлган жойда ривожланади. Коррупция инвестиция муҳитини бузиб, иқтисодий ўсишни секинлаштиради. Оқибатда ишсизлик кўпаяди ва аҳоли даромадлари камаяди. Давлат бюджети маблағларининг талон-торож қилиниши эса инфратузилма, таълим ва соғлиқни сақлаш каби муҳим соҳаларни издан чиқаради”, дейди у.
Мансабдор илк бор коррупцияга қўл урганида ўз бўйнидан сиртмоқ ўтказиб, ўзгалар қўлига тутқазади ва жиноятини яшириш учун умр бўйи бошқаларга ҳам пора таклиф қилади. Шундай қилиб, коррупция ўргимчак тўри каби тарқалади. Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ахборот хизмати раҳбари Шерзод Сапаровнинг QALAMPIR.UZ’га билдиришича, мансабдор шахсларда ироданинг етишмаслиги ушбу жиноятга қарши курашда кузатилаётган жиддий омиллардан бири.
“Коррупцияга қарши курашга бўлган ироданинг етишмаслиги, идоралар раҳбарларининг янгиликка, бошқача айтганда, ўзгаришга тайёр эмаслиги коррупцияга қарши курашни мураккаблаштирмоқда”, дейди Сапаров.
Шунингдек, унинг сўзларига кўра, Ўзбекистон коррупцияга қарши курашда АҚШ, Сингапур, Хитой, Европа, Жанубий Корея ва Япония каби давлатларнинг тажрибасига суяниб ўзгача модель яратмоқчи.
Коррупция шундай жиноятки, унга қарши курашда жамоатчилик иштироки жуда муҳим.
“Бунинг учун одамлар ўз ҳуқуқларини яхши билиши ва уларни ҳимоя қилишга тайёр бўлиши керак. ОАВ жамоатчиликни коррупцияга қарши курашга сафарбар қилишда катта роль ўйнайди. Шаффофлик, жамоатчилик назорати ва коррупция ҳолатлари ҳақида хабар бериш самарали чоралардир”, дейди Жамшид Муслимов.
Ўзбекистон коррупционерларни қандай жазолайди?
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига кўра, коррупционерлар максимал ўн йилдан ўн беш йилгача озодликдан маҳрум қилинишлари мумкин. Давлат иқтисодиёти ва жамиятга қарши мазкур жиноят учун бу жазолар етарлими? Адвокат Даврон Ёқубов фикрига кўра, қонунлар билан боғлиқ муаммо йўқ, агар улар рисоладагидек ишласа.
“Қонун нормаларида эмас, уларнинг амалиётда ишлатилишида бўшлиқ мавжуд дейиш мумкин. Бундан ташқари, коррупцияга қарши кураш фақатгина қуйи амалдорлар иштирокида кечмоқда. Токи юқори эшелонда курашилмас экан, бу кураш номигагина амалга оширилмоқда деган таассурот уйғонади”, дейди адвокат.
Шавкат Мирзиёевнинг 2021 йилдаги “Коррупцияга қарши муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини яратиш, давлат ва жамият бошқарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонида Коррупцияга қарши кураш агентлигига коррупционер шахслар реестри ва мажбурий мол-мулк декларациясини ташкил этиш топширилган эди. Орадан бир неча йил ўтди ҳамки, мазкур топшириқлар ижроси таъминланмади. Оқибатда, юқорида санаб ўтилгани каби муқаддам коррупцион жиноятга қўл урган шахсларга яна мансаб, яна ваколат берилмоқда.
“Ўрганган кўнгил ўртанса қўймас” деганларидек, бу шахслар мазкур жиноятга қайта қўл урмоқда. Ўтган йилнинг 10 сентябрида бўлиб ўтган Қонунчилик палатаси йиғилишида депутат Умида Раҳмонова ҳам шу масалани кўтарганди. У коррупцион жиноятларни содир этган 566 нафар шахс давлат хизматига қайта қабул қилингани ва яна коррупцияга қўл урганини маълум қилганди. Депутат бундай ҳолат – очиқ реестр ҳалигача ташкил этилмагани оқибати эканини таъкидлаб, Коррупцияга қарши кураш агентлиги директори Акмал Бурҳоновдан реестр қачон ишга тушишини сўраганди. Бурҳонов эса дастлабки қонун лойиҳаси 2022 йил бошида ишлаб чиқилиб, ўтган вақт давомида вазирлик-идоралар билан келишилгани ва жорий йил бошида Президент Администрациясига киритилганини айтган.
“Ўйлайманки, шу ой охирига қадар бу қонунни сизларнинг эътиборингизга кўриб чиқиш учун киритамиз”, деган эди у.
Бунга ҳам тўрт ойдан ортиқ вақт ўтди ва QALAMPIR.UZ лойиҳа қачон ишга тушиши билан қизиқди. Агентлик вакили Шерзод Сапаров эса ишлар ҳамон жараёнда экани ва тайёр бўлиши билан бу ҳақда маълум қилинишини билдирди.
Бирни кўриб шукр қил, бирни кўриб фикр…
Тарихнинг гувоҳлик беришича, коррупция ҳар қандай давлатни ичидан емириб, ҳар қандай тузилмани-да қулатишга қодир. Масалан, ўзининг маданияти, архитектураси ва бой тарихи билан тилга олинадиган Ғарбий Рим империясини қулатган энг катта омил ҳам айнан шу коррупция эди. Ўша давр тарихчилари ўз китобларида бу ҳақда маълумотлар қолдирган. Уларнинг умумий хулосасига кўра, империяда амалдорлар ўз манфаатларини биринчи ўринга қўйган, солиқлар нотўғри тақсимланган ва армияга маблағ етарлича ажратилмаган. Бу омиллар варварларнинг ҳужумларига қарши курашни қийинлаштириб, империянинг қулаши билан якунланган.
Замонавий дунёда ҳам шундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин. Масалан, дунё бўйича табиий ресурсларга энг бой 10 та давлат қаторидаги Венесуэлани олсак. Жанубий Америкада жойлашган бундай “бой” давлат аҳолиси жуда камбағал ва ёмон шароитларда яшашга мажбур. Бунинг сабаби ҳам доимгидек коррупция! Халқаро рейтингда Венесуэла коррупция мавжудлиги бўйича 180 давлат ичида 177-ўринни эгаллайди. Мамлакатда коррупциянинг порахўрлик, непотизм, қонунсизлик кўринишлари чуқур илдиз отган. Оқибатда кўплаб венесуэлаликлар ўз ватанларини тарк этиб, Колумбия, Эквадор ва Перу каби қўшни давлатларга кўчиб ўтишга мажбур бўлмоқда. Чунки ҳукуматга қарши қилинган ҳар қандай ҳаракат ва митинглар аёвсиз бостириб келинади. Шунинг учун ҳам Венесуэла бир неча Европа давлатлари санкциялари остида қолмоқда.
Инсоният ўз онги билан бошқа мавжудотлардан фарқланиб туради ва бу бошқалар хатосидан хулоса чиқариш имконини беради. Халқимизда “Бирни кўриб шукр қил, бирни кўриб фикр” нақли бежиз айтилмайди. Бутун дунё сингари Ўзбекистон ҳам коррупцияга қарши курашар экан, икки ташаббус: очиқ электрон реестр ва мажбурий мол-мулк декларациясини олға суришга қарор қилди. Бироқ уларнинг жорий этилиши олди-қочди сабаблар билан ортга сурилмоқда, дейиш мумкин. Коррупцияга оид жиноятларни содир этишда айбдор деб топилган шахсларнинг очиқ электрон реестри юритилмас экан, муқаддам коррупцияга оид жиноятларни содир этган мансабдорнинг яна қайта лавозимга келмаслигига, яна қайта коррупцияга қўл урмаслигига ҳеч ким кафолат бера олмайди. Давлат хизматчиларининг даромадини декларациялаш ҳаракати амалга оширилмас экан, мулозимнинг қай йўл билан бойлик йиғаётганини билиш имконсиз. Пора билан қўлга тушмаяпти дегани – олмаяпти дегани эмаслигини унутмаслик керак. Худди шунинг учун ҳам бу икки ташаббус бир-бирини тўлдиради. Фақат уларнинг қачон йўлга қўйилиши сўроқ остида қолмоқда.
Иқбол Эргашова
LiveБарчаси