Қозоғистон Арманистонга тинчликпарвар кучларини юборадими?

Арманистон-Озарбайжон чегарасидаги вазиятнинг кескинлашуви фонида Қозоғистондан Арманистонга тинчликпарвар кучларнинг юборилиши масаласи кўрилмаяпти. Бу ҳақда бугун, 14 сентябрь куни Қозоғистон Бош вазири ўринбосари – Ташқи ишлар вазири Мухтор Тлеуберди журналистларга маълум қилди.

“Кеча [сешанба куни] КХШТ Коллектив хавфсизлик кенгашининг навбатдан ташқари йиғилишида Арманистон Бош вазири [Никол Пашинян] КХШТга аъзо давлатлар раҳбарларини Озарбайжон ва Арманистон чегарасидаги вазият ҳақида хабардор қилди. Умуман олганда, маълумотлар қабул қилинади. Албатта, биз объектив маълумот олишни хоҳлагандик, чунки ҳар икки томондан турли маълумотлар келяпти. Шу боис, умуман олганда, давлат раҳбарлари КХШТ Бош котиби воқеа жойига бориб, тўлиқ тасаввурга эга бўлиши ва кейин давлат раҳбарларини хабардор қилиши керак, деган қарорга келишди”, дея вазирнинг сўзларидан иқтибос келтиради “Власть” интернет нашри.

Вазир, шунингдек, Озарбайжон ва Арманистон ўртасидаги чегара демаркация қилинмагани ва шунинг учун “чегаранинг ҳар қандай бузилиши ҳақида гапириш қийинлигини” таъкидлади. Тлеубердининг сўзларига кўра, биринчи навбатдаги вазифа Арманистон-Озарбайжон чегарасини делимитация ва демаркация қилиш бўйича қўшма комиссия ишини қайта бошлашдан иборат.

“Биз ўз тажрибамиз билан бўлишишга тайёрмиз. Негаки биз чегарамизни қуруқликнинг бутун периметри ва ҳатто денгиз чегараси бўйлаб демаркация қилганмиз, Россиядан ташқари барча давлатлар билан демаркация деярли якунланди. Россия билан демаркация учун яна 2-3 йил керак бўлади”, дейди Тлеуберди.

Эслатиб ўтамиз, 13 сентябрга ўтар кечаси Арманистон Қуролли Кучлари бўлинмалари Озарбайжон-Арманистон давлат чегарасининг Дашкесан, Калбажар ва Лочин йўналишларида кенг кўламли провокацияни амалга оширган эди.

Арманистон ва Озарбайжон чегарасида жанглар 13 сентябрь куни маҳаллий вақт билан соат 00:05 да бошланди. Баку Ереванни провокацияларда айблади ва шунинг ортидан тўқнашув юз берганини маълум қилди.

Расмий Бакуга кўра, 13 сентябрга ўтар кечаси Арманистон Қуролли Кучлари бўлинмалари Озарбайжон-Арманистон давлат чегарасининг Дашкесан, Калбажар ва Лочин йўналишларида кенг кўламли провокация содир этган. Тўқнашувларда Озарбайжон томонидан 50 нафар, Арманистондан 49 нафар ҳарбий ҳалок бўлди. Томонлар 13 сентябрь куни тонгда ўт очишни тўхтатиш режими тиклашга келишиб олди.

Арманистоннинг талаби билан Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилотининг Коллектив хавфсизлик кенгашининг навбатдан ташқари йиғилиши ўтказилди. Унда ташкилот бош котиби раҳбарлигидаги миссия воқеа жойига бориб, вазиятни ўрганишига келишилди.

Қорабоғ уруши

Озарбайжон ва Арманистон 2020 йил айнан Қорабоғ ҳудуди масаласида ўзаро ҳисоб-китоб қилиб олди. Иккинчи Қорабоғ уруши ёки “Ватан муҳорабаси” номи билан тарихга кирган ҳарбий тўқнашувлар 2020 йилнинг 27 сентябрь куни бошланиб, 44 кун давом этди. 2020 йилнинг 9 ноябридан 10 ноябрга ўтар кечаси “Тоғли Қорабоғда ўт очишни тўхтатиш ҳақида”ги баёнот имзоланди. Уруш якунларига кўра, Туркия қўлловидаги Озарбайжон ғалаба қилди. Россиянинг ёрдамига умид қилган Арманистон эса мағлубиятга юз тутди. 

Ҳарбий салоҳияти бўйича дунёда 11-ўринда турувчи Туркия Қорабоғ урушида фаол тарзда Озарбайжонни ҳам руҳий, ҳам сиёсий, ҳам ҳарбий жиҳатдан қўллади. Аслида, Туркия Биринчи Қорабоғ урушидан бери Озарбайжонни қўллаб келади. 2010 йилда икки давлат ҳарбий ҳамкорлик борасида стратегик шерикликка эришгач, ушбу қўллов амалий кўриниш касб эта бошлади. Шундан сўнг, Туркия Озарбайжон Қуролли Кучлари учун зобитлар тайёрлаб, ушбу давлатга қурол экспорт қилиш бўйича Россия ва Исроилдан сўнг учинчи ўринга чиқди. Айниқса, ўтган 2020 йилда қурол экспорти 6 баробарга ортиб кетди. Тоғли Қорабоғдаги тўқнашувлар олдидан эса бу икки давлат ўзаро ҳарбий дала ўқув машғулотларини ўтказди. Машғулотлар якунида Туркия Озарбайжонда 2 та F-16 қирувчи самолётини ҳам қолдиргани айтилади. Туркияда ишлаб чиқарилган “Bayraktar” учувчисиз ҳарбий аппаратларининг ҳам Озарбайжон ғалабасини таъминлашдаги ўрни юқори бўлди.

44 кунлик уруш якунларига кўра, Озарбайжон армияси мамлакатнинг 5 шаҳри, 4 та посёлка ва 286 та қишлоғини арман босқинчиларидан озод қилди. Озарбайжон Қуролли Кучларининг 2, 9 мингдан ортиқ ҳарбий хизматчиси ўз она юртларини озод қилиш учун курашда ҳалок бўлди.