Shaxslarning murojaat qilish huquqi kengaymoqda

Shaxsning murojaat qilish huquqi inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning muhim konstitutsiyaviy-huquqiy vositalaridan biri  hisoblanadi. Bu huquq ikkita jihatni o‘z ichiga oladi. Birinchi jihati murojaatlar fuqarolarning davlat va jamoat ishlarini hal qilishda ishtirok etish, davlat organlari va mansabdor shaxslarning faoliyatiga ta’sir o‘tkazishda, ikkinchi jihatdan inson huquqlarini amalga oshirish uchun to‘siqlarni bartaraf etish yoki buzilgan huquqlarini tiklash usuli, ya’ni davlat organlari va mansabdor shaxslarning o‘z majburiyatlarini bajarish mexanizmdarida namoyon bo‘ladi.
Murojaat qilish huquqi inson huquqlari sohasidagi umume’tirof etilgan hujjatlarda, xususan, Inson huquqlari bo‘yicha umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar bo‘yicha xalqaro pakt, Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyalarda insonning ajralmas huquqlari qatoriga kiritilgan bo‘lib, har kim o‘z fikrini erkin ifoda etish huquqiga egaligini belgilangan.

Murojaat etish huquqi insonning muhim huquqlari qatorida quyidagi belgilarga ega. Xususan, uning ajralmas huquq ekanligi, har bir shaxs unga ega bo‘lishi, og‘zaki, yozma yoki elktron tarzda taqdim etilishi va birxil kuchga bo‘lishi, yakka tartibda yoki jamoaviy tarzda murojaat qilishi; davlat organlari va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga murojaat qilishi, shuningdek voyega yetmagan ham bevosita yoki qonuniy vakillar orqali murojaat etish shular jumlasidan.

O‘zbekistonda shaxsning murojaat qilish huquqi konstitutsiyaviy kafolatlangan bo‘lib, bu sohada milliy qonunchilik bazasi shakllangan va takollashib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi Qonuni davlat organlari va davlat muassasalariga, shuningdek ularning mansabdor shaxslariga jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari sohasidagi munosabatlarni tartibga soladigan asosiy qonun hujjati hisoblanadi. 

Mazkur Qonun 2017 yili yangi tahrirda qabul qilingan bo‘lib, unda asosiy yangiliklar shaxslarning murojaat qilish usullari, murojaatlarni ko‘rib chiqish tartibi takomillashtirildi, murojaat qiluvchi va murojaatni qabul qiluvchi, shuningdek murojaatni o‘z vaqtida ko‘rib chiqishni nazorat qiluvchi sub’ektlar doirasi kengaytirildi.

Oxirgi yillarda aholining murojaatlari bilan ishlash tizimi samarali yo‘lga qo‘yildi. Endi ularning bu huquqini kafolatlash zarurati ham bor. Chunki u yoki bu darajadagi amaldorlar xohishi bilan murojaat va shikoyat qilgan insonlarning huquqlari ta’minlanmay qolmasligi kerak. 

Yangilanayotgan Konstitutsiyada shaxslarning murojaat etish huquqlari takomillashtirilgan holda yangilanmoqda. Xususan, 40-modda bilan endilikda murojaat qilish davlat organlari bilan bir qatorda davlat tashkilotlari, o‘zini o‘zi boshqarish organlari va ularning mansabdor shaxslariga murojaat etish huquqi kafolatlanmoqda.

Bunday konstitutsiyaviy huquq shaxsga o‘zi va boshqalar bilan birgalikda, ya’ni jamoaviy tarzda nafaqat davlat organlari, muassasalari yoki xalq vakillariga, balki o‘zi istiqomat qilayotgan mahallasiga ham murojaat qilishni konstitutsiya darajasida kafolatlashga olib keladi. Bu esa fuqarolarni qiynayotgan muammolarni birlamchi bo‘g‘inda, tezkor hal qilishga yordam beradi.

Kiritilayotgan o‘zgartirish shaxslarning murojaat qilishga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquq bilan ta’minlanish doirasini kengaytirib, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining yanada faollashuviga, fuqarolarni qiynayotgan muammolarni birlamchi bo‘g‘inda, tezkor hal qilishga yordam beradi.

Saxipjamal Djoldasova,
yuridik fanlari doktori, ekspert