Ukraina Amerika qurollarisiz omon qoladimi?

AQSHning Ukrainaga uch yillik keng ko‘lamli urush davomida davom etgan harbiy yordami to‘xtashi mumkin. Hech bo‘lmaganda, AQSH Prezidenti Donald Tramp bu variantni istisno etmaydi va Kiyevga mudofaa yordamining yuki Yevropa yelkasiga tushishi kerak, deb hisoblaydi. Bu Ukraina uchun nimani anglatadi?

Ukraina Qurolli kuchlariga Amerika qurollarini yetkazib berish sobiq prezident Jo Bayden davrida imzolangan shartnomalar asosida davom etmoqda. Rejaga ko‘ra, bu yetkazib berishlar 2025 yilning oxirigacha davom etishi kerak. To‘g‘ri, bu Oq uyning yangi rahbarining so‘zsiz roziligi bilan ularni to‘satdan uzib qo‘yishi mumkin bo‘lgan “kutilmagan holatlar”ni istisno qilmaydi.

Ammo, Ukraina rasmiylariga ko‘ra, frontdagi qurollarning qariyb 40 foizi allaqachon Ukrainada ishlab chiqarilgan. Qolganlari hamon Yevropa va Amerika hamkorlaridan yetkazib beriladi.

Birgina o‘tgan yilning o‘zida Ukraina harbiy-sanoat kompleksi 9 milliard dollarlik mahsulot ishlab chiqargan. Shu bilan birga, Ukrainaning Strategik sanoat vaziri German Smetaninning hisob-kitoblariga ko‘ra, harbiy-sanoat majmuasining salohiyati ikki barobar yuqori.

“Ukraina korxonalari o‘tgan yili ikki barobar ko‘p, taxminan 20 milliard dollarlik mudofaa mahsulotlarini ishlab chiqarishga qodir edi”, dedi u.

Hozirda Kiyevning asosiy sa’y-harakatlari Tramp Kiyevga yordamni to‘xtatsa, bu frontdagi muvaffaqiyatsizlikka sabab bo‘lib qolmasligi uchun Amerika qurollarining ko‘p qismini o‘zi ishlab chiqarishi va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari ko‘magi bilan almashtirishga qaratilgan.

north_east

Ukraina AQSH yordamisiz bir necha oygina chidashi mumkin – WSJ

Ukraina Mudofaa vazirligidagi yuqori martabali mulozimining tushuntirishicha, Kiyev aslida bir necha turdagi qurollar bo‘yicha AQSHga jiddiy qaram.

Masalan, bu asosiy yo‘q qilish vositalari va frontdagi “sarflanadigan materiallar” – razvedka qiluvchi hamda zarba beruvchi FPV dronlariga taalluqli emas. Ularning katta qismi Ukraina xususiy va davlat kompaniyalari tomonidan to‘plangan.

Bundan tashqari, so‘nggi olti oy ichida ukrainaliklar mamlakatda birinchi navbatda Xitoy va AQSHdan yetkazib beriladigan barcha asosiy komponentlarni ishlab chiqarishni mahalliylashtirish ustida ishlamoqda.

Qayd etilishicha, bu ish deyarli yakunlandi – Ukrainada ishlab chiqarilgan dronlarning 95 foizi butlovchi qismlardan yig‘ilgan.

Ukrainaning yirik xususiy mudofaa kompaniyalaridan biri bo‘lgan Ukrainian Armor rahbari Vladislav Belbasning so‘zlariga ko‘ra, FPV (First Person View) dronlaridan tashqari, harbiy-sanoat majmuasi zirhli transport vositalari, minomyotlar, artilleriya tizimlariga bo‘lgan ehtiyojlarini ham to‘liq qoplaydi, shuningdek, o‘q-dorilarga bo‘lgan ehtiyojni qisman ta’minlaydi.

“Biz o‘z o‘q-dori ishlab chiqarishni faol rivojlantirmoqdamiz. G‘arbdagi barcha sheriklarimizdan ko‘ra ko‘proq sovet kalibrli o‘q-dorilarni ishlab chiqaramiz”, degan Belbas.

Ukraina hukumati Yevropa qurol ishlab chiqaruvchilari bilan qo‘shma korxonalar yaratish ustida ham faol ishlamoqda. Har xil turdagi qurollarni – zirhli transport vositalaridan tortib raketalarni birgalikda ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan o‘nga yaqin ana shunday korxonalar allaqachon ishlamoqda. Rasmiy Kiyev Ukrainaga berilgan Amerika F-16 qiruvchilariga xizmat ko‘rsatish ham muammo bo‘lmasligi kerakligini ta’kidlagan.

“Yevropada bu borada ixtisoslashgan bitta kompaniya bor, shuning uchun AQSH yordami almashtirilishi mumkin”, degan ukrainalik rasmiy. 

Xuddi shu narsa Starlink sun’iy yo‘ldosh aloqalariga ham tegishli. Kompaniyaning o‘zi va uning egasi Ilon Mask Ukraina harbiylarini ushbu texnologiyadan mahrum qilishni rejalashtirmayotganini ta’kidlasa ham, Ukrainada bu sodir bo‘lgan taqdirda bir nechta zaxira variantlari mavjud. Ulardan biri Starlink ishlamaydigan Kursk viloyatida sinovdan o‘tkazildi. 

Biroq, Ukraina rasmiysiga ko‘ra, havo hujumidan mudofaa tizimlari va ular uchun raketalar bo‘yicha Qo‘shma Shtatlarga qaramlik dolzarbligicha qolmoqda.

Gap birinchi navbatda ballistik va aeroballistik nishonlarni urib tushira oladigan Patriot havo mudofaa tizimi haqida bormoqda.

“Biz almashtirish ustida ishlayapmiz. Ammo dunyoda havo hujumidan mudofaa tizimlarini ishlab chiqaradigan atigi beshta davlat mavjud. Shuning uchun amerikaliklarni almashtirish ancha qiyin bo‘ladi”, deya ta’kidlagan BBC manbasi.

Vladimir Zelenskiy Ukraina Amerikaning Patriot zenit-raketa majmuasining o‘ziga xos analogini ishlab chiqayotganini aytdi. Manbalarga ko‘ra, bu ishlanma hali to‘liq emas, lekin bu boradagi ishlar “faol davom etmoqda”.

north_east

Ukrainaga bosqinning 3 yilligi

Shu bilan birga, ukrainalik ishlab chiquvchilar dushman havo nishonlarini urib tushirishning boshqa yechimlarini topishga harakat qilmoqda, bu ularga G‘arbiy havo hujumidan mudofaa raketalarini tejash imkonini beradi.

Kiyevning amerikalik qurol ishlab chiqaruvchilarga yana bir jiddiy qaramligi bor. Gap bir nechta raketa tizimlari, birinchi navbatda HIMARS va ular uchun o‘q-dorilar haqida ketmoqda.

2022 yilning yozida ushbu MLRS frontda juda samarali ekanini isbotladi. Garchi keyingi yillarda ulardan foydalanish ta’siri Rossiyaning elektron urushiga samarali qarshi kurash tufayli biroz pasaygan bo‘lsa-da, bu Amerika GMLRS raketalarining aniqligiga bevosita ta’sir ko‘rsatdi.

Biroq, HIMARS hali ham Ukraina harbiylarining qo‘lida dahshatli qurol bo‘lib qolmoqda.

GMLRS boshqariladigan raketalari 2022 yilning yozida Ukraina Qurolli kuchlari uchun eng muhim yo‘q qilish vositasiga aylandi. Keyin Ukraina armiyasi Rossiya o‘q-dori omborlariga zarba berib, ulardan foydalanish taktikasini ishlab chiqdi.

Ushbu taktika shunchalik samarali ediki, u rossiyaliklarni frontdagi bo‘linmalarni yetkazib berish tizimini o‘zgartirishga majbur qildi.

90 kilometrgacha uchish masofasiga ega bu raketalar ikki turdagi jangovar kallaklar – yuqori portlovchi parchalanish yoki klaster hamda ikki turdagi – yo‘ldosh va inersal boshqaruv tizimlari bilan jihozlangan.

Raketaning yuqori aniqligi va jangovar kallak kuchi uning joylashish tezligi bilan to‘ldiriladi – g‘ildirakli HIMARS ishga tushirish moslamasi yoki kuzatilgan MLRS razvedka ma’lumotlari olinganidan so‘ng qisqa vaqt ichida zarbalar berish imkonini beradi.

Ushbu ishga tushirish moslamalari 300 kilometrgacha bo‘lgan ATACMS raketalari uchun ishlatiladi.

Garchi Rossiya qo‘shinlari GMLRS'ga qarshi kurashish usullarini ishlab chiqqan bo‘lsa-da, ular elektron urush tizimlari bilan kurashadi, sun’iy yo‘ldosh navigatsiyasiga ta’sir qiladi yoki ularni zenit raketalari bilan urib tushiradi, zarbadan to‘liq himoyalanish imkoni yo‘q.

Muammo shundaki, GMLRS, qobiqlardan farqli o‘laroq, faqat AQSHda Lockheed Martin zavodlarida ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarishni kengaytirish qiyin vazifa, chunki raketada ko‘plab yuqori texnologiyali qismlar mavjud.

Bundan tashqari, ushbu raketalarning Ukrainada ko‘rsatgan yuqori samaradorligi butun dunyo bo‘ylab ularga bo‘lgan talabni oshirdi. Bu raketalarni almashtiradigan hech narsa yo‘q. Na miqdor, na sifat jihatidan.