AQSH O‘zbekiston qamoqxonalaridagi vaziyat bo‘yicha hisobot e’lon qildi

O‘zbekistondagi qamoqxonalarda oziq-ovqat tanqisligi, odamlarning haddan tashqari ko‘pligi, jismoniy zo‘ravonlik, sanitariya sharoitlari va tibbiy yordam ko‘rsatilmagani ba’zi hollarda og‘ir va hayot uchun xavfli. Bu haqda AQSH Davlat departamentining Inson huquqlari masalasida 2021 yil yakunlari bo‘yicha e’lon qilgan hisobotida aytilgan. 

Qayd etilishicha, 2020 yilga nisbatan 2021 yilda qamoqxona mahkumlarining sig‘imi taxminan 40 foizga oshgan. 

“Hukumat organlari erkaklar, ayollar yoki voyaga yetmaganlarni sudgacha qamoqqa olish vaqtida yoki sudlanganidan keyin birga ushlab turgani va shart-sharoitlar jinsga qarab farqlanishini ko‘rsatuvchi xabarlar yo‘q. Ichimlik suvi va sifatli oziq-ovqat, dush yoki boshqa sanitariya inshootlaridan foydalanish imkoniyati yomon edi. Mahbuslar ko‘pincha zarur narsalar bilan ta’minlanish uchun oila a’zolarining tashrif buyurishiga umid qilishgan. Kameralar ko‘pincha tor bo‘lib, eski binolarda isitish, sovutish va yoritish tizimi qoniqarli emas edi. Ayrim qamoqxonalarda tibbiy yordam ko‘rsatish imkoniyati cheklangan”, deyiladi bayonotda. 

Mahkumlar, Human Rights Watch va boshqa tashkilotlarning xabar berishicha, kaltaklangan va qiynoqqa solingan, jumladan, qamoqxonada og‘ir ruhiy holatda ushlab turilgan. 

Tashkilot Ichki ishlar vazirligi ma’lumotlariga tayanib, mahkumlar mehnatdan bo‘sh paytda ochiq havoda mashq qilish huquqiga ega ekani, shuningdek, qamoqxona qoidalariga muvofiq olti oydan ko‘p bo‘lmagan muddatlarda ixtiyoriy ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tishi belgilanganiga e’tibor qaratgan. 

“Ushbu qoidalarning bajarilishi to‘g‘risida hech qanday ma’lumot ommaga ochiqlanmagan”, deyiladi hujjatda. 

Shuningdek, tashkilot bayonotida OIV/OITS kasalliklariga chalingan bemorlar haqida ham aniq ma’lumotlar mavjud emasligi tanqid ostiga olingan.  

“Garchi OIV/OITS bilan kasallanish haqida hech qanday ma’lumot mavjud bo‘lmasa-da, xalqaro ekspertlarning ta’kidlashicha, OIV/OITS bilan kasallanish darajasi oddiy fuqarolarga nisbatan mahkumlarda yuqori bo‘lishi mumkin. Rasmiylar 280 ta holatda sil kasalligi, 617 ta holatda COVID-19 ga chalinish, shuningdek, 13 802 mahkumning COVID-19 ga qarshi emlangani haqida xabar bergan. Davolash amaliyotlariga yomon rioya qilish va boshqa tibbiy xizmatlar hukumatning infeksiya darajasini pasaytirishga qaratilgan sa’y-harakatlariga putur yetkazgan”, deyiladi AQSH Tashqi idorasi hisobotida. 

Olqishlanishicha, Inson huquqlari bo‘yicha Ombudsman va Bosh prokuratura hibsga olinganlar va aholining shikoyatlarini tahlil qilib boradi. Ombudsman aggressiya va qarshilik ko‘rsatmay, jazo muddatini o‘tayotgan mahkumlarga belgilangan hukmlarni yengillashtirish bo‘yicha tavsiyalar berishi mumkin. 

Qolaversa, hibsga olingan yoki ozod qilingan mahkumlarning ayrim oila a’zolari shikoyatlariga  Ombudsman idorasi tomonidan javob berilmagani ham aytilgan.  

“Ba’zi huquq himoyachilari, advokatlar o‘z mijozlari bilan uchrashishda hech qanday muammo yo‘qligini ma’lum qilishsa-da, boshqalari bunga e’tiroz bildirib, kirish cheklangani, nazorat ostida ekanini aytishgan. Qamoqxona rasmiylari odatda oila a’zolariga mahkumlarni yiliga ikki-to‘rt marta, to‘rt soatgacha ko‘rishga, shuningdek, qamoqxona turiga qarab yiliga ikki-to‘rt marta bir kundan uch kungacha tashrif buyurishga, shuningdek, bir kecha qolishga ruxsat berishgan. 

Hukumat mahkumlar har qanday dinga e’tiqod qilish huquqiga ega ekanligini ta’kidladi, biroq ba’zi mahkumlar oila a’zolariga qamoqxona ma’murlari koloniya jadvaliga zid bo‘lgan diniy marosimlarni bajarishga ruxsat bermaganidan shikoyat qilishgan. Bunday marosimlar an’anaviy bomdod namozlarini o‘z ichiga olgan.  Ba’zi faollar vaziyat yaxshilanganini aytishgan bo‘lsa, boshqalari cheklov davom etayotganini ta’kidlagan. Rasmiylar barcha mahkumlarga Ramazon kabi diniy bayramlarni nishonlash, jumladan ro‘za tutishni taqiqlaydi. Garchi ba’zi qamoqxona kutubxonalarida Qur’on va Injil nusxalari bo‘lsa-da, oila a’zolari rasmiylar barcha diniy mahkumlarga diniy materiallardan foydalanishga ruxsat bermaganidan shikoyat qilishda davom etishgan. 

Rasmiy hukumat tartib-qoidalariga ko‘ra, mahkumlar “diniy ibodat va oilaviy munosabatlarda, masalan, oila qurish” huquqiga ega. Yaqin qarindoshlar, shuningdek, qamoqxona xodimlaridan oila a’zolarining sog‘lig‘i va intizomiy qaydlari to‘g‘risida og‘zaki va yozma ma’lumot olish huquqiga ega. Oilalar hukumat hech qanday ma’lumot bermagani yoki sog‘liqni saqlash va qamoqxona hujjatlaridagi ma’lumotlarni yashirgani haqida xabar berishda davom etmoqda”, deyiladi hujjatning aynan qamoqxonalardagi sharoitlar bilan bog‘liq qismida. 

Bundan tashqari, UNICEF Xalqaro bolalar tashkiloti muntazam ravishda mamlakatning to‘rt nafar voyaga yetmagan mahkumlar saqlanadigan koloniyalariga tashrif buyurgan. Xalqaro Qizil Xoch Qo‘mitasi esa 2013 yildan beri mahkumlarni borib ko‘rmagan. Ayrim mustaqil kuzatuvchilar jazoni ijro muassasalarining ba’zi qismlariga, xususan tergov izolyatorlari, ayollar hibsxonalari va qamoqxona ob’ektlariga kirishlari cheklangan. Biroq “Ezgulik” Inson huquqlari tashkiloti birorta mahkum bilan ko‘rishishda muammo yo‘qligini ma’lum qilgan.  

Shuningdek, alohida urg‘ulanishicha, mamlakat Konstitutsiyasi va qonunlar o‘zboshimchalik bilan hibsga olishni taqiqlaydi va har qanday shaxsning hibsga olinishi qonuniyligiga sudda e’tiroz bildirish huquqini beradi. Hukumat har doim ham bu talablarga rioya qilmaydi.