Ukraina harbiylari bizga tegmadi – Kursk aholisi

Joriy yilning 12 mart kuni Ukraina harbiylari Sudjani butunlay tark etdi, ertasi kuni Rossiya Mudofaa vazirligi shaharni o‘z nazoratiga olganini e’lon qildi. Shahar aholisi evakuatsiya qilish imkoniyatiga ega bo‘lmagan yoki buni istamagan holda yetti oy davomida okkupatsiya ostida yashadi. Bu vaqt ichida ularning ko‘pchiligi otishmalar oqibatida yoki tibbiy yordam yo‘qligi sababli halok bo‘ldi. “Bereg” jurnalistlari Ukraina qo‘shinlari shahardan chiqib ketganidan keyin Kurskka evakuatsiya qilinishga muvaffaq bo‘lgan Sudja aholisi Aleksey va uning qizi Yelena bilan suhbatlashdi (suhbatdoshlarning ismlari xavfsizlik nuqtai nazaridan o‘zgartirilgan).

Yelena, 49 yosh:

“Men shu yerdagi do‘konda sotuvchi bo‘lib ishlardim. Oltinchi kuni (2024 yil 6 avgust) Goncharovkani o‘qqa tutishganini eshitdik, lekin men baribir vaziyatga oydinlik kiritish uchun ishga chiqdim. Yo‘lda borarkanman, a’zoyi badanim titrardi. Yelena, hamma o‘z transportida Kursk oblastiga jo‘nab ketdi. Hammasi yopiq, uyingga boraver, deyishdi do‘kon oldida odamlar menga. Orqaga qaytayotganimda uylar ustidan uchib o‘tayotgan raketalarni ko‘rdim – bu juda qo‘rqinchli edi”, deydi u.

Aleksey, 77 yosh: 

“Birinchi kuni ketishdan bosh tortdik, chunki bizni himoya qilishlariga umid qilgandik. Televizorda bu atigi bir necha kunga yetadi, deyishdi. Ketish yoki ketmaslik haqida o‘yladik va qolishga qaror qildik – bu haqda o‘g‘limga telefon orqali aytdim. Ertasi kuni shahar o‘qqa tutildi va ukrainalik askarlar paydo bo‘ldi. Bu shunday bo‘ldi – men ertalab soat yettilarda tovuqlarni boqish uchun chiqdim, o‘z xo‘jaligimiz bor”, deydi Aleksey. 

Uning aytishicha, ko‘p qavatli uyining ayvonida esa askarlar paydo bo‘lgan. 

“Rossiya askarlarini ko‘rmadingizmi, deb so‘rashadi, men yo‘q, deb javob beraman. Ular uyga, kvartiraga kirishdi, keyin boshqa kvartiralarga kirib ko‘rishdi. Avvaliga e’tibor bermadim, keyin ularning yelkalarida ko‘k doirali bog‘ichlar borligini payqadim – shundan keyingina bular ukrain askarlari ekanligini, shaharda ekanliklarini tushundim”, deydi u.

Yelena:

“O‘shanda bizning kvartiramizga birinchi bo‘lib kirgan askarlar orasida bizni “Putin rejimi”dan himoya qilishini aytgan yigit ham bor edi. Hammasi yaxshi bo‘ladi, xavotir olmang. Biz tinch aholi bilan urushmayapmiz, ayollarni zo‘rlamayapmiz, sizlarning rus qo‘shinlaringiz kabi bolalarni o‘ldirmayapmiz, deb aytardi u askar bizga”, deydi Yelena.

Aleksey:

“Shahar olingandan keyin o‘g‘lim bilan bog‘lana olmadim. Aloqa umuman yo‘q edi. Oltinchi avgustdan boshlab bizda elektr, gaz, suv yo‘q edi. Mustaqil ravishda ketishga harakat qilishning iloji yo‘q edi. Biz rafiqam bilan ikkinchi guruh nogironlari, yonimizda qizim bor. Nimada borish kerak? O‘zimizning ulovimiz yo‘q, biror yordamga umid ham qilib bo‘lmasdi. 42 xonadonli ko‘p qavatli uyimizda bizga o‘xshaganlardan faqat ikki oila qolgandi. Ular bilan gaplashishning ham hojati yo‘q”, deydi u.

Alekseyga ko‘ra, yorug‘lik, gaz, suv yo‘qligi kechagi kungacha (12 mart), ular ketishimiz mumkin bo‘lgan kungacha davom etgan va davom etmoqda. 

“Nimaga to‘g‘ri kelsa, shuni yeyishdi, qo‘llaridan kelganicha ovqat pishirishdi. Avvaliga ovqatni xomligicha yeyishdi. Masalan, makaronni suvda ivitib, go‘sht qiymalagichdan o‘tkazib, sovuq suv ichib yeyishgan. Qaysidir paytda biz burjuyka topdik, unda ovqatni isitish mumkin edi, unga o‘tin ham solib qo‘yardik. Oxir-oqibat, bu oylar davomida faqat oshxonamiz isitilardi”, deya ta’kidlaydi Aleksey.

Alekseyga ko‘ra, ikkinchi yanvarda ular yerto‘laga tushishga qaror qilgan. 

“Xotinim deyarli yurolmaydi va otishmalar paytida biz uni pastga tushira olmasdik. Qish o‘rtalaridan, so‘nggi ikki yarim oydan beri shunday yashardik. Xotinim doim yerto‘lada, men va qizim kvartiraga ko‘tarilamiz, ovqat tayyorlaymiz va yana yerto‘laga qaytamiz. Shu oylar ichida kvartiramizning derazalari bir necha marta sindirildi, balkon butunlay vayron bo‘ldi, tinimsiz o‘qqa tutildi”, deydi u.

Yelena:

“Qishda dadam qo‘shnisi bilan yana bir marta singan derazalarni yamashdi. Kvartira ichi sovuq, onam kasal bo‘lib yotibdi. Uyda shunchaki bo‘lish mumkin emas (sovuq tufayli). To‘satdan yana kelishdi”, deya eslaydi Yelena.

Aleksey:

Uning aytishicha, shu vaqt ichida deyarli har kuni askarlar kelib turgan. Avvaliga ular tumandagi garajlarni buzgan, keyin esa qolgan kvartiralarni egallashga kirishgan. 

“O‘g‘irlashdi, talon-toroj qilishdi, garajlardan o‘g‘irlab ketishdi. Ular tez-tez Sumiga ketib, o‘zgarib turishardi. Uyga quruq qo‘l bilan qaytmaslik uchun sovg‘a-salomlar olishdi. Hammasini yengil mashinalarga ortib, uyga olib ketishardi. Bizda ham shunday bo‘lgan. Biz endigina kvartiraga kirgan edik, o‘rnimizdan turdik, eshikni buza boshlashganini eshitdik. Men (eshikni) taqillatyapman, sindirmasliklarini so‘rayapman, ular uyda kimdir borligini tushunishdi, qo‘lingizni ko‘taring, chiqing, deyishyapti. Yonimda kim borligini so‘rashdi, qizim va xotinim borligini aytdim. Ularga ham chiqinglar, deyishdi. Qizim: “Men chiqmayman, onamning ahvoli og‘ir, bundan ham battar bo‘ladi”, deb yig‘laydi. Ular ichkariga kirib, ayolim haqiqatan ham yotganini ko‘rishdi va boshqa kvartiralarni ko‘rishga ketishdi. Ular biz bilan doimo sof rus tilida gaplashar, o‘zaro ham rus tilida so‘zlashar edilar”, deydi u.

Alekseyga ko‘ra, ko‘chaga tez-tez chiqib turishga to‘g‘ri kelgan – u yerda tovuqlar, itlarni boqish kerak bo‘lgan. Do‘konga ham borish zarur bo‘lgan. 

“Ovqatni kimdan sotib olaman? Xo‘jayinlar yo‘q, qulflar buzilgan, xohlaganingizni oling. Buni talonchilik deb hisoblamayman – tirik qolish kerak edi. Ko‘chada tanishlar yoki qo‘shnilarni uchratib qolsangiz, faqat bu qachon tugashi haqida gaplashardingiz. Yana ovqat va yordam haqida”, deya yod oladi Aleksey.

Uning aytishicha, shu yetti oy ichida ukrainalik askarlar odamlarga olti yoki yetti marta yordam bergan – uylarga yorma, un, non, mayda-chuyda narsalar tarqatgan. 

“Biror narsa chiqsa, biz bilan baham ko‘rishardi. O‘z o‘rtoqlarimizdan esa umuman hech narsa ololmasdik”, deydi u.

Yelena:

“Eng zarur oziq-ovqatning bir qismini o‘zim ishlaydigan do‘kondan oldim. Keyin uning ostonasidan hatlab o‘tishga, eshiklari singan bo‘lsa-da, nimanidir olishga vijdonim yo‘l qo‘ymadi. Oziq-ovqat masalasida qo‘shnilar yordam berishdi. Ular chaqqonroq edilar, qoldiqlarni – yog‘, konservalarni bo‘lishardilar”, deydi Yelena. 

Uning so‘zlariga ko‘ra, Ukraina harbiylari qishloq omborlarini ochib, odamlarga oziq-ovqat tarqatib, “Bu talonchilik emas, biz hech narsa olmaymiz, bularning hammasi sizlarga, yenglar”, degan.

Aleksey:

“Bilaman, shu paytgacha bizning internatimizda (hamyurtlarimiz) davolanib, ta’minlangan. (Ukrainaning) Sumi shahridan shifokor keldi, bemorlarni ko‘rdi, Sumi shahridan oziq-ovqat olib kelishdi, u yerda ovqatlantirishdi. Biz u yerga borishni o‘ylamagandik: birinchidan, uzoq, u yerga borish uchun hech narsa yo‘q: biz stansiya yaqinida yashardik, bu internat esa shahar markazida, ikki kilometr yurish kerak edi. Yotgan odamimiz bor ekan, qayerga ham borardik? Men u yerga faqat bir marta borganman – shahar bo‘ylab harakatlanish uchun”, deydi Aleksey.

Yelena:

“Odatda biz bu ruxsatnomalarni olmaganmiz (va ularsiz yurganmiz). Ammo bir kuni otamni ushlab, ko‘rsatishni so‘rashdi. Dadam yonida o‘tin yo‘qligini aytdi: u faqat o‘tin bilan yurardi, markazga bormasdi – zambilg‘altakni olib, bir-ikki qop o‘tinni uyga olib ketardi”, deya eslaydi Yelena. 

Unga ko‘ra, harbiy bu muhim emasligini aytgan, keyingi safar esa uning (ruxsatnomasini) albatta olish kerakligini, aks holda “olib ketamiz, biz bilan ketasiz”, degan. Lekin bunday voqealar boshqa sodir bo‘lmagan. Ukrainaliklar to‘p va tanklarni uylar orasiga qo‘ygan. 

“Bizning dronlarimiz nimanidir aniqlab, tekshirib, keyin bomba tashlaganini ko‘rdim – garchi nishonga olingan to‘p allaqachon ketib qolgan bo‘lsa ham. Yaxshisi, bizga ozgina non tashlab ketishsa bo‘lardi – boshqa hech kimga keragi yo‘q edi. Bizning uyimiz ularga (Ukraina harbiylariga) kerak edi, shekilli. Bosqindan oldin ham biz Ukraina dronlari ustimizda uchib yurganini, razvedka qilayotganini tushundik. Bizning uyimizni ochiqdan-ochiq tashlab ketishdi, bombardimon qilishmadi – ehtimol, u yonida to‘plarni qo‘yish, dronlarni yuborish uchun qulay edi”, deydi Yelena.

Yelenaning aytishicha, yaqindagina, 8 mart kuni qo‘rqinchli bo‘lgan. Bayramda askarlar mushak sovg‘a qilishgan. Ketishdan oldin ukrainalik askarlar uy ichida snaryadlar qoldirgan – ular portlab ketgan va to‘rtinchi podezd butunlay yonib ketgan.

“Bilmadim, atay tashlab ketishganmi yo tasodifan. Gunoh qilishni istamayman. Aytishim mumkinki, bu vaqt ichida bizni hech kim xafa qilmadi. Ehtimol, qayerdadir qandaydir nozikliklar sodir bo‘lgandir, lekin bizga hech kim tegmadi, bular munosib yigitlar edi. Urishmagan, so‘kishmagan. Kvartiralarni, garajlarni ochishdi, mashinalarni olib chiqishdi. Menimcha, bo‘sh kvartiralardan qandaydir qimmatbaho buyumlarni olishgan. Lekin bu urush, menimcha, urushda har doim shunday bo‘ladi”, deydi Yelena.

Aleksey:

“Shunday bo‘ldiki, begonalar bizni xafa qilishmadi, o‘zimizning yordamimizni esa kutmay qo‘ydik”, deydi Aleksey.

Yelenaning aytishicha, bu ularning hayotida sodir bo‘lgan eng dahshatli voqea. 

“Ammo Parvardigor bizni bir kun ham tark etmadi, hatto dronlar portlab, atrofdagi garajlar yonib ketganda ham. Xudodan bizga yomg‘ir yog‘dirishini, o‘tin saqlaydigan saroylarimiz otishma paytida yonib ketmasligini so‘raganimni eslayman – yomg‘ir yog‘di. Kungaboqar yog‘i tugab qoldi va shu payt qo‘shni ayol “Yelena, ol, oz qoldi” deb eshikni taqillatdi”, deya eslaydi Yelena.

Unga ko‘ra, otasi bilan onasi Yelenaga o‘zinin tutib turishini aytgan. 

“Agar sen ketsang, nima qilamiz? Mening esa kuchim tamom bo‘ldi. Men taslim bo‘lmadim, lekin sinib ketgan bo‘lsam kerak. Cheksiz chorasizlik hissi paydo bo‘ldi va hech qayerga ketmayapti. Biz ozod bo‘lishimiz haqida qo‘rquv bilan o‘yladik – biz buni rus qo‘shinlari qanday qilishini bilamiz. Hech narsa demoqchi emasman, har kimning o‘z ishi bor, lekin, xudoga shukur, bizda dahshatli tozalash bo‘lmadi”, deydi u.

Aleksey:

“Men ko‘chada, xuddi ertaklardagidek, quvurdan chiqib kelayotgan bu iflos, shayton kabi qop-qora odamlarni (Rossiya harbiylari) ko‘rganman. Keyin kutilmaganda eshik taqilladi va bular bizning askarlarimiz: boshqa forma, yelkalarida qizil lentalar, deyishdi. Go‘yo bularning hammasi juda kutilmaganda boshlanib, xuddi shunday kutilmaganda tugagandek edi”, deydi u.

Yelenaga ko‘ra, avvaliga ularning (Rossiya harbiylari) shahar bo‘ylab kam yurgan. 

“Hatto qo‘shnimiz: “Nimadir o‘xshamaydi, xuddi biznikiga o‘xshamaydi, quchoqlashishga ham yarashmaydi, hech narsa” dedi. Ammo keyinchalik bu yigitlar bizga qanday qiyinchilik bilan bostirib kirganini bilgach, u juda qattiq uyaldi. Askarlar yonimizga kelib, qancha kutganimizni so‘rashar, shuncha uzoq yurganlari uchun uzr so‘rashardi”, deya eslaydi Yelena.

Aleksey:

“Keyin bizga: Yana uch kun, sizlarni ozod qilamiz deyishdi. 12 mart kuni qo‘shnimiz bizga oziq-ovqat mahsulotlari, konservalarni berib, bu endi ukrainaliklardan emas, balki o‘zimiznikidan ekanligini aytdi. O‘sha kuni qo‘shni ko‘chada evakuatsiya boshlandi, keyin bizni ham olib ketishdi – harbiy bola ko‘chada yurib, “Tinchlik, evakuatsiya” deb qichqirardi”, deydi Aleksey.

Yelenaning aytishicha, ular hech qanday faol jangovar harakatlarni, qandaydir ozodlikni ko‘rmagan. 

“Shunchaki bir paytlar ko‘chalarda faqat biznikilar yura boshlashdi. Avvaliga hammasi tugadi, hayot davom etyapti, deb xursand bo‘ldik. Lekin qolishga ruxsat berishmadi. Ketish kerak, tozalashdan keyin qaytish mumkin, deyishdi. Orqaga qaytishni istamayman – shahar yo‘q. U tuzalib ketguncha qancha vaqt o‘tishi noma’lum”, deydi Yelena.

Aleksey:

“Men esa uyimga qaytmoqchiman. Men bu kvartirada 30 yil, Sudjada 50 yil yashadim. Qayoqqa borsam ekan? Qanday joylashish kerak, qayerda, nima uchun? Bu mening uyim, bor va bo‘ladi”, deydi u.