Украина ҳарбийлари бизга тегмади – Курск аҳолиси

Жорий йилнинг 12 март куни Украина ҳарбийлари Суджани бутунлай тарк этди, эртаси куни Россия Мудофаа вазирлиги шаҳарни ўз назоратига олганини эълон қилди. Шаҳар аҳолиси эвакуация қилиш имкониятига эга бўлмаган ёки буни истамаган ҳолда етти ой давомида оккупация остида яшади. Бу вақт ичида уларнинг кўпчилиги отишмалар оқибатида ёки тиббий ёрдам йўқлиги сабабли ҳалок бўлди. “Берег” журналистлари Украина қўшинлари шаҳардан чиқиб кетганидан кейин Курскка эвакуация қилинишга муваффақ бўлган Суджа аҳолиси Алексей ва унинг қизи Елена билан суҳбатлашди (суҳбатдошларнинг исмлари хавфсизлик нуқтаи назаридан ўзгартирилган).

Елена, 49 ёш:

“Мен шу ердаги дўконда сотувчи бўлиб ишлардим. Олтинчи куни (2024 йил 6 август) Гончаровкани ўққа тутишганини эшитдик, лекин мен барибир вазиятга ойдинлик киритиш учун ишга чиқдим. Йўлда борарканман, аъзойи баданим титрарди. Елена, ҳамма ўз транспортида Курск областига жўнаб кетди. Ҳаммаси ёпиқ, уйингга боравер, дейишди дўкон олдида одамлар менга. Орқага қайтаётганимда уйлар устидан учиб ўтаётган ракеталарни кўрдим – бу жуда қўрқинчли эди”, дейди у.

Алексей, 77 ёш: 

“Биринчи куни кетишдан бош тортдик, чунки бизни ҳимоя қилишларига умид қилгандик. Телевизорда бу атиги бир неча кунга етади, дейишди. Кетиш ёки кетмаслик ҳақида ўйладик ва қолишга қарор қилдик – бу ҳақда ўғлимга телефон орқали айтдим. Эртаси куни шаҳар ўққа тутилди ва украиналик аскарлар пайдо бўлди. Бу шундай бўлди – мен эрталаб соат еттиларда товуқларни боқиш учун чиқдим, ўз хўжалигимиз бор”, дейди Алексей. 

Унинг айтишича, кўп қаватли уйининг айвонида эса аскарлар пайдо бўлган. 

“Россия аскарларини кўрмадингизми, деб сўрашади, мен йўқ, деб жавоб бераман. Улар уйга, квартирага киришди, кейин бошқа квартираларга кириб кўришди. Аввалига эътибор бермадим, кейин уларнинг елкаларида кўк доирали боғичлар борлигини пайқадим – шундан кейингина булар украин аскарлари эканлигини, шаҳарда эканликларини тушундим”, дейди у.

Елена:

“Ўшанда бизнинг квартирамизга биринчи бўлиб кирган аскарлар орасида бизни “Путин режими”дан ҳимоя қилишини айтган йигит ҳам бор эди. Ҳаммаси яхши бўлади, хавотир олманг. Биз тинч аҳоли билан урушмаяпмиз, аёлларни зўрламаяпмиз, сизларнинг рус қўшинларингиз каби болаларни ўлдирмаяпмиз, деб айтарди у аскар бизга”, дейди Елена.

Алексей:

“Шаҳар олингандан кейин ўғлим билан боғлана олмадим. Алоқа умуман йўқ эди. Олтинчи августдан бошлаб бизда электр, газ, сув йўқ эди. Мустақил равишда кетишга ҳаракат қилишнинг иложи йўқ эди. Биз рафиқам билан иккинчи гуруҳ ногиронлари, ёнимизда қизим бор. Нимада бориш керак? Ўзимизнинг уловимиз йўқ, бирор ёрдамга умид ҳам қилиб бўлмасди. 42 хонадонли кўп қаватли уйимизда бизга ўхшаганлардан фақат икки оила қолганди. Улар билан гаплашишнинг ҳам ҳожати йўқ”, дейди у.

Алексейга кўра, ёруғлик, газ, сув йўқлиги кечаги кунгача (12 март), улар кетишимиз мумкин бўлган кунгача давом этган ва давом этмоқда. 

“Нимага тўғри келса, шуни ейишди, қўлларидан келганича овқат пиширишди. Аввалига овқатни хомлигича ейишди. Масалан, макаронни сувда ивитиб, гўшт қиймалагичдан ўтказиб, совуқ сув ичиб ейишган. Қайсидир пайтда биз буржуйка топдик, унда овқатни иситиш мумкин эди, унга ўтин ҳам солиб қўярдик. Охир-оқибат, бу ойлар давомида фақат ошхонамиз иситиларди”, дея таъкидлайди Алексей.

Алексейга кўра, иккинчи январда улар ертўлага тушишга қарор қилган. 

“Хотиним деярли юролмайди ва отишмалар пайтида биз уни пастга тушира олмасдик. Қиш ўрталаридан, сўнгги икки ярим ойдан бери шундай яшардик. Хотиним доим ертўлада, мен ва қизим квартирага кўтариламиз, овқат тайёрлаймиз ва яна ертўлага қайтамиз. Шу ойлар ичида квартирамизнинг деразалари бир неча марта синдирилди, балкон бутунлай вайрон бўлди, тинимсиз ўққа тутилди”, дейди у.

Елена:

“Қишда дадам қўшниси билан яна бир марта синган деразаларни ямашди. Квартира ичи совуқ, онам касал бўлиб ётибди. Уйда шунчаки бўлиш мумкин эмас (совуқ туфайли). Тўсатдан яна келишди”, дея эслайди Елена.

Алексей:

Унинг айтишича, шу вақт ичида деярли ҳар куни аскарлар келиб турган. Аввалига улар тумандаги гаражларни бузган, кейин эса қолган квартираларни эгаллашга киришган. 

“Ўғирлашди, талон-торож қилишди, гаражлардан ўғирлаб кетишди. Улар тез-тез Сумига кетиб, ўзгариб туришарди. Уйга қуруқ қўл билан қайтмаслик учун совға-саломлар олишди. Ҳаммасини енгил машиналарга ортиб, уйга олиб кетишарди. Бизда ҳам шундай бўлган. Биз эндигина квартирага кирган эдик, ўрнимиздан турдик, эшикни буза бошлашганини эшитдик. Мен (эшикни) тақиллатяпман, синдирмасликларини сўраяпман, улар уйда кимдир борлигини тушунишди, қўлингизни кўтаринг, чиқинг, дейишяпти. Ёнимда ким борлигини сўрашди, қизим ва хотиним борлигини айтдим. Уларга ҳам чиқинглар, дейишди. Қизим: “Мен чиқмайман, онамнинг аҳволи оғир, бундан ҳам баттар бўлади”, деб йиғлайди. Улар ичкарига кириб, аёлим ҳақиқатан ҳам ётганини кўришди ва бошқа квартираларни кўришга кетишди. Улар биз билан доимо соф рус тилида гаплашар, ўзаро ҳам рус тилида сўзлашар эдилар”, дейди у.

Алексейга кўра, кўчага тез-тез чиқиб туришга тўғри келган – у ерда товуқлар, итларни боқиш керак бўлган. Дўконга ҳам бориш зарур бўлган. 

“Овқатни кимдан сотиб оламан? Хўжайинлар йўқ, қулфлар бузилган, хоҳлаганингизни олинг. Буни талончилик деб ҳисобламайман – тирик қолиш керак эди. Кўчада танишлар ёки қўшниларни учратиб қолсангиз, фақат бу қачон тугаши ҳақида гаплашардингиз. Яна овқат ва ёрдам ҳақида”, дея ёд олади Алексей.

Унинг айтишича, шу етти ой ичида украиналик аскарлар одамларга олти ёки етти марта ёрдам берган – уйларга ёрма, ун, нон, майда-чуйда нарсалар тарқатган. 

“Бирор нарса чиқса, биз билан баҳам кўришарди. Ўз ўртоқларимиздан эса умуман ҳеч нарса ололмасдик”, дейди у.

Елена:

“Энг зарур озиқ-овқатнинг бир қисмини ўзим ишлайдиган дўкондан олдим. Кейин унинг остонасидан ҳатлаб ўтишга, эшиклари синган бўлса-да, ниманидир олишга виждоним йўл қўймади. Озиқ-овқат масаласида қўшнилар ёрдам беришди. Улар чаққонроқ эдилар, қолдиқларни – ёғ, консерваларни бўлишардилар”, дейди Елена. 

Унинг сўзларига кўра, Украина ҳарбийлари қишлоқ омборларини очиб, одамларга озиқ-овқат тарқатиб, “Бу талончилик эмас, биз ҳеч нарса олмаймиз, буларнинг ҳаммаси сизларга, енглар”, деган.

Алексей:

“Биламан, шу пайтгача бизнинг интернатимизда (ҳамюртларимиз) даволаниб, таъминланган. (Украинанинг) Суми шаҳридан шифокор келди, беморларни кўрди, Суми шаҳридан озиқ-овқат олиб келишди, у ерда овқатлантиришди. Биз у ерга боришни ўйламагандик: биринчидан, узоқ, у ерга бориш учун ҳеч нарса йўқ: биз станция яқинида яшардик, бу интернат эса шаҳар марказида, икки километр юриш керак эди. Ётган одамимиз бор экан, қаерга ҳам борардик? Мен у ерга фақат бир марта борганман – шаҳар бўйлаб ҳаракатланиш учун”, дейди Алексей.

Елена:

“Одатда биз бу рухсатномаларни олмаганмиз (ва уларсиз юрганмиз). Аммо бир куни отамни ушлаб, кўрсатишни сўрашди. Дадам ёнида ўтин йўқлигини айтди: у фақат ўтин билан юрарди, марказга бормасди – замбилғалтакни олиб, бир-икки қоп ўтинни уйга олиб кетарди”, дея эслайди Елена. 

Унга кўра, ҳарбий бу муҳим эмаслигини айтган, кейинги сафар эса унинг (рухсатномасини) албатта олиш кераклигини, акс ҳолда “олиб кетамиз, биз билан кетасиз”, деган. Лекин бундай воқеалар бошқа содир бўлмаган. Украиналиклар тўп ва танкларни уйлар орасига қўйган. 

“Бизнинг дронларимиз ниманидир аниқлаб, текшириб, кейин бомба ташлаганини кўрдим – гарчи нишонга олинган тўп аллақачон кетиб қолган бўлса ҳам. Яхшиси, бизга озгина нон ташлаб кетишса бўларди – бошқа ҳеч кимга кераги йўқ эди. Бизнинг уйимиз уларга (Украина ҳарбийларига) керак эди, шекилли. Босқиндан олдин ҳам биз Украина дронлари устимизда учиб юрганини, разведка қилаётганини тушундик. Бизнинг уйимизни очиқдан-очиқ ташлаб кетишди, бомбардимон қилишмади – эҳтимол, у ёнида тўпларни қўйиш, дронларни юбориш учун қулай эди”, дейди Елена.

Еленанинг айтишича, яқиндагина, 8 март куни қўрқинчли бўлган. Байрамда аскарлар мушак совға қилишган. Кетишдан олдин украиналик аскарлар уй ичида снарядлар қолдирган – улар портлаб кетган ва тўртинчи подезд бутунлай ёниб кетган.

“Билмадим, атай ташлаб кетишганми ё тасодифан. Гуноҳ қилишни истамайман. Айтишим мумкинки, бу вақт ичида бизни ҳеч ким хафа қилмади. Эҳтимол, қаердадир қандайдир нозикликлар содир бўлгандир, лекин бизга ҳеч ким тегмади, булар муносиб йигитлар эди. Уришмаган, сўкишмаган. Квартираларни, гаражларни очишди, машиналарни олиб чиқишди. Менимча, бўш квартиралардан қандайдир қимматбаҳо буюмларни олишган. Лекин бу уруш, менимча, урушда ҳар доим шундай бўлади”, дейди Елена.

Алексей:

“Шундай бўлдики, бегоналар бизни хафа қилишмади, ўзимизнинг ёрдамимизни эса кутмай қўйдик”, дейди Алексей.

Еленанинг айтишича, бу уларнинг ҳаётида содир бўлган энг даҳшатли воқеа. 

“Аммо Парвардигор бизни бир кун ҳам тарк этмади, ҳатто дронлар портлаб, атрофдаги гаражлар ёниб кетганда ҳам. Худодан бизга ёмғир ёғдиришини, ўтин сақлайдиган саройларимиз отишма пайтида ёниб кетмаслигини сўраганимни эслайман – ёмғир ёғди. Кунгабоқар ёғи тугаб қолди ва шу пайт қўшни аёл “Елена, ол, оз қолди” деб эшикни тақиллатди”, дея эслайди Елена.

Унга кўра, отаси билан онаси Еленага ўзинин тутиб туришини айтган. 

“Агар сен кетсанг, нима қиламиз? Менинг эса кучим тамом бўлди. Мен таслим бўлмадим, лекин синиб кетган бўлсам керак. Чексиз чорасизлик ҳисси пайдо бўлди ва ҳеч қаерга кетмаяпти. Биз озод бўлишимиз ҳақида қўрқув билан ўйладик – биз буни рус қўшинлари қандай қилишини биламиз. Ҳеч нарса демоқчи эмасман, ҳар кимнинг ўз иши бор, лекин, худога шукур, бизда даҳшатли тозалаш бўлмади”, дейди у.

Алексей:

“Мен кўчада, худди эртаклардагидек, қувурдан чиқиб келаётган бу ифлос, шайтон каби қоп-қора одамларни (Россия ҳарбийлари) кўрганман. Кейин кутилмаганда эшик тақиллади ва булар бизнинг аскарларимиз: бошқа форма, елкаларида қизил ленталар, дейишди. Гўё буларнинг ҳаммаси жуда кутилмаганда бошланиб, худди шундай кутилмаганда тугагандек эди”, дейди у.

Еленага кўра, аввалига уларнинг (Россия ҳарбийлари) шаҳар бўйлаб кам юрган. 

“Ҳатто қўшнимиз: “Нимадир ўхшамайди, худди бизникига ўхшамайди, қучоқлашишга ҳам ярашмайди, ҳеч нарса” деди. Аммо кейинчалик бу йигитлар бизга қандай қийинчилик билан бостириб кирганини билгач, у жуда қаттиқ уялди. Аскарлар ёнимизга келиб, қанча кутганимизни сўрашар, шунча узоқ юрганлари учун узр сўрашарди”, дея эслайди Елена.

Алексей:

“Кейин бизга: Яна уч кун, сизларни озод қиламиз дейишди. 12 март куни қўшнимиз бизга озиқ-овқат маҳсулотлари, консерваларни бериб, бу энди украиналиклардан эмас, балки ўзимизникидан эканлигини айтди. Ўша куни қўшни кўчада эвакуация бошланди, кейин бизни ҳам олиб кетишди – ҳарбий бола кўчада юриб, “Тинчлик, эвакуация” деб қичқирарди”, дейди Алексей.

Еленанинг айтишича, улар ҳеч қандай фаол жанговар ҳаракатларни, қандайдир озодликни кўрмаган. 

“Шунчаки бир пайтлар кўчаларда фақат бизникилар юра бошлашди. Аввалига ҳаммаси тугади, ҳаёт давом этяпти, деб хурсанд бўлдик. Лекин қолишга рухсат беришмади. Кетиш керак, тозалашдан кейин қайтиш мумкин, дейишди. Орқага қайтишни истамайман – шаҳар йўқ. У тузалиб кетгунча қанча вақт ўтиши номаълум”, дейди Елена.

Алексей:

“Мен эса уйимга қайтмоқчиман. Мен бу квартирада 30 йил, Суджада 50 йил яшадим. Қаёққа борсам экан? Қандай жойлашиш керак, қаерда, нима учун? Бу менинг уйим, бор ва бўлади”, дейди у.